Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu
Yüklə 1,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
28 dir... “Həyat”ın vidanaməsini oxuduğumda şiddəti- təəssürümdən acı-acı ağladım. Axıtdığım göz yaşları nə üçün idi? Altı-yeddi milyonluq bir cəmaəti-isla- miyyənin iki qəzetəyi (həmin dövrdə Bağçasarayda və Bakıda çıxan “Tərcüman” və “Həyat” nəzərdə tutulur – V.Q.) maddətən (maddi baxımdan) idarə və müntə- zəmən davam etdirəcək qədər müavinət, qeyrət, hə- miyyət ibraz edəmədikləri, daha doğrusu, əsrlərdən bəri xaki-məzəllət içərisində dalmış olduqları xabi- qəflətdən hənuz oyanmadıqlarına idi” 1 . Özünü yetim qalmış hiss edən, səsini, sədasını, fəryad və fəğanını insanlara çatdırmaq imkanını itir- diyindən, hüzn və ələmə qapılan Asan Səbri belə üzücü ab-havada gələcəyə ümidlə baxa bilmək üçün bir səbəb, vəsilə tapıldığına sevinirdi. Həmin səbəb “Həyat”ın yerinin boş qalmaması, onun ardıcılı, varisi kimi ədəbi-bədii və fəlsəfi ağırlıqlı “Füyuzat”ın mey- dana çıxaraq əvvəlki dəsti-xətti, əski milli maarifçilik missiyasını davam etdirməsi, üstəlik, bəzi məsələlərdə ortaya daha güclü və səbatlı mövqe qoyması ilə bağlı idi. Asan Səbri Azərbaycan mətbuatındakı yeniliyi, bu yeniliyə vüsət verən Əli bəyin yenilməzliyini obrazlı şəkildə, bədii təsir gücü ilə təsvir edərək yazırdı: “...paslanmış, cənglənmiş qəlblərə ruh və həyat saçan “Həyat” son nəfəsində qarelərini yetim buraxmamaq, onları ağlatmamaq üçün kəndi meydanında buraxdığı “Füyuzat”ın qəribən tülu edib oxucuların iktisabi-feyz edəcəklərini təbşir edərək “Füyuzat” salamını təbliğ 1 Asan Səbri Ayvazov. “Həyat”ın qürubundan...”, “Füyuzat”, 1906, say 2, s.25. 29 etmiş idi. Bu təbşir, bu salam bəni təsəlli etmiş və “Həyat”ın ölməyəcəyini anlatmış idi... Zatən bu təb- şiri görməsəm, anlamasam belə, “Həyat”ın öləcəyinə qane deyildim. Zira “Həyat”ı “Həyat” edən zatın ömrünün axırına qədər olmasa da, uzun bir müddət guşeyi-inzivaya, aləmi-tənhayiyə çəkilib durması ilə vicdanı qarşısında müttəhim və məhcub olacağını pək gözəl bildiyini anlıyor idim...” 1 Vətən, millət və söz qarşısındakı məsuliyyətin təzahürü kimi qısa zaman içərisində susqunluq dövrünün arxada qalması və ye- ni, daha fundamental nəşrin meydana çıxması müəlli- fin qürur mənbəyinə çevrilmişdi: “On beş, iyirmi gün müqəddəm vidası ilə bağrımızı yaxıb guşeyi-inzivaya çəkilən “Həyat” bu gün başqa bir əlbisəyə bürünərək ətrafi-əknafə tülu ediyor – “Füyuzat” doğuyor!” 2 Əli bəy Hüseynzadəni yaxşı tanıdığı, bacarıq, istək və məramına yaxından bələd olduğu üçün Asan Səbrinin “Füyuzat”dan gözləntiləri də böyük idi. Bü- tünlükdə o, türk ruhunun oyanışını yalnız İstanbulda deyil, getdikcə daha artıq şəkildə Qafqazda arayırdı. Bütün təqib və sıxıntılara baxmayaraq, Azərbaycan türklərinin hər zaman aparıcı mövqe tutduqları qədim tarixə, güclü milli ənənələrə malik bölgənin mütləq dünyaya səsini duyuracağına, mübarizənin önündə gedəcəyinə ürəkdən inanırdı. Müsəlman ümmətindən türk millətinə çevrilmə prosesinin bayraqdarının Azər- baycan olacağına inanırdı. Bu sarsılmaz inamın təsiri 1 Asan Səbri Ayvazov. “Həyat”ın qürubundan...”, “Füyuzat”, 1906, say 2, s.25-26. 2 Orada, s. 26. 30 altında “Həyat”ın süqutu ilə ruh düşkünlüyünə qapı- lanları “Füyuzat”ın meydana atılması ilə müjdələyirdi. Məcmuənin ictimai-siyasi fikir burulğanında yol tapa bilməyənlərə doğru-düzgün istiqamət verəcəyinə ina- nırdı. Və bu nikbin, inanclı hisslərin təsiri altında gəncliyə xas coşqunluqla yazırdı: “Qafqaz qiteyi- mübarəkəsi heç mücahidsiz qalırmı? Cahanın ən qa- ranlıq, aləmi-bəşəriyyətin ən vəhşi zamanlarında belə Qafqaz əqtari-ərzə nur saçıyordu. Millətimizin bugünkü gündən bəlkə də yüz dərə- cədə cahil bulunan bir zamanında Rusiya müsəlman- ları arasında mətbəəyi-islamiyyə ilk Qafqazda açıl- mışdır. “Əkinçi”lər, “Kəşkül”çülər Qafqaz övladları, Qafqaz qəhrəmanlarıdır. Tarixi-ümumun türklər üçün müzlim nöqtələrini kəşf və tənvir edən və bunların ədəbiyyatlarına xidmətlər edən Murad bəy həzrətləri 1 yenə Qafqaz qəhrəmanlarından deyilmidir? Bunun üçün Qafqaz qitəsi boş qalmayacaqdır. Orası bir 1 Söhbət XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərindəki türk ədəbi və ictimai- siyasi fikir tarixinə Mizançı Murad bəy, Murad Dağıstani adları ilə daxil olan fikir adamı, yazıçı, tarixçi və jurnalist Hacı Murad Əmirovdan (1854- 1917) gedir. O, Dağıstanın Huraki aulunda dünyaya gəlmişdi. 1873-cü ildə Stavropol gimnaziyasını bitirdikdən sonra İstanbula gəlmiş, dövrün maliyyə naziri Şirvanzadə Rüştü bəyin himayəsini qazanaraq yanında çalışmağa başlamışdı. 1886-cı ildən etibarən nəşr etməyə başladığı “Mi- zan” qəzeti ilə türk ictimai fikrinə yeniliklər gətirməyə çalışırdı. İttihad və Tərəqqi cəmiyyəti ilə yaxınlığı ilə seçilmiş və cəmiyyətin Avropa ölkə- lərindəki fəaliyyətində yaxından iştirak etmişdi. Bir neçə il Cenevrə itti- hadçılarının faktiki rəhbəri olmuşdu. Sonralar II Sultan Əbdülhəmid höku- məti ilə razılıq əldə edərək İstanbula dönmüş, bir sıra dövlət qurumlarında çalışmışdı. “Mücahideye-milliyyə” adlı memuarların (1908), “Turfan- damı? Turfamı?” romanının (1892), çoxsaylı tarixi əsərlərin müəllifidir. Yüklə 1,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|