Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. A. Bakixanov adina tariX İnstitutu

171 

 

dağınıqlığı  (biettefaqi)  nəticəsində  ona  qarşı  çıxa  bilmədilər, 

Şamaxıdan  fərar  etdilər  və  Biqord  (mətndə  səhvən  "Biford" 

yazılmışdır  -  Ş.F.)  qalasına  getdilər.  [Nəticədə]  şirvanşahların 

təxtgahı  olan  Şamaxı  qələndər  oğlanın  əlinə  keçdi.  Qələndərin 

adamları da avara,  veyil  və hərcayı idilər  və onların arasında ağıllı 

və  bacarıqlı  heç  kəs  yox  idi.  [Qələndər]  cəhaləti  və  tədbirsizliyinə 

görə Şamaxını tərk edərək, Salyana tərəf qayıtdı. Biqord qalasındakı 

Şirvan  böyükləri  qələndərin  Şamaxıdan  getdiyini  bilərək,  Şahrux 

Mirzənin ordusu ilə onun təqibinə  yollandılar, Salyan  yaxınlığında 

döyüşə başladılar. Şahruxun adamları qalib, qələndər  məğlub oldu, 

şirvanşahların  əlinə  keçdi,  Şeyx  Padar  onu  qətlə  yetirdi.  Amma, 

Şirvan  əmirləri  əvvəlkindən  də  çox  sırtıqlıq  (ziyadəruy)  və 

tabesizliyə başladılar, müsəlmanların mal və namusuna əl uzatdılar. 

Şahrux isə azyaşlı olduğundan, onları bu işlərdən çəkindirə bilmədi. 

Əhali Şirvan zalımlarının (zoləma) zülmündən cana doyaraq zaman 

şirləri  dərgahına  (şirane-zəman)

144

  yalvarışa  (esteğase)  başladı. 

Qorçibaşı Padar və bir dəstə döyüşçü də fəryada gəldilər: 

 

Beyt 

Əl əman, Yəcuc* zülmündən ey İsgəndər şanlı şah,  

Ey Süleymanı bu dövrün, divlərin bax cövrünə!

145

 

 

Cənnətməkan şah həmin səliqə-səhmanlı (nozhət) vilayətin 

fəthini  və  oranın  zalım,  üsyankar  adamlarının  dəf  olunmasını  öz 

şahanə köməyi (zemməte-hemmət) üçün lazım bilib doqquz yüz qırx 

beşinci  ildə  (miladi  1539)  şahzadə  Əlqası  Müntəşa  (mətndə 

Müsənna) Sultan və bir dəstə qacar, təvaleş və Qarabağ döyüşçüsü, 

həmçinin  iyirmi  min  adam  və  qorçibaşı  Padarla  birlikdə  həmin 

vilayətin fəthinə yollandı. 

 

Şirvan qalaları fəthinin şərhi: 

               

Qəhrli  döyüşçülər  gəmi   ilə  Kür çayını keçərək Şirvana 

gəldilər.  Şirvan  əhalisi  onlarla  xilaf  və  üsyan  məqamında  

                                                           

144

 Səfəvi dərgahına - Ş.F. 

145

 Beytin farscası: 

Ey Sekəndərmənzelət əz zolme-Yəcuc ələman,  

V-ey Soleymane-zəman, əz covre-divan zinhar! 

---

172 

 

dayandılar, vilayət  qalalarını  yararlı adamlarla möhkəmləndirdilər 

və  cəngə  başladılar.  Qalalar  tutan  mübarizlər  əvvəlcə  Sürxab 

qalasını fəth etdilər, sonrasa  Qəbələ qalasını ələ keçirdilər. Oradan 

çıxıb  Şirvanın  ən  möhkəm  qalası  olan  Gülüstan  üzərinə  fəth 

kəməndi atdılar. Mühasirədən ötrü bir dəstə qəhrli adam göndərildi. 

Şahrux  Mirzə  Biqord  qalasında  olduğundan  qalibiyyətli  əskərlər  o 

tərəfə  yollandılar.  Şahrux  Mirzənin  vəkili  Hüseyn  bəy  mərdanə  

ləşkərlə  qızılbaş  döyüşçülərinin  qarşısına  çıxdı  və  hər  iki  tərəf 

Biqord  dərəsində  qarşılaşdı,  cəng  başlandı.  İqbal  dəstələrinin 

mübarizələri  göstərilən  dərəni  müxaliflərin  qanı  ilə  doldurdular. 

Məğlub  olan  Hüseyn  bəy  qalaya  qaçdı,  orada  bürc  və  barıların 

möhkəmləndirilməsi və qaladarlıq ləvazimatının tədarükünə başladı. 

Qızılbaş  dəstələrinin  dilavərləri  onları  mühasirəyə  aldılar.  Tərəflər 

arasında  hər  gün  cəng  məşəli    şölələnməkdəydi.    Şirvanlılar 

müxalifət və üsyanda israrlı idilər. Mühasirə müddəti dörd ay çəkdi. 

Şəki  vilayətinin  valisi  Dərviş  Məhəmməd  xan  şirvanlıların 

köməyinə  gələrək, şəbxun  məqsədiylə qızılbaş ordusunun kənarına 

gəlib-çatdı, nağara döydürdü, şeypur çaldırdı. Ad-san axtaran igidlər 

və  cəngavər  qorçilər  o  adamların  dəfinə  başlayaraq  onları  məğlub 

etdilər.  Dərviş  Məhəmməd  xan,  adamlarının  əksəriyyətini  ölümə 

verdi, heç bir iş görə bilməyib, geri qayıtdı. Şirvanlıların kömək yeri 

(etezad və estezhar) qalmadığı üçün onlar müqavimət göstərmək və 

qaladarlıq etməkdə aciz qaldılar, məktub yazıb dedilər: "Əgər alicah 

şahın özü səadət və iqballa buraya təşrif gətirsə, [qalanı] ona  təslim 

edərik".  Əmirlər  məsələni  [şaha]  ərz  etdilər.  Cənnətməkan  şah 

Mərənddən çıxıb Şirvana yola düşdü və o vilayətin hər tərəfi (sahət) 

padşahın  dünyanı  gəzən  çətir  günəşinin  şüalarından  işıqlandı.  O, 

qala  ayağına  gəlib  çatdığı  günün  ertəsi  Hüseyn  bəy  Vəkil  böyük 

adamlar  və  əyan-əşrafla  qaladan  çıxıb  Şahrux  Mirzəni  gətirdi, 

qalanın  və  xəzinələrin  kilidlərini  başı  göylərə  ucalan  dərgahın 

xadimlərinə  (xoddam)  təqdim  etdi.  Gülüstan  qalasının  kutvalı*  da 

eşiyə çıxaraq, qalanı təhvil verdi. Hüseyn bəy Vəkil Şirvanın əksər 

günahkarları ilə birlikdə etdikləri müxalifətə, ədəbsizliyə və üsyana 

görə  cəzalandırdılar,  tezliklə  Şahrux  Mirzə  də  ədəm  diyarına 

yollandı.  [Şah]  o  diyar  hakimliyini  şahzadə  Əlqas  Mirzəyə  verib, 

yürüş cilovunu Azərbaycana tərəf çevirdi. O dövrün şairləri Şirvanın 

fəthi  barədə  aydın  ifadəli  (ğorra)  qəsidələr  və  [maddeyi-]  tarixlər 

nəzm etmişlər ki, o cümlədən iki beyt təqdim olunur: 

 

---

173 

 

Zühəl bürcünədək xəbər ucaldı,  

"Fəthe-Şirvan " oldu o fəthin adı.  

Olsa yüz il sonra belə bir zəfər, 

"Fəthe-Şirvan " deyə yad edəcəklər.

146

 

 

"Fəthe-Şirvan"  ifadəsindən  əgər  yüz  (səd)  rəqəmi  çıxılsa, 

qalıq bu fəthin tarixini göstərər. 

 

Əlqas  Mirzə  Şirvanda  doqquz  il  müstəqil  hakim  oldu. 

Silahının  çoxluğu,  şahanə  ziynəllərinin  bolluğu,  məqamının 

böyüklüyü  və  qoşununun  əzəmətinə  görə  yolunu  azdı,  öz  vəli-

nemətinə qarşı üsyan etdi. Yuxarıda yazıldığı kimi, [buna görə də] 

əbədi  lənətə  giriftar  oldu.  Cənnətməkan  şah  o  vilayəti  əziz  oğlu 

İsmayıl  Mirzəyə  verdi  və  Göyçə  Sultan  Qacarı  o  şahzadənin 

xidmətinə  təyin  etdi.  Şahzadə  Şirvana  yerləşdikdən  sonra,  Şirvan 

sultanları  nəbirələrindən  olan  və  qaytaq  (mətndə  səhvən  "yacaq" 

yazılıb - Ş.F) camaatı içərisində yaşayan Mirzə Bürhan doqquz yüz 

əlli  dördüncü  ildə  (miladi  1547/48)  Şirvana  gəlib  Qəlhanda* 

dayandı. Bir neçə fitnəkar adam, eləcə də Şirvanın bəzi döyüşçüləri 

o  zəlil  (məxzul)  adamın  başına  toplaşdılar.  Onlar  meşə  və 

cəngəlliklərdə  dəyənəklər  düzəldib  (cəpər  boride)  cəngə 

hazırlaşdılar.  İsmayıl  Mirzə  və  Göyçə  Sultan  ağır  qoşunla  o 

üsyankarların   dəfinə   yollandılar,   qalibiyyətli   qoşun     çərxçiləri 

və  o  yaramaz  (məqhur)  dəstə  arasında  cəng  oldu.  Şahzadənin  ali 

qoşunu döyüş meydanına gələn vaxt Şirvan döyüşçüləri müqavimət 

göstərə bilməyib  məğlub oldular. Bürhan Mirzə yüz əzab-əziyyətlə 

özünü Dağıstana çatdırdı, adamlarının əksəriyyəti qətlə yetdilər. 

Rum xandgarının qədirbilməz Əlqasla birlikdə gəlişi xəbəri 

aydınlaşanda,  İsmayıl  Mirzə  və  Göyçə  Sultan  talehin  fərmanıyla 

səadət əsaslı orduya gəldi. Şirvan vilayətini boş görən Bürhan Mirzə 

Şamaxıya gələrək öz işğal əlini o mülkə uzatdı və bir neçə gün orada 

dövlət  bayrağı  qaldırdı,  amma  dövlətin  üzü  o  tayfadan 

(şirvanlılardan - Ş.F) döndüyündən, onun ömür çırağı tezliklə söndü 

və  Bürhan  üqba  aləminə  cumdu.  Sultan  Süleymanın  geriyə 

                                                           

146

 Beytlərin farscası: 

Ze kuyəş bəşarət bər eyvane-Keyvan,  

Dər oftad avazeye fəthe-Şirvan  

Ço fəthi konəd bəd səd sale digər,  

Nevisənd tarexe-an "Fəthe-Şirvan". 

---