Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. A. Bakixanov adina tariX İnstitutu
Yüklə 4,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ƏLİXAN GƏRAYLININ TUTULMASI VƏ ONUN ÖZ VƏLİNEMƏTİNİN NEMƏTİNİ UNUTDUĞU ÜÇÜN CƏZALANDIRILMASININ ZİKRİ
- Əlixan Gəraylının qətli
898
etdi. Rumilərin mirsəncəqi və bu qalanın hakimi olan yuxarıda adı çəkilən Şahrux cəng zamanı ağır yara aldığından, onu orduya gətirdilər ki, cərrahlar müalicəsinə başlasınlar. Orduya gəlib çatdıqda vəfat etdi, Şahverdi xanla həmin qalaya gələn adamların bir hissəsi isə cəngdə öldürüldü. Allahverdi Xan Şahverdi xanı qardaşları, yaxın adamları və əsirlərlə birlikdə özü ilə orduya gətirdi. Sədmərə çayının kənarında Şahverdi xanın boynuna zəncir saldılar, Allahverdi xan zəncirin ucunu əlinə götürüb hümayun dövlətxananın qapısına gətirdi, iqbal münhilərinin vəziyyətlərinin təsviri bu sözlərlə tərənnüm olundu:
Ayrılıq səmtinə cəhd eləyən kəs Başını zəncirdən qurtara bilməz 615
.
Şahverdi xan xoş simalı və gözəl görkəmli bir adamdı. O, əgər bu vaxtlar dəbdə olan kimi, azacıq belə yaltaqlıq edib (təməlloq) yalvanşa başlasaydı, cəzalandırılmazdı, amma, xan müqəddəs padşahlar tərəfindən məzəmmətlənən qürur və təəkəbbürlə hərəkət etdi. Onun hərəkətlərində [hələ də] nifaq əlaməti görünürdü. Tərəzidə yoxluq çəkisi varlıq çəkisindən ağır gəldi və o bir neçə tərəfdarı ilə birlikdə elə oradaca cəzalandırıldı. Qənbər həy Ustaclunun sərkərdəliyi ilə Şahverdi xanın axtarışına gedən müzəffər əsgərlərin bir dəstəsi isə Badray tərəfə gedib orada Bağdad ülkasının rəiyyətinə qarşı əliuzunluq etmiş, oradan çoxlu heyvan və qənimət götürmüşdülər. Onlar geri qayıdıb orduya gəldikləri vaxt bu qarətkarlıq şahın məzacına uyğun gəlmədi. O, həmin malları bir yerə yığıb əzəmətli bir qorçiyə verərək, sahiblərinə qaytarmaqdan ötrü Bağdad hakiminə göndardi, Sədmərədən çıxıb Xürrəmabada gəldi, Mənsur bəy Səlvizinin oğlu Hüseynxanın adına sənəd hazırlayıb, Təhmasibqulu Sultan İnanlıya tapşırılan Sədmərə, Həndəməs (?) və Bağdada yaxın yerlərdən başqa bütün Luristan hakimliyini ona verdi. [O vaxtlarda] Xaməbidel
615 Beytin farscası: Səri k-əz tovge-su cuyəd cedayi, Məbad əz bənde bidadəş rəhayi.
899
camaatı səlvizilərlə yola getmirdilər. Şahverdi xanın və Şücaəddinin övladları səlvizilərə itaət etməyib Hüseynxanın hakimliyinə qarşı çıxdılar. [Buna görə də,] həmin tayfa şahanə qəzəbə gəldi, fitnə mayası olan o təbəqənin və başqa lurların fitnəkarları Xürrəmabadda öz cəzalarına çatdılar, Sücaəddinin bayat tayfası içərisindəki Cahangir adlı oğlu kor edildi, Şahverdi xanın iki oğlunu isə Ələmut qalasına göndərdilər, lakin onların hər ikisi unudulmuşlar (fəramuşan) zindanına gəldilər və xəbər gəldi ki, bir daha onlardan xəbər gəlmədi (söz oyunudur - Ş.F.). Xülasə, məcazi Abbasilərin Luristan hakimiyyəti bitdi, həqiqi Abbasilərin, yəni əlahəzrət zilləllah şaha tabe olanların müstəqil hakimiyyəti yarandı, başqa lurlar Hüseyn xanm mülazimliyinə göndərildilər, cah-cəlal ordusu zəfərlə səltənət paytaxtına qayıtdı. Şahanə təlimə uyğun hərəkət edən Hüseynxan o vilayətdə müstəqil oldu, onun qədir-qiyməti gün-gündən çoxaldı. Bu "Aləmara" kitabının yazmaqda olduğu hicri tarix indi min on birinci (miladi 1602/03) ildir. Hüseynxan böyük şövkət və iqtidarla lurların hakimidir və heç vaxt Şücaəddin övladı nəsilbənəsil belə qüdrətə sahib olmamışdı.
VƏLİNEMƏTİNİN NEMƏTİNİ UNUTDUĞU ÜÇÜN CƏZALANDIRILMASININ ZİKRİ
Qələm əvvəllər belə bəyan etmişdi ki, Əlixan Gəraylı sədaqət və birlik yolundan yayınıb üsyan və tüğyan yolunu tutdu. Əlahəzrət onun ülkasından Cacərmi və bəzi malları Təvəkkül xan Gəraylıya, Qəleyi-Payhesar, Ruğd və başqa mahalları isə Dərviş Xəlifəyə verdi, Hüseyn xan Şamlı şahın əmri ilə Əlixanın yaşadığı Qəleyi-Payhesarı tutub Dərviş Əli Xəlifəni orada yerləşdirdi, əzəmətli adamlarının və ağsaqqallarının əksəriyyəti Əlixandan dönüb şaha tərəf meylləndilər, Dərviş Əli xanın və Təvəkkül xanın xidmətinə gəldilər. Əlixan isə yasa qərq olaraq həmin hüdudlarda sərgərdan dolaşmaqdaydı. O, bir dəfə özbəklərin yanına getmiş, lakin Əbdülmömin xandan vahiməyə düşüb qaçmış və şahın xidmətinə gəlmişdi. Onun özbəklərə heç bir etibarı yox idi və daha onların yanına gedə bilməzdi. [Buna görə də,] qohumu olan Mənsurxan bəy Gəraylının yanına bir adam göndərdi, görüş xahişi
900
etdi. O şahsevənlərdəndi və onlar bir-biriləriylə inad məqamında durmuşdularsa da, Mənsurxan bəy görüşə razılıq verdi. Əlixan Gəraylı bir neçə mülazim və xidmətçiylə birlikdə Mənsurxan bəyin evninə gələrək, onu hiyləgərliklə özünə müttofiq etmək istədi ki, fitnə-fəsad yoluyla o vilayətdə öz hakimiyyətlərini davam etdirsinlər. Həmişə fitnəkarlıqdan qaçan Mənsurxan bəy onun fitnəli sözlərinə əhəmiyyət və razılıq vermədi. O özünün aqibətini, həmçinin gəraylı el və əşirətinin gələcəyini düşünərək şahanə qəzəb və cəzadan qorxdu və buna görə də Əlixanı həbs etdi, məsələni ali saraya bildirdi. Əlahəzrət Əlixanı saraya gətirməkdən ötrü Hüseyn bəy Əmakeşi göndərdi və o gəraylıların yanına gələrək Əlixanı onlardan qopardı, qələbə ayətli ordu Luristan səfərindən zəfərlə qayıdıb Bərucərbə çatdığı vaxt onu şahın nəzərinə yetirdi.
Əlixana qarşı şahanə qəzəb atəşi artıq alovlanmışdı. Həqiqətən də xan, ona olan şəfəqqətlərin qədrini bilməmiş, on pis hal sayılan nəməkharamlıq etmiş və o cəzaya məruz qalmışdı. Buna görə də cəza şəhnəsi onu cəzalandırmağa başladı, bəsirət gözünü şahın iltifatından bağladığı üçün gözlərini çıxardı, onu görmək nemətindən məhrum etdi, bəzi başqa bədən üzvlərini də kəsdi, başqalarına da ibrət dərsi olmaqdan ötrü həmin biyabanda Əlixanı nümayiş etdirdilər və ordu oradan çıxdı. Bundan sonra padşahın qəzəbindən qorxan rəiyyət və əskərlərdən bir nəfər belə, axirətin savabını qazanmaqdan ötrü, öz cızığından çıxmadı.
Çörəyi tapdayıb çəkdi cəzanı, Çıxdı əziyyətlə bədəndən canı. 616
Padşaha yaxın olan adamların hal-əhvalları xoş olsun ki, ibrət görən gözlərini açıb öz hallarının axırına və əhvallarının aqibətinə nəzər salırlar, afiyətin qədrini bilərək özlərini
616
Şerin farscası: Bekafərne'məti gərdid məşhur, Besəxti kərd can əz kalbod dur
Yüklə 4,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|