Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu
Yüklə 1,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
191 Balaxanı məktəbinin müəllimləri arasında "Molla Nəsrəddin"in fəal yazarlarından biri – Mirzə Ələkbər Sabir də vardı. 1910-1911-ci illərdə o, Əhməd Kama- lın müdir olduğu məktəbdə ana dili və şəriət dərslərini aparırdı 1 . Həmin dövrdə artıq “Hophopnamə” müəllifi və həqiqi xalq şairi kimi böyük şöhrət qazanmışdı. Türk həmkarının iştirak etdiyi bir sıra qəzet və məc- muələrdə onun da şeirləri dərc olunurdu. Sabir haq- qında ilkin mənbələrə əsaslanan bir sıra tədqiqat əsər- lərinin müəllifi Alxan Bayramoğlunun araşdırmala- rından da göründüyü kimi, Sabir təkcə Balaxanı mək- təbində deyil, “Həqiqət” qəzetində də Əhməd Kama- lın rəhbərliyi altında çalışmışdı: “Sabir “Həqiqət” qə- zetində 1910-cu il iyunun 10-dan sonra işləməyə baş- layır. Bu vaxt Üzeyir bəy Hacıbəyov həmin qəzetin redaktorluğundan getmiş, onun yerinə isə “Balaxanı camaat məktəbinin” müdiri Əhməd Kamal dəvət olun- muşdu. Həmin günlərdə məktəblər yay tətilində idi. Odur ki, məktəbin direktoru Əhməd Kamalla müəl- limi Sabirin “Həqiqət”də işləməsinə heç bir maneçilik ola bilməzdi” 2 . Onların birgə səyi nəticəsində qəzetdə “Həfteyi- ədəbi” və “Həfteyi-fənni” adlı yeni rubrikalar açılmış- dı. “Sabir hər iki istiqamət üzrə müsabiqə komissiya- sının üzvü və qəzetin əməkdaşı kimi orada verdiyi sə- mərəli təkliflər və dərc etdirdiyi əsərləri ilə yaxından 1 Məlumat üçün bax. Sabir xatirələrdə. Bakı, “Gənclik”, 1982. 2 Alxan Bayramoğlu. Mirzə Ələkbər Sabir. “Mirzə Ələkbər Sabir-150. Biblioqrafiya”, Bakı, 2012, s. 24. 192 iştirak etmişdi” 1 . Yəqin ki, bir-birini kifayət qədər tanıyan iki yaradıcı şəxsin, pedaqoq və şairin birgə fəaliyyətinə digər mətbu nəşrlərdə – “Günəş” qəzetin- də, habelə “Yeni füyuzat” məcmuəsində də təsadüf olunmaqdadır. Lakin nədənsə Əhməd Kamal nə Bakı mətbuatında işıq üzü görən tənqidi məqalələrində, ədəbi icmalla- rında, nə də həyatının sonuna yaxın qələmə aldığı xatirələrdə Sabir haqda bir kəlmə də yazmamışdı... Eyni sözləri çətin məqamda müdafiəsinə qalxan, Tiflis həbsxanasında ona mənəvi dəstək verən, kitab və qə- zetlər göndərən Cəlil Məmmədquluzadə haqqında da söyləmək mümkündür. Çox ehtimal ki, bu soyuq mü- nasibətin arxasında hər iki böyük azərbaycanlının Əh- məd Kamalın anladığı mənada türkçülük ölçülərinə uyğun gəlməmələri idi. 1908-ci ilin iyulunda İstanbulda tarixə İkinci Məş- rutiyyət dönəmi kimi daxil olan “gənc türklər” inqi- labı qələbə çaldı. Sultan II Əbdülhəmidin bir qərinəlik mütləqiyyət idarəçiliyinə son qoyuldu. Ölkədə 1876- cı il Konstitusiyası yenidən qüvvəyə mindi, parlament fəaliyyətə başladı. Aralarında Əhməd Kamalın da ol- duğu ittihadçılar iqtidara gəldilər. “İttihad və Tərəq- qi”nin mühacirətdəki üzvlərinin çoxu vətənə qayıtdı. Xatirələrində “1323-1324 (miladi tarixlə 1907-1908- ci illər – V.Q.) sənəsi tədrisatını ikmalə bir-iki ay qal- mış Türkiyədə məşrutiyyət elan edildi və hamımız sənələrdən bəri mütəəssiri olduğumuz vətənə dön- 1 Alxan Bayramoğlu. Mirzə Ələkbər Sabir. “Mirzə Ələkbər Sabir-150. Biblioqrafiya”, Bakı, 2012, s. 24. 193 dük” 1 – yazsa da, inqilab qələbə çalan kimi, dərhal ge- ri qayıdanların arasında Əhməd Kamal yox idi. Nəinki geri dönməmişdi, hətta necə deyərlər, əlindəki işləri buraxıb yeni tarix yazılan İstanbula üz tutmaq əvə- zinə, bütün yay tətilini Azərbaycanda keçirmişdi. İyu- lun sonlarında anasına göndərdiyi məktubda yazırdı: “Şimdilik yaz olduğundan üç ay tətilimiz vardır. Bu üç ay Kafkasiyanın ötəsinə bərisinə səyahətlə ümrari- vəqt və təbdili-hava ediyorum. İştə bunu da sizə Zə- yəm denilən bir səfiyədən yazdım” 2 . Tədqiqatçı M.Kayahan Özgül də onun Türkiyəyə məşrutiyyət elanından dərhal sonra qayıtmamasını Ba- kıdakı müəllimlik fəaliyyəti ilə əlaqələndirir: “Çünki Kafkasiyada idarə etdiyi məktəbdən ilk məzuniyyət bir sənə sonra olacaqdı. Bu müvəffəqiyyəti görmədən əvdət etməyə könlü razı olmadı” 3 . Fikrimcə, tək səbəb bu deyildi. Sadəcə, ittihadçılar hakimiyyətə yiyələnəndən və İstanbulda vəzifə böl- güsü başlayandan sonra hərəkatın bir çox sıra nəfərləri kimi Əhməd Kamalı da yada salan olmamışdı. Başqa sözlə desək, o da “qurdlar süfrəsindən pay qapmağı bacarmayanlar” 4 (M.Kayahan Özgül) arasına düşmüş- dü. Bu baxımdan Bakıda qalıb növbəti məzuniyyətini gözləməsi seçimdən daha çox məcburiyyət üzündən atılan addım sayılmalıdır. Eyni zamanda Əhməd Ka- malın dərhal İstanbula üz tutmaması həm də yeni ha- 1 Osman Ergin. Adıçəkilən əsəri, s. 503. 2 M.Kayahan Özgül. Adıçəkilən kitabı, s. 67. 3 Orada. 4 Yenə orada, s. 171. 194 kimiyyət təmsilçiləri ilə bağlı müəyyən inamsızlıqdan, şübhələrdən qaynaqlanırdı. 1911-ci ilin yayında o, üç il əvvəlki həyəcanlı iyul günlərində yaşadığı hissləri yada salaraq yazırdı: “Məşrutiyyətimizin istirdad və ilan olunduğunu istibşar etdiyim zaman Kafkasiyada, Bakıda bulunuyordum. Bu müjdəni şübhəli sevinclər içində qəzetə teleqraflarından aldım. On Temmuz iydi-mübarəkini bizi kəndilərindən az sevməyən Kav- kasiyalılarla icra etdik. Fəqət nə yalan söyləyim, bən bu məşrutiyyətin bir məşrutiyyəti-həqiqiyyə, daha doğrusu, bir məşrutiyyəti-salimə olacağına vicdanımın aldanmaq arzu və ehtiyacına rəğmən inanmıyordum” 1 . Dərhal yada düşməməsi, dəvət olunmaması ilə bağlı bəlli inciklik hissi yaşasa da, Əhməd Kamal 1908-ci ilin sonunda İstanbula dönmüşdü. Dostlarının yardımı ilə artıq Tələt Paşa kimi tanınan gələcək Triumvirat üzvü Tələt bəylə görüşmüşdü. “İttihad və Tərəqqi”nin üç liderindən biri “məşrutiyyətdə sənin çox haqqın vardır”, – deyə ünvanına tərif yağdırandan sonra yenidən Bakıya qayıdıb Qafqaz türkləri arasında Rusiya əleyhinə “beşinci dəstə” yaratmağı təklif et- mişdi. Əhməd Kamal eyforiya içərisində olan ittihadçı dostlarına “Siz rusların Türkiyə ilə bağlı nöqteyi- nəzərinə müxalif dövlətlərin müdaxiləsini təmin etmə- səniz, Kafkasiyada vüqua gətiriləcək üç-beş günlük hərəkat Türkiyə ilə bərabər qafqaziyalıları da eyni aqibətə sürükləməkdən başqa bir nəticə verməz” söz- ləri ilə xəbərdarlıq etsə də, sözünə ciddi yanaşan 1 M.Kayahan Özgül. Adıçəkilən kitabı, s. 68. Yüklə 1,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|