Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu
Yüklə 1,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
14 toxunulub. Lakin bütünlükdə, ədəbiyyat və mədəniy- yətimizə xidmət edən, onu bəlli bir ölçüdə zənginləş- dirən həmin ədəbi simaların şəxsiyyət və yaradıcı- lıqlarının Azərbaycan ədəbiyyatı kontekstində əhatəli öyrənilməsinə, qarşılıqlı əlaqələrini, ədəbi irslərini müqayisəli şəkildə araşdırmağa ehtiyac var. Asan Səbrinin “Həyat”ın qürubundan, “Füyuzat”ın tüluundan hasil olan təəssüratım” adlı ilk yazısı məcmuənin 13 noyabr 1906-cı il tarixli 2-ci sayında dərc edilmişdi 1 . Yeni nəşrin ilk saylarından etibarən əsas müəlliflər sırasında yer alması onun milli mət- buatımızın aparıcı nümayəndələri, xüsusən də Əli bəy Hüseynzadə ilə kifayət qədər yaxından tanış olduğunu söyləməyə əsas verir. Bir az aşağıda görəcəyimiz kimi, bu, həqiqətən də belə idi. Adıçəkilən məqalə də həmin qənaəti möhkəmləndirməyə əsas verir. “Təəs- süratlar” Azərbaycan mətbuatının təxminən iki ilə ya- xın davam edən ən son dövrünün təsvirinə həsr olun- muşdu. O.Bayramova adıçəkilən yazını “məcmuənin nəşrinə sevinən türk ziyalılarının Tatarıstandan” 2 gön- dərdikləri məktub kimi dəyərləndirmişdi. Əslində müəllif Volqaboyundan – indiki Tatarıs- tandan deyil, Krımdan idi. Yaradıcılığının, sonralar isə ictimai-siyasi fəaliyyətinin mühüm dövrü Azər- baycanla bağlı olan, ədəbiyyat və mədəniyyətimizin 1 “Füyuzat”, 1906, say 2, s. 25-27 Jurnala bütün istinadlar 2006-cı ildə “Ça- ğıoğlu” nəşriyyatında çapdan çıxan “Füyuzat” toplusundan götürülmüşdür (V.Q). 2 Ofeliya Bayramlı. Milli mədəniyyətimizin böyük abidəsi. “Füyuzat”, Bakı, 2006, s. V. 15 bir sıra məşhur simalarını şəxsən tanıyan, onlarla uzun illər əlaqə saxlayan, Bakıya sıx-sıx gəlib-gedən, hətta bir müddət burada yaşayan, qədirşünaslığı ilə seçilən, mədəniyyətimizin zənginlik və uğurlarından heyranlı- ğını gizlətməyən Asan 1 Səbri Ayvazov haqda daha ge- niş söz açmağa ehtiyac var. *** Milli ədəbiyyat və ictimai-siyasi fikir tarixinə yazıçı, dramaturq, publisist, tərcüməçi, ədəbiyyat- şünas alim, dövlət xadimi və diplomat kimi daxil olan Asan Səbri Ayvazov (1878-1938) Krım yarımadasının Alupka şəhərində, məişətini çətinliklə təmin edən odunçu ailəsində doğulmuşdu. Yerli mədrəsədə bir neçə il oxuyandan sonra qohumlarından biri onu özü ilə İstanbula aparmışdı. Tərcümeyi-halında yazdığına, lakin müvafiq sənədlərlə təsdiqini tapmayan məlu- mata görə burada pedaqoji təhsil almışdı 2 . Müasir türk tədqiqatçısı Zühal Yüksel təhsil məsələsi ilə bağlı İstanbul arxivlərindəki axtarışlarının nəticə vermə- 1 Bu adın Krım-tatar, Azərbaycan, türk və rus dillərində müxtəlif və fərqli variantlarda – Asan, Hasan, Xasan, Həsən kimi yazılışlarına təsadüf etmək mümkündür. Təbii ki, bütün formalar ərəb dilindəki Həsəndən götürülüb. Müəllifin “Füyuzat”səhifələrindəki yazıları da “Həsən Səbri Ayvazov” imzası ilə verilib. Lakin Krım-tatar qaynaqlarında bir qayda olaraq Asan variantına üstünlük verildiyindən, burada da orijinala uyğun gələn həmin yazılış şəklindən istifadə edilməsi məqsədəuyğun sayıldı. 2 Asan Sabri Ayvazov. 25 Yıllık Yubiley, “Yeni Dünya”, 14 iyul 1923-cü il. Həmçinin bax. А.С.Айвазов. История национального движения в Крыму. “Vatanim» jurnalı, 2005, say 3, s. 12. 16 diyini iddia edir. 1 Hər halda gəncliyinin İstanbul döv- rü Asan Səbri üçün təkcə çağdaş biliklərə yiyələnmək yox, həm də ciddi həyat məktəbi olmuşdu. Osmanlı paytaxtında siyasi proseslərlə maraqlanması və ictimai fəallığı nəticəsində bir neçə tələbə yoldaşı ilə birlikdə polis təqibinə uğramış, hətta həbs edilmişdi. Lakin Rusiya təbəəsi olduğu bilindikdən sonra haqqındakı hökm dəyişdirilmişdi. Onu sadəcə Osmanlı hüdud- larından çıxarmaqla kifayətlənmişdilər. Beləliklə, 1898-ci ildə vətənə dönən Asan Səbri az sonra Alupkada dərslərin səsli üsulla tədris edildiyi, oğlanlarla qızların birlikdə təhsil aldığı, proqramında türk-tatar dili, coğrafiya, tarix, riyaziyyat kimi çağdaş dünyəvi fənlərin yer tutduğu yeni tipli məktəb açmışdı. 1923-cü ildə Krım Muxtar Respublikasında onun ədəbi, ictimai-siyasi və pedaqoji fəaliyyətinin, habelə qurucusu olduğu təhsil ocağının dörddə bir əsrlik yubileyi qeyd edilmişdi 2 . Dördillik ibtidai təlim verən məktəbin ilk buraxılışı 1902-ci ildə gerçəkləş- mişdi. Yenə də müəllifin etirafına görə, Quran təlimi- nə əsaslanan ənənəvi tədris proqramından imtina et- diyinə görə, yerli qaragüruhçuların təqibinə məruz qalmış, hətta həyatına sui-qəsd cəhdi göstərilmişdi. Krım-tatar ədəbiyyatı tarixçisi Hakan Kırımlı çar rejiminin hər vasitə ilə ruslaşdırmağa çalışdığı ya- rımadada milli şüurun yayılması, milli mənlik duyğu- 1 Zühal Yüksel. Kırım-Tatar Milli Hareketi ve Hasan Sabri Ayvazov, TC Selcuk Universitesi Türkiyat Araşdırmaları Dergisi. 2003-cü il, say 13, s.423. 2 Asan Sabri Ayvazov. 25 Yıllık Yubiley, “Yeni Dünya”, 14 iyul 1923-cü il. Yüklə 1,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|