Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu
Yüklə 1,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
187 qrafiya kitabının” 1 təcili olaraq ünvanına göndərilmə- sini xahiş edirdi. “Məni Bakıya şiməndiförlə (qatarla) iyirmi dəqi- qəlik məsafəsi bulunan Balaxanıdakı məktəbin başına keçirdilər. Bakıdakı münəvvər kitabçıları İstanbula sövq etdim və bütün tədrisatı İstanbul kitablarından yapmağa başladım. Bu, digər məktəblərə də örnək oldu. Bundan sonra İstanbul kitabçıları ilə Bakı kitab- çıları arasında qüvvətli bir təmas başladı. Və az zaman içində bütün Kafkasiya İstanbul əvraqi-mətbəəsiylə doldu” 2 – deyə yarımçıq xatirələrində Bakıda türkcə kitabların və türk ruhunun yayılmasındakı rolunu xü- susi vurğulayırdı. Özünün yazdıqlarına inansaq, Əhməd Kamalın Balaxanıdakı müəllimliyi qəzetçilik fəaliyyəti ilə mü- qayisədə daha uğurlu olmuşdu. Bir müddət sonra Hacı Zeynalabdin Tağıyevin maddi yardımı ilə İstanbuldan Mehmet Cövdət 3 , Bəha Səid, Darüşşəfəq məzunu Be- şikdaşlı Kiçik Fuad kimi müəllimlər Bakıya gəlmiş- dilər. 1937-ci ildə Osman Erginin təşəbbüsü ilə hazırla- nan “Müəllim M.Cevdet. Hayati. Eserleri. Kütübha- nesi” əsərinin ilk nəşri üçün yazdığı qeydlərdə Əhməd Kamal Bakıdakı pedaqoji fəaliyyətini belə xatırla- 1 M.Kayahan Özgül. Adıçəkilən kitabı, s. 66. 2 Bax. Osman Ergin. Muallim M.Cevdet. Hayatı. Eserleri. Kütübhanesi. İstanbul, 2005, s. 486. 3 Müəllim Mehmet Cövdətin (1883-1935) həyatının Bakı dövrü və Azər- baycanın milli təhsil sisteminə verdiyi töhfələr haqqında daha geniş məlumat almaq üçün bax. Vilayət Quliyev. “Bir təşəbbüsün tarixçəsi”, “525-ci qəzet”, 14 və 21 sentyabr 2015-ci il tarixli saylar. 188 mışdı: “Məktəblər irəlilədikcə, müəllim ehtiyacı artdı və bir müəllim kursu açmaq düşünüldü. İştə qiymətli Müəllim M.Cevdetin Bakıya gətirilməsi bu lüzuma məbnidir ki, bu da 1323 sənəsinə (miladi 1907-ci il – V.Q.) müsadifdir. Çarlıq Rusiyasının bizi orada uzun müddət burakmayacağı aşkar olduğundan bu kursa çox əhəmiyyət verildi. Və M.Cevdet de yaratırcasına müəllim yetişdirməyə müvəffəq oldu” 1 . Onların fəal iştirakı ilə yerli azərbaycanlılar ara- sında tədrisi türk dilində aparmaq məqsədi ilə semi- nariya – Darülmüəllimat açmaq nəzərdə tutulsa da, bu niyyəti düşünüldüyü şəkildə gerçəkləşdirmək müm- kün olmadı. Nəticədə, sadəcə pedaqoji kurslar təşkil edildi. Kursların mövcudluğu və buradan məzun olan- ların fəaliyyəti çar üsul-idarəsinin kosmopolit şəhər kimi görmək istədikləri Bakıda türklük duyğusunun daha sürətlə yayılmasına təkan vermişdi. Azərbaycan- da “müsəlman camaatın” tədricən “türk millətinə” çevrilməsi prosesində mətbuatla bir sırada bu kurslar və İstanbuldan gələn maarif xadimləri də bəlli bir rol oynamışdılar. Balaxanı məktəbinə rəhbərlik fəaliyyətinin ilk dövrünə yekun vuran Əhməd Kamal yazırdı ki, onun səyi nəticəsində gənclər, xüsusən də uşaqlar Osmanlı türkcəsi ilə danışmağa başlamışdılar. Hətta yaşlılar da bu prosesdən kənarda qalmamışdı. Daha çox İran tə- siri ilə təlim olunan təliq xətti tədricən yerini İstanbul üçün daha səciyyəvi sayılan riqəyə vermişdi. Şiə və 1 Osman Ergin. Adıçəkilən əsəri, s. 486. 189 sünni məzhəblərinə mənsubluqlarına görə bəzən hətta biri-birinə əl uzatmağa tərəddüd edən, biri-birinin məclislərinə ayaq basmayan insanlar övladlarının bir yerdə oxumalarına razılıq vermişdilər. Sonralar Cümhuriyyət Türkiyəsində kitabşünas və mənbəşünas alim kimi tanınan Mehmet Cövdət də “Əli bəy Hüseynzadə, Əhməd Kamal və mənim sa- yəmdə İstanbulun riqə xətti oralarda (Bakı nəzərdə tutulur – V.Q.) intişar etdi. Bilxassə, Əhməd Kamal ilə mən iki məktəbə, dolayısı ilə səkkiz məktəbə ha- kim idik. Yüzlərlə tələbəmizə riqə xəttini öyrətmiş- dik” 1 , – deyə Əhməd Kamalın Bakıya gəldiyi ilk vaxt- lardan qəzetçilik və müəllimlik fəaliyyətini paralel da- vam etdirdiyinə, hətta maarif sahəsində daha çox uğur qazandığına diqqət çəkmişdi. Əhməd Kamalın Balaxanı məktəbinə təhsil sahə- sində gətirdiyi yeniliklər "Molla Nəsrəddin"in də diq- qətindən yayınmamışdı. Məcmuənin 1908-ci il 1 iyun tarixli sayındakı şəkillərin birində türk qəzetçisinin pedaqoji işinin pozitiv cəhətlərinə işarə edilmişdi. Cəlil Məmmədquluzadə isə jurnalın 21 mart 1910-cu il tarixli 12-ci sayında "Molla Nəsrəddin" təxəllüsü ilə dərc etdirdiyi "Keçi" felyetonunda onun müsbət şəxsi keyfiyyətlərini, bilik və bacarığını, fəaliyyətini müsbət səciyyələndirərək yazırdı: "Elm təhsil eləmiş, Osman- lıdan gəlmiş bir cavan, təcrübəli müəllim, məşhur ədib və sahibqələm, abırlı və qeyrətli bir vətənpərəst ki, adı olsun Əhməd Kamal, – Bakının Balaxanısında başını 1 Osman Ergin. Adıçəkilən əsəri, s. 95. 190 salıb aşağı, uşaqlara dərs deyir. Dəxi nə istəyirsən? Camaat razı, şagirdlər razı, məktəb sahibi razı, Allah razı..." 1 Daha sonra Mirzə Cəlil Bakıdakı İran konsulluğu (yuxarıda adıçəkilən “Həqayiq” qəzeti də konsulluq- dan maddi dəstək alırdı və təbii ki, bu səbəbdən də fars hökumət dairələrinin sözçüsü vəzifəsini üzərinə götürmüşdü) ilə Əhməd Kamal arasında cərəyan edən və "Füyuzat" məcmuəsinin səhifələrinə yol tapan qar- şıdurmaya toxunaraq özünə məxsus ironik tonda ya- zırdı: "Pəh, pəh! Elə bu? Maşallah, maşallah! Hələ utan- mır, tərif də eləyir! Nə bilim, "sahibqələm", "vətən- pərəst"! Zəhrimar olsun onun qələmi, cəhənnəm olsun onun "pərəsti". Bunlar mənim qulağıma girməz! Mənə əməl lazımdır, əməl, əməl! Bir müəllim ki, nə libası ilə, nə ibadəti ilə öz mü- səlmançılığını büruzə vermir – dəxi bizə belə müəllim lazım deyil. Dua eləsin ki, bura Rusiya dövlətidir, İran olsaydı, onun öhdəsindən yaxşı gələrdik! Budur iran- lıların Əhməd Kamaldan şikayəti və doğrudan da dua eləsin ki, Balaxanı Rusiya qanunlarının altındadır." 2 Mirzə Cəlil ədəbi zövqünü, dillə bağlı fikirlərini bölüşməsə də, iranpərəst “Həqayiq”lə polemikada maarifçilik fəaliyyətini təqdir etdiyi Əhməd Kamalın tərəfində idi. Onu cahil iranlıların təqiblərindən qoru- mağı özünün borcu sayırdı. 1 Cəlil Məmmədquluzadə. Əsərləri. 4 cilddə. 2-ci cild. Bakı, “Öndər” nəş- riyyatı, 2004, s. 453. 2 Orada. Yüklə 1,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|