Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. A. Bakixanov adina tariX İnstitutu
Yüklə 4,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İsfahanın "Çaharbağ" adlı yerinin inşası
- [Madeye-]tarix
904
Şer Dedilər İsfahana "Yarısıdır cahanın ", Şairlər söz qoşdular şəninə İsfahanın. 619
Həmin cənnətnişan şəhərin xüsusiyyətləri, yəni, yerləşdiyi məkanın yararlı olması, Zayendərud çayının bol suyu, o çaydan mənşəyini alan və hər yana axan Kövsərmisal arxları şahın xoşuna gəlmişdi. Əlahəzrət həmişə istəyirdi ki, həmin şərafətli şəhərdə iqamət etsin, oranın abadlığına diqqət yetirsin. [Elə buna görə də,] hicri tarixlə min altıncı il (miladi 1597/98) olan bu ildə cahanı bəzəyən rəy belə qərara gəldi ki, o darüssəltənəni bu əbədiyaşar dövlətin paytaxtı edib, orada ali imarətlər ucaltsın. [Əlahəzrət] belə bir inamlı niyyət və ləyaqətli əzm ilə o tərəfə yollandı, qış fəslini mübarək Nəqşi-cahan dövlətxanasında eyş-işrət və şadimanlıqla keçirdi, vaxtının çox hissəsini seyrə və ova həsr etdi.
Gecələr gözəl məclislər (beheştasa) təşkil olunur, işrət busatları qurulurdu. O, baharda Nəqşi-cahanda ali imarətlər inşasına başlandı və bu işlər memarlar və mühəndislər tərəfindən məharətlə apanldı. Şəhər darvazalarından biri Nəqşi-cahan bağının hərəmxanasındaydı ki, "Dövlət qapısı" ("Dərbe-dövlət") adlanır. Oradan başlayaraq Zayendərud çayının kənarınadək bir xiyaban çəkildi, xiyabanın hər iki tərəfində dörd bağ salındı, hər bağda isə ali imarətlər ucaldıldı. Çayın kənarından dağa qədərki məsafədə - şəhərin cənub hissəsində də xiyaban salındı, onun ətrafları isə bu güclü dövlətin əmirləri arasında bölündü ki, onların hər birində bağ vaqe oldu. Bağın girişində (dərgah) münasib imarət, imarətdə eyvan tikildi, yuxarı mərtəbə (balaxane) otaqları inşa olundu, gözəl şəkilli rəsm əsərləri, qızıl və qiymətli daşlarla (lacivərd) işlənmiş nəqqaşlıq nümunələri hazırlandı. Xiyabanın qurtaracağında padşah üçün
619 Misranın farscası: Esfəhan nimeye-cəhan goftənd, Nimi əz vəsfe-Esfəhan qoftənd. 905
xüsusi eniş-yoxuşlu və doqquz təbəqədən ibarət böyük və geniş bir bağ mövcud oldu və "Abbasabad bağı" adlandı. Xüsusi görkəmli və qırx çeşməli ali bir körpü də çəkildi ki, çaydakı su tüğyan edərkən həmin çeşmələr bir çeşmə kimi nəzərə dəyirdi. Belə qərara aldılar ki, həmin körpü Zayəndərudun hər iki xiyabanını bir-birinə birləşdirsin və yol Abbasabada qədər bir xiyabandan ibarət olsun, şəri bir fərsəx uzunluğunda xiyabanın hər iki tərəfindən arxlar axsın, sərv, çinar, şam ağacı (kac), Çin göyrüşü, gərş (?) və ərər ağacları əkilsin, xiyaban[lar]ın ortasında üstü daşla örtülmüş bir nəhr də çəkilsin ki, su xiyabanın ortasından da axmış olsun, Çaharbağ imarətinin ön tərəfindəsə gölə oxşar bir böyük hovuz da düzəldilsin. Xülasə, əmir, əyan və sərkarların hər biri bacarıqlı memarlar və mühəndislərlə işə başlayaraq, bu işlərin bitməsi üçün səy göstərdilər. Həmin vaxtdan başlayaraq hicri tarixlə bu kitabın yazıldığı min on beşinci il (miladi 1606/07) olan indiki tarixə qədər şahın mübarək düşüncəsi ilə inşa olunmuş gözəl imarətlər və ürəkaçan bağlar ərsəyə gəldi və olduqca qəşəng şəkildə başa çatdı. Çaharbağdakı ağacların başı fələyə ucalmaqdadır, meyvəli agaclarsa sanki cənnətin tuba ağacından peyvənd olunmuşlar. Sözün müxtəsəri, Çaharbağın hər bağı cənnət bağının qibtəsinə gələ bilər, rəssamlar tərəfindən gözəl naxışlarla işlənmiş geniş imarətlərinin isə, bəlkə də, bütün dünyada tayı-bərabəri yoxdur. Çaharbağın qərb hissəsində, aşağıda məlumat verəcəyimiz kimi, Abbasabad şəhərində təbrizlilərdən ötrü binalar tikilib başa çatdı. Xülasə, əlahəzrət zilləllah şahın himmət memarı İsfahanın inşası və bəzədilməsinə bir neçə il vaxt sərf etdi. Həmin gözəl şəhərdə cürbəcür imarətlər, bağlar, ürəkaçan mənzillər, bazar (qeysəriyyə), çaharbazar, məscidlər, hamamlar inşa olundu və bu şəhərə hal- hazırda behişt möhürü vurulmuşdur ki, bu haqda Kamal İsmayıl belə demişdir:
İsfahan şadimandı, millət şən, Varmı heç böylə hir əyyamı görən? 620
620 Beytin farscası: Esfəhan xorrəməst-o mərdom şad, İnçenin əhd kəs nədarəd yad. 906
Çaharbağın [maddeyi-] tarixi barədə yazılanı [bu kitaba] səbt etdim:
Əcəb Çaharbağdır - hər yanı göyçək! "İkinci cənnətdir " deyilsə gerçək! Tarixi barədə yazdım ki: "Burda Şahın qoy kamınca açsın gül-çiçək". 621
Baş vermiş hadisələrdən: Gürcüstan sultanlarından Aleksandr xan və Səmayun xan tərəfindən ali saraya elçilər və aznaurlar gəlib öz sədaqət və bəndəliklərini izhar etdilər. Onlar misilsiz (bihemal) şəhriyarın iqbal hərəmxanasına layiq və behiştə bənzər məclislərdə xidmət etməyə münasib olan Gürcüstanın böyük adamlarının Yusif görünüşlü oğlanlarını və Huri camallı qızlarını da göndərərək, öz ixlas və tərəfdarlıqlarını bildirdilər. Həmin elçilər izzət və ehtiramla ənam ümmanına qərq olduqdan sonra geri qayıtdılar. Qazəvü qədərin iş icraçıları isə ardıcıl olaraq (peşvəste) o həzrətin işrət ləvazimatını hazırlamaqdaydılar. Bu ildə baş vermiş hadisələrdən biri də budur: Əliyarxan Eymurun oğlu Məhəmmədyar xan atasının vəfatından sonra hakim rütbəsi və "xan" ləqəbi ilə sərəfraz olmuş, Astrabad hakimliyi atasından sonra ona verilmişdi, [amma], o, oxlu tayfası tərəfindən qətlə yetirildi. Onun öldürülməsindən sonra ən kiçik qardaşı Qılınc bəy (Qılic bəy) əyninə xidmət ehramı geyərək Astrabaddan bu astanəyə üz tutdu. Əlahəzrət zilləllah şah onu öz şahanə mərhəmət və iltifat qanadı (kənf) altına alıb Astrabad hakimliyini Qılınc bəyə verdi, töhfə və hədiyyələrlə [öz məkanına] rəvan etdi, qış fəslini həmin cənnətə bənzər şəhərdə istirahət və kamranlıqla keçirdi. O, amma dövlət işlərindən heç vaxt bixəbər olmur, daim Xorasan məmləkətini müxaliflərin əllərindən geri almaq barədə düşünür, bu istəyinin həyata keçməsindən ötrü Allahın dərgahından xahişlər edir,
621
Madeyi-tarixi farscası: Əcəb çəharbağəst behcətfaza, Gərəş saniye-xold guyənd şayəd. Ço tarixe-an del tələb kərd, goftəm: Nehaləş be kame-dele-şəh bərayəd. Yüklə 4,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|