Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu
Yüklə 1,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
207 Əhməd Kamalı hər kəsə tərcihən və təqdimən yanına çağırır, əlini öpdürür və dizinin dibində oturdurdu” 1 . Hacı Zeynalabdinin ölümü münasibəti ilə 1925-ci ildə “İctihad” məcmuəsində minnətdarlıq və şükran dolu məqalə 2 çap etdirən müəllim Mehmet Cövdət bu- rada da “millət atasının” Türkiyədən dəvət olunan zi- yalılara xoş münasibətini xatırlayaraq: “O vaxta qədər Bakı ilə İstanbul arasında heç bir nevi münasibəti- fikriyyə və elmiyyə yoxdu. Bu münasibəti ilk dəfə vücuda gətirən Hüseynzadə Əli bəy, fəqir və şair Əhməd Kamal bəydir. Hər üçümüzü də himayə edən mərhum Hacı idi” 3 – yazmışdı. İstanbula döndükdən sonra Əhməd Kamal həm Qafqazda, həm də İstanbulda yaşayan azərbaycanlı- lardan eyni diqqət və hörmət görmüşdü. Bakılı tələ- bələrin Osmanlı paytaxtında nəşr etdikləri və fəal müəlliflərindən birinin Məhəmməd Hadi olduğu “Mah- tab” məcmuəsi onu “türk üdəbasının ən güzidələrin- dən biri” kimi yüksək qiymətləndirmişdi. “Kafkasiya- dakı nəşriyyati-intibah-pərvəranəsindən dolayı Rusiya hökuməti-zaliməsi tərəfindən” həbsə atılması türk bir- liyi, hürriyyət və istiqlal uğrunda mübarizənin parlaq səhifəsi adlandırılmışdı 4 . Məcmuə “ustad” deyə müra- ciət etdiyi Əhməd Kamalı türk gəncliyinin milli mücadiləni gələcəkdə daha da əzmlə davam etdirməsi 1 Osman Ergin. Adıçəkilən əsəri, s. 100. 2 Muallim M.Cevdet. Sahibul-Hayrat Hacı Zeynalabdin Merhum. “İctihad”, 1925, № 177, s. 3541-3547. 3 Osman Ergin. Adıçəkilən əsəri, s. 94. 4 Məhtab məcmuəsi, 25 iyul 1911-ci il, say 3. 208 üçün baş redaktor olmağa, artıq Bakıdan yaxşı tanı- dığı azərbaycanlı qələm adamları ilə əlbir çalışmağa çağırmışdı: “İştə biz də sizin kibi hürr yaşamaq isti- yoruz. Və sizin kibi oradan-buradan kovuluyoruz. De- mək, məsləkən sizə doğru bir əlaqə var. İştə bu əla- qəyə istinadən sizdən rica ediyoruz: Məcmuəmizi təhti-himayənizə alınız. Bizim baş mühərririmiz olu- nuz” 1 . Yalnız aradan iki ay keçəndən sonra Əhməd Ka- mal daha çox yaşlılarla gənclərin yollarının müxtə- lifliyi, birinin keçmişə, o birinin isə gələcəyə üz tut- ması barədə ümumi sözlərdən ibarət yayğın məktubu ilə İstanbul mühitində özlərinə rəhbər axtaran azər- baycanlı gənclərin xahişini rədd etmişdi 2 . Məlumdur ki, Əli bəy Hüseynzadə 1910-cu ilin dekabrında Bakı ilə həmişəlik vidalaşıb İstanbula köçmüşdü. Düşünmək olardı ki, bir zamanlar onun yardımı ilə müşküllərini çözən, Bakının mətbuat, maarif aləmində özünə yer tutan Əhməd Kamal ustadı axtarıb tapacaq. Azərbaycanda gördüyü hörmət və eh- tiramın əvəzini vətənində çıxmağa çalışacaq. Amma əksi olmuşdu. Yenə də Əli bəy böyüklük göstərmişdi. Əhməd Kamalın “Bir az da mən” adlı şeiri çap olunanda Salonikdən 21 noyabr 1911-ci il tarixli kiçik bir məktub göndərib müəllifə təbrik sözlərini çatdır- mışdı: “Bir az da mən”i kəmali-zövq və ləzzətlə oxu- dum. Böylə “bir azlar” çoxaldıqca bir çox qeylü-qallar 1 Məhtab məcmuəsi, 6 avqust 1911-ci il, say 5. 2 Orada, 15 avqust 1911-ci il, say 6. 209 həll olunar” 1 . Yaradıcılığına eyni diqqətli və həssas münasibəti nisbətən yaxın münasibət saxladığı Əhməd Ağaoğlundan da görmüşdü 2 . Azərbaycanın başqa bir görkəmli şəxsiyyəti – Mə- həmməd Əmin Rəsulzadə də Əhməd Kamalın milli mətbuatımız qarşısındakı xidmətini qədirşünaslıqla qiy- mətləndirmişdi. 1922-ci ildə İstanbulda nəşr olunan “Azərbaycan Cümhuriyyəti” əsərindəki aşağıdakı sə- tirlər bunu bir daha sübut edir: “Hüseynzadə Əli bəy tərəfindən təsis olunub Əhməd Kamal bəy kimi jon türk mühərrirlərin təhrir müavinəti ilə çıxan ədəbi “Füyuzat” məcmuəsi Kafkasiya mühitində yeni bir zövqi-ədəbi tərbiyə edir, Azəri Türkcəsinin qərbləş- məsinə şaik oluyordu” 3 . Əhməd Kamal 1911-ci ilin martında tutulandan sonra Bayıl həbsxanasında “Müsavat” partiyasının qu- rucularından biri, Məhəmməd Əminin yaxın silahdaşı Abbasqulu Kazımzadə ilə eyni kamerada saxlanmışdı. Və təbii ki, özü üçün hər cəhətdən qeyri-adi, göz- lənilməz olan bu şəraitdə istər artıq bəlli bir təcrübəyə malik Abbasqulu bəyin, istərsə də ətrafındakı digər azərbaycanlıların yardımlarından faydalanmış, daim qayğı və himayələrini hiss etmişdi. Düşünmək olardı ki, həbsxanada yaranan dostluq (həm də hansısa cinayətkar ünsürlərlə deyil, əqidəsi uğrunda məhbəsə düşən insanlarla!) azadlığa çıxandan 1 M.Kayahan Özgül. Adıçəkilən kitabı, s. 84. 2 Orada, s. 84, 250. 3 Resulzade Mehmet Emin. Azerbaycan Cümhuriyyeti. “Türk yılı”, İstan- bul, 1928, s. 503. 210 sonra da davam edəcək. Amma belə olmamışdı. Həm də ən qəribəsi budur ki, etibarsızlıq əslində şükranlıq və minnətdarlıq bildirməli tərəfdən – Əhməd Kamal- dan gəlmişdi. Əli bəyin nümunəsində gördüyümüz ki- mi, İstanbula dönəndən sonra onu axtaran, soraqlayan yenə sədaqətli azərbaycanlı tanışı olmuşdu. Bunu Ba- kıdan “Tənin” qəzeti redaksiyasına göndərilən aşağı- dakı 2 may 1912-ci il tarixli məktub da sübut edir. “Əfəndim Əhməd Kamal, – deyə Abbasqulu Kazım- zadə yazırdı: – Dörd dəfə sizə məktub yazıb cavabını- za nail olmamışam. İki dəfə məktubu “Tənin” qəzetə- sinə göndərmişəm, sizə versinlər, əfəndim. Bizim həbs- xanada danışdıqlarımız böyləmi oldu, əfəndim? Hər halda yoldaşlarımız sizdən müəyyən vaxtlarda məktub almağa müntəzir olurlar. Əcələ məktub yazın. Sonra müfəssəl yazarız” 1 . Ehtimal etmək olar ki, türk qəzetçisi dörd divar arasında saxlandığı günlərdə gənc azərbaycanlı siya- sətçilərə özünün İstanbuldakı geniş əlaqələrindən, zən- gin siyasi keçmişindən danışmış və yəqin hansısa əla- qələrin qurulması ilə bağlı vədlər vermişdi. Əks-təq- dirdə həbsdən çıxandan sonra Bakıda, öz evində ya- şayan və hər hansı bir maddi ehtiyacı, yaxud digər çətinliyi olmayan “Müsavat” funksionerinin Əhməd Kamalla əlaqə yaratmağa çalışmasına başqa izah tap- maq mümkün deyil. Gətirdiyim bu misallar istər həyatının Bakı döv- ründə, istərsə də sonralar həmvətənlərimizin Əhməd 1 M.Kayahan Özgül. Adıçəkilən kitabı, s. 84. Yüklə 1,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|