Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu
Yüklə 1,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
195 olmamışdı. Söhbətin iştirakçılarından Cavid bəy “O cəhətə maraq etmə. Bakıya dön, fikirləri hazırlamağa çalış. Biz sənə lazım olan hər şeyi (para, silah) gön- dərəcəyik. Sən gələcək arkadaşlara rəhbərlik et!” 1 – deyə onu sakitləşdirmişdi. Beləliklə, Əhməd Kamal Bakıya qayıdıb Balaxanı məktəbindəki müəllimliyini davam etdirməli olmuşdu. Etirafına görə, aradan keçən müddət ərzində apardıq- ları məqsədəuyğun fəaliyyət nəticəsində Osmanlı türkcəsinin və türklük düşüncəsinin yayılması baxı- mından uğurları xeyli artmışdı: “Xalq ilə artıq osman- lıca-azərbaycanca arasında bir lisanla konuşuyor- duq” 2 . Onun 1910-cu ildə Bakıda çapdan çıxan “Fü- yuzati-qiraət” kitabı da eyni məqsədə xidmət edirdi. Bir sıra qəzetlərin, “Yeni Füyuzat” məcmuəsinin 3 , eləcə də “Molla Nəsrəddin” jurnalının 4 haqqında dəfə- lərlə elan yaydığı kitabın naşiri Balaxanı məktəbinin nəzarətçisi Baxış Əhmədov idi. Nəşrin yarımbaşlı- ğında onun “Balaxanı cəmaəti-müslimin məktəb dərs- lərində” keçilən materiallar əsasında tərtib edildiyi bildirilirdi. Əvvəldə də qeyd etdiyim kimi, Əhməd Kamal Bakıda dil uğrunda mübarizəsinin əsas hədəfini Azər- baycan türkcəsinin rus-fars təsirindən qorunması və mümkün qədər Osmanlı türkcəsinə yaxınlaşması, hət- ta əvəzlənməsi şəklində müəyyən etmişdi. Həm də 1 Osman Ergin. Adıçəkilən əsəri, s. 487. 2 Orada. 3 Bax. “Yeni Füyuzat”, 2, 4, 10, 24 yanvar 1910-cu il sayları. 4 Bax. “Molla Nəsrəddin”, 24 yanvar 1910-cu il sayı. 196 digər məsələlərdə müəyyən qədər hərdəmxəyal olsa da, dilə münasibətdə xüsusi ardıcıllığı və prinsipiallığı ilə seçilirdi. Əli Heydər Bayat türk qəzetçisinin bu istiqamətdəki fəaliyyəti ilə bağlı səciyyəvi misal gətirir. Əli bəy Hüseynzadənin təşəbbüsü ilə 1907-ci ildə Bakıda “Səadət” məktəbi açılanda binanın qapı- sına “Məktəbxana” yazılmış lövhə vurulmuşdu. Əh- məd Kamal belə ad daşıyan təhsil ocağının türklər üçün maarif yox, cəhalət yuvası olacağını açıq demək- dən çəkinməmişdi. Hətta imkan düşdükcə əhali ara- sında İran təsiri yayan “məktəbxanaya” şagird vermə- məklə bağlı təbliğat da aparmışdı. Bakı qoçularına yaxınlığı ilə tanınan məktəb xadimlərindən biri ona özünü işə salmamağı, arı yuvasına çöp uzatmamağı məsləhət görmüşdü. Cavab ləngiməmişdi. Əhməd Ka- mal “Mən qəsdən çöp uzadıram. İçəridəkilərin bal arısı, yoxsa eşşək arısı olduqlarını bilmək istəyirəm” 1 – demişdi. Yalnız bundan sonra lövhə dəyişdirilərək yenisi ilə əvəz edilmişdi. Əhməd Kamalın Bakıdakı mətbuat həyatı “Füyu- zat”la bitməmişdi. Bir neçə il maarif sahəsində ça- lışdıqdan sonra o, yenidən, həm də sıravi müəllif kimi deyil, baş redaktor kimi qəlbən bağlandığı mətbuat aləminə qayıtmışdı. Bu mənada Əli bəy Hüseynzadə- nin yanında keçdiyi məktəb, əxz etdiyi təcrübə işinə yaramışdı. Balaxanı məktəbinin bağlanması bütünlük- lə mətbuata qayıdışına təkan vermişdi. 1910-1911-ci illərdə 121 sayı işıq üzü görən “Günəş” qəzetinin 1 Ali Haydar Bayat. Hüseyinzade Ali Bey. Ankara, 1998, s. 344. 197 (M.Kayahan Özgül kitabında yanlışlığa yol verərək adıçəkilən nəşrin Əhməd bəy Ağayevin redaktəsi al- tında çıxdığını yazır) baş redaktoru olmuşdu. Tanın- mış kitab maqnatlarının – Orucov qardaşlarının imti- yaz sahibi olduqları qəzetdə Əhməd Kamalla birlikdə Azərbaycan ədəbiyyatının Mirzə Ələkbər Sabir, Ab- dulla Şaiq, Qafur Rəşad, Abdulla bəy Divanbəyoğlu kimi şair və yazıçılarının əsərləri çap edilmişdi. Eyni illərdə müvazi şəkildə Əhməd Kamal həm də “Füyuzat” ənənələrini davam etdirməyə çalışan, gənc milli burjuaziyasının maraqlarının ifadəçisi kimi tanı- nan, eyni zamanda cəmiyyətdə türkçü fikirlərin yayıl- masına önəm verən həftəlik ədəbi-bədii və ictimai- siyasi illüstrasiyalı məcmuənin – “Yeni füyuzat”ın (1910-cu ildə 11, 1911-ci ildə 10 – bütünlükdə 21 sayı çıxmışdı) baş redaktoru idi. Naşir və məsul redaktoru Əlipaşa Hüseynzadə (Səbur) olan jurnalda Əhməd Kamalın şeir və məqalələri Sabir, Abdulla Şaiq, Əli- qulu Qəmküsar, Əlabbas Müznib, Namiq Kamal, Axund Yusif Talıbzadə, Əli Səbri, Məmməd Sadıq Axundov və s. müəlliflərin əsərləri ilə yanaşı nəşr olunmuşdu. Türkçülüyün ideoloji əsasları məsələsində həmin dövrdə İstanbulda yaşayan Əhməd Ağaoğlu redaksiyanın və baş redaktorun yaxın məsləhətçisi kimi çıxış edirdi. Lakin yaradıcı heyətin səylərinə baxmayaraq, “Yeni füyuzat” sələfinin səviyyəsinə yüksələ bilməmişdi. Sabirin “Düşdü bütün qəzetlər qiymətdən ay can, ay can” misrası ilə başlayan satirasının səbəbkarla- rından biri də Əhməd Kamal sayıla bilər. Azərbaycan 198 mətbuatı tarixindən bəlli olduğu kimi, 1911-ci il martın 19-da, Novruz bayramı ərəfəsində Bakı polisi Azərbaycan qəzetlərinin redaksiyasına basqın etmişdi. Nəticədə, bir neçə naşir və redaktor həbs olunmuş, bəzi mətbu orqanın nəşrinə yasaq qoyulmuşdu. Hadisə Sabirə qəzetlərin bağlanmasına obıvatel münasibətini əks etdirən satira yazmağa mövzu vermişdi. “Bir gecə teatrdan dönmüş və hənuz yatmışdım, – deyə Əhməd Kamal aradan 20-25 il keçəndən sonra həyatının axarını dəyişən həbsin tarixçəsini xatırlayaraq yazırdı: “Yalnız işğal etdiyim kiçik bir dairənin qapısı çalındı. Açdım. On polislə dairəm basılmışdı. Dərhal Bakıdan xeyli uzaq olan Babil (mətndə belə getmişdir. Məşhur Bayıl həbsxanası nəzərdə tutulur – V.Q.) götürüldüm və içəri atıldım. Məgər məndən əvvəl bütün qəzetəçi arkadaşlarımı da toplamışlar” 1 . Polis basqını nəticəsində “Günəş”, “Yeni füyuzat”, “Şəhabi-saqub”, “Səda”, habelə “Yeni həqiqət” kimi nəşrlərin fəaliyyəti dayandırılmış, onların naşir və redaktorlarından Əhməd Kamal, Əli Paşa Hüseynzadə (Səbur), Haşım bəy Vəzirov, Əlabbas Müznib, Mə- həmməd Sadıq, Cəfər Bünyadzadə və b. həbsə alın- mışdılar. Bakıda milli mətbuata qarşı çevrilmiş ak- siya, xüsusən də Osmanlı təbəəsi Əhməd Kamalın saxlanması türk mətbuatının diqqətindən yayınma- mışdı. İstanbulun “Tənin” qəzeti 31 mart 1911-ci il sayında bu barədə məlumat yaymışdı. M.Kayahan Öz- gülün yazdığına görə, “Şərq Postası. Rusiyada Mət- 1 Osman Ergin. Adıçəkilən əsəri, s. 488. Yüklə 1,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|