Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu
Yüklə 1,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- AZƏRBAYCANLILARDAN SEVGİ, AZƏRBAYCANA LAQEYDLİK
203 Məbusan üzvü İsmayıl Haqqı Paşanın zəhməti olmuş- du. O, Məclisdəkı çıxışında Rusiyada yerli türklərə qarşı ayrıseçkilik siyasətindən bəhs etmiş, bir Osmanlı təbəəsinin – qəzetçi Əhməd Kamalın həbsi məsələsinə toxunaraq demişdi: “Hökumət tərəfindən Bakıda dörd qəzetəçinin təvqif edildiyi sırada təbəəyi-Osmaniyyə- dən və ərbabi qələmdən Əhməd Kamal bəy namında bir zatı da Rusiya hökuməti təvqif etmişdir. Əhməd Kamal bəy namında olan bu zatı şəxsən tanırım. Da- rüşşəfəq məzunlarındandır və burada aləmi-mətbuatı- mıza da məlumdur. Xüsusilə bundan dörd-beş sənə əvvəl İrana getdiyim zaman Kafkasiyada kəndisini görmüşdüm. Orada pək mühüm bir mövqe qazanmış, hörməti-amməyə məzhər olmuş, Kafkas aləmi-mət- buatına qələmi ilə bir çox xidmətlərdə bulunmuşdu. Oylə politika ilə məşğul olan bir adam deyildir” 1 . Nəticədə, dövrün xarici işlər naziri Rifat Paşa Ru- siyanın İstanbul səfiri, “türk dostu” kimi tanınan və soyadından göründüyü kimi, mənşəcə özü də böyük ehtimalla türk əsilli olan Nikolay Çarıxova (1855- 1930) müraciət etmişdi. Sonda səfirin yardımı ilə Əh- məd Kamal Batum üzərindən vətənə qaytarılmışdı. Beləliklə, narahat qəzetçinin həyatının Azərbaycanla bağlı səhifəsi qapanmışdı. Türk mətbuatında köhnə dostunun təhlükəli macə- ralardan sonra qayıdışını ilk xəbər verən isə yenə sə- daqətli Məhəmməd Hadi idi. “Tərəqqi” qəzetinin 25 iyul 1911-ci il sayında çap etdirdiyi “Əhməd Kamalın 1 Osman Ergin. Adıçəkilən əsəri, s. 489. 204 vətənə əziməti” məqaləsində o yazırdı: “İki sənədən bəri (əslində 4 olmalıdır – V.Q.) vətənimiz Kafkasiya- da iqamət edən, məsaiyi-maarifpərvəranədə bulunan Əhməd Kamal bəy cənabları vətəni-əzizi olan İstan- bula bu gün əzimət etdi. Məsləki-müqəddəsi yolunda iki sənə vətən-cüda olaraq pək çox zəhmət və məşəq- qətlərə köks gərmiş olan bu zat təsadüfən Bakıya getmiş idi. Gəldiyi gündən bəri ülum və maarifin in- tişarına və məktəb təsisinə çalışmaqla bulunmuşdu. İştə “Füyuzat”, “İrşad”, “Tərəqqi” cəridələrində yaz- dığı əşar və məqalələri bunu isbat edəcək dəlaildən- dir” 1 . Bayıl məhbəsində keçən aylar Əhməd Kamal üçün yaradıcılıq baxımından məhsuldar olmuşdu. Burada o, bir sıra orijinal əsərlərini yazmış, yaxşı bildiyi fransız və Bakıda öyrənməyə başladığı rus dilindən bəzi tər- cümələr (Lafontenin və Lermontovun şeirləri) etmiş, ayrı-ayrı Molla Nəsrəddin lətifələrini və ibrətamiz xalq hekayələrini nəzmə çəkmişdi. Zindan həyatı id- dialı türk qəzetçisinin yalnız davranış tərzini deyil, əsərlərinin dilini və mövzusunu da əsaslı şəkildə də- yişdirmişdi. Əhməd Kamal dekadansdan realist şeirə keçmişdi. Hətta bir zamanlar bəyənmədiyi didaktik janrda da qələmini uğurla sınamışdı. Xəlqi mövzulara müraciət nəticəsində şeir dilindəki ərəb-fars tərkibləri 1 Mehmet Hadi. Ahmet Kemal`ın Vatanına Azimeti. “Terakki”, 1911, say 729. (Məhəmməd Hadinin həyatının İstanbul səhifələri və XX əsrin əvvəllərindəki türk mətbuatı ilə əlaqələri Türkiyədə yaşayan azərbaycanlı araşdırmaçı Mehdi İsmayılovun hələlik əlyazması halında olan doktorluq dissertasiyasında geniş tədqiq edilmişdir). 205 xeyli azalmış, üslubu sadələşmişdi. Bir məqamı da qeyd etmək istərdim. Xatirələrin- dən məlum olur ki, Tiflis həbsxanasında saxlandığı müddətdə “Molla Nəsrəddin” redaksiyası Əhməd Ka- malla yaxından maraqlanmışdı. Həbsxanada ona baş çəkmişdilər, oxuması üçün məcmuə və kitablar gön- dərilmişdi 1 . Jurnalların birində o, həmin vaxta qədər adını eşitmədiyi Ziya Göyalpın “Sənət” və “Turan” şeirlərini görmüşdü. Sadə dillə yazılmış şeirlər ona dərin mətləbləri anlatmışdı. Türklüyün xəyali vətən – Turan sevdası və keçmişin möhtəşəm xatirələri ilə de- yil, daha çox bu günlə yaşamasının vacibliyini vurğu- layan “Şaka” (“Zarafat”) şeirini də həmin mütaliədən təsirlənərək yazmışdı: Ey Türk oğlu, bu ölkədir vətənin Toros, Altay, Qızılirmaq, Ceyhunun! Geri baxma! Sür atını irəli! Dədəsilə öyünəməz bir torun! Dədələrin sözləriylə yaşamaq – Məzarlıqda uyumaqdır bunu bil! 1 Əhməd Kamal bu münasibətlə yarımçıq xatirələrində yazırdı: “1911-ci ildə Rusiyaya ikinci gedişimdə pantürkist deyə ruslar tərəfindən edama məhkum edilmişdim. Altı bucuk ay sürən mövqufiyyət müddətində ruslar bəni həbsxanadan həbsxanaya nəql ediyorlardı. Bunun səbəbi də sonradan anladım ki, türklər həbsxanayi basıb bəni qurtararlar vahiməsi üçün! Bu həbsxanaları dolaşırkən Tiflisdə 4 şubat 1326 -22 şubat 1326 (4 fevral 1911-22 fevral 1911 – V.Q.) tarixli və Selanikdə müntəşir iki məcmuə əlimə keçdi. Bunları bana göndərən Tiflisdə çıxan “Molla Nəsrəddin” adlı mizah qəzetəsi idarəxanası idi” Bax. M.Kayahan Özgül. Adıçəkilən kitabı, s. 285. 206 Bu ölkədir məzarlığın, beşiyin, Sənə vətən bu ölkədir, o deyil! 1 İstanbula qayıdışında Əhməd Ağaoğlu vasitəsi ilə tanış olduğu Ziya Göyalpdan şeiri haqda bu sözləri eşitmişdi: “Ağabəy! Bənim içimdə bir şey var. Bana çox bərk sarılmış. Bən onu ifadə edəmiyorum, çünki hənuz tamamilə yüzünü görəmiyorum. Sənin şakaların bənim gözümlə onun yüzü arasında bir kibrit çəkdi” 2 . AZƏRBAYCANLILARDAN SEVGİ, AZƏRBAYCANA LAQEYDLİK Əvvəldə də qeyd olunduğu kimi, Əhməd Kamal həyatının çətin dönəmində Azərbaycana “gündəlik ru- zi” ardınca gəlməsinə baxmayaraq, qısa müddət ərzin- də cəmiyyətdə özünə yer tapmış, nüfuz qazana bil- mişdi. Hətta XX əsrin əvvəllərindəki milli mətbuatı- mızın aparıcı simaları arasında yer almışdı. Təbii ki, bu türk qəzetçisinin şəxsi məziyyətləri ilə yanaşı, xal- qımızın qonaqpərvərlik və qədirbilənliyi ilə bağlı idi. Onunla birlikdə Bakıda pedaqoji sahədə çalışmış həm- vətəni, müəllim Cövdət – Məhəmməd Cövdət İnancalp (1883-1935) həmin dövrdə Azərbaycanın ən görkəmli şəxsiyyətinin – Hacı Zeynalabdin Tağıyevin türk qəzetçiyə ehtiramından bəhs edərkən yazırdı ki, “bir hökmdar sarayı kimi böyük və o nisbətdə təşrifata tabe mülkünə getdiyimiz zaman Tağıyev bəndəni və 1 M.Kayahan Özgül. Adıçəkilən kitabı, s. 285-286. 2 Orada, s. 286. Yüklə 1,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|