Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. A. Bakixanov adina tariX İnstitutu

174 

 

qayıdışından və Əlqas Mirzənin doqquz yüz əlli altıncı ildə (miladi 

1549)  həbsindən  sonra  o  vilayət  hakimliyi  İsgəndər  şanlı  xaqanın 

bacısı oğlu və kürəkəni (damad), Məhəmməd xan nəsilli Qara xanın 

oğlu Abdulla xan Ustaclıya verildi. Şirvanlıların Bürhan Mirzəyə bir 

neçə günlük itaət və tabeliklərindən sonra [onların bəziləri] Abdulla 

xandan  qorxdular  və  Xəzər  dənizi  adalarından  birinə  pənah  aparıb 

oraya  sığındılar.  Xanın  geriyə  dönməsindən  ötrü  onlara 

istimalətnamələr*  göndərilməyinə  baxmayaraq,  razılaşmadılar, 

üsyan  və  tüğyana  başladılar  və  Abdulla  xan  önlara  hücuma  keçdi. 

Qızılbaş  qaziləri  suya  (çaya  -  Ş.F)  at  sürüb  o  müxalif  tayfanın 

üzərinə  yürüşə  başladılar  və  hərb  atəşi  alovlandı.  Nəticədə,  o 

inadkar  dəstənin  əksər  adamları  qəhr  və  cəza  qılını  ilə  öldürüldü, 

qazilərin  əlinə  bol  mal  keçdi  və  onlar  geri  döndülər.  Abdulla  xan 

Şirvan  hakimliyində  müstəqilləşdi,  ətraf  yerlərdə  məşhur  oldu,  bir 

neçə  il  kamranlıq  və  şadmanlıqla  yaşadı.  Sultan  Süleymanın 

Azərbaycana  dördüncü  yürüşü  olan  doqquz  yüz  altmış  birinci  ildə 

(miladi  1554),  Rum  sultanının  dərgahına  pənah  aparmış  sabiq 

şirvanşahlar  nəslindən  Qasım  adlı  birisi  döyüşkən  qoşunla  Kəffə 

yoluyla  Şirvana  göndərildi.  Dərbəndi  keçən  Qasım  qədəmini  o 

vilayətə  basdığı  vaxt  şirvanlılar  yenidən  fitnəkarlığa  başlayaraq, 

Abdulla xandan üz döndərdilər, Qasımın başına toplaşdılar. Abdulla 

xan  da  müzəffər  qızılbaş  döyüşçüləriylə  onun  dəfinə  yollandı. 

Möhkəm  bir  məkan  olan  Səkkə  (?)  adlı  bir  yerdə  tərəflər  üzbəüz 

oldular. Səkkə çətin alınası yer olduğundan Abdulla xan da orada bir 

iş  görə  bilməyib,  Şamaxıya  qayıtdı,  Qasım  isə  Biqord  qalasına 

girərək  orada  cəngə  hazırlaşdı  və  on  iki  min  nəfər  rumi,  şirvanlı 

(şirvani)  və  yeniçəridən  ibarət  adanıla  Abdulla  xana  hücum  etdi. 

Xanla  birgə  olan  qızılbaş  ağsaqqalları  zəfər  pənahlı  qoşunlarının 

azlığı  və azğın şirvanlıların çoxluğundan çəkinərək, hələlik döyüşə 

girmədilər. İlahinin imdadına və padşah iqbalının gücünə arxalanan 

xan [nəhayət] on iki min əskəriylə düşmənlə hərbə başladı və onlar 

qoşunla  Gülüstan  qalası  yaxınlığında  bir-birilərinə  yaxınlaşdılar, 

aralarında  cəng  alovu  şölələndi.  İqbal  qoşununun  mübarizləri  və 

bacarıqlı  bahadırlar  həmin  zəlil  qoşuna  mərdanə  həmlələrə 

başladılar,  tərəflər  axşamacan  döyüşdülər.  Şam  vaxtı  o  bəxti 

dönmüşlərin  bəxt  ulduzu  fəna  və  zavala  uğradı  və  məğlubiyyət 

müxalif  ləşkərin  payına  düşdü,  qazilərin  Yəmən  qılıncı  (tiğe  - 

Yəmani) sıyrıldı və həmin gözlərini qan tutmuşların əksəriyyəti fəna 

bəhrinə  qərq  oldu,  o  başsızların  başlarından  minarələr  ucaltdılar, 

---

175 

 

yerdə  qalanları  isə  Təbəristana  tərəf  qaçdılar.  Qasımın  cəngdə 

öldürülməsi,  yaxud  idbarlıq  və  azğınlıq  diyarına  fərar  etməsi 

haqqında məlumatımız yoxdur, amma Qazi Əhməd Qəjfari "Tarixi-

cəhanara"  kitabında  yazmışdır  ki,  [Qasım]  məğlubiyyətdən  sonra 

cəng meydanından çıxdı və onun taleyi məlum olmadı, Abdulla xan 

isə  o  diyarda  öz  əzəmət  və  iqtidar  bayrağını  daha  yüksəklərə 

qaldırdı,  inadkar  adamları  iti  qılıncla  cəzalandırdı,  rəiyyəti  və 

tabeçiliyində  olan  başqa  adamları  öz  ədalət  və  rifah  himayədarlığı 

(kənəf)  altında  saxladı,  məmləkətin  halını  yaxşılaşdırdı.  Abdulla 

xanın  qorxusu  (məhabət),  şirvanlıların,  eləcə  də  Təbəristan  və 

Dağıstan əhalisinin ürəyində elə yer tutmuşdu ki, ona qarşı çıxmaq 

heç bir böyük və kiçik adamın xəyalına belə gəlmirdi. Abdulla xan o 

vilayəti müstəqil şəkildə on altı ilə idarə etdikdən sonra, doqquz yüz 

yetmiş  dördüncü  (miladi  1567)  ildə  bəqa  aləminə  getdi  və  həmin 

vilayətin  hakimliyi  Araz  xan  (Ərəs  xan)  Rumluya  verildi.  O, 

cənnətməkan şahın sağlığı dövründə Şirvan vilayətinin hakimi o idi. 

 

958-ci İLDƏ (MİLADİ 1551) ŞƏKİ  

VİLAYƏTİNİN FƏTHİ BARƏDƏ SÖHBƏT 

 

Cənnətməkan şah tərəfindən fəth olunan məmləkətlərin biri 

də  iki  tərəfdən  Şirvana,  bir  tərəfdən  Gürcüstana,  başqa  tərəfdənsə 

Dağıstana  və Əlbürz dağına bitişən Şəki vilayətidir. Dədə-babadan 

oranın hakimi olan Həsən bəy şirvanşahiyyə kökündəndir. 

 

Şəki qalalarının olunmasının zikri: 

 

Süleyman şanlı xaqanın (Şah İsmayılın - Ş.F.) hakimiyyəti 

zamanı  Kaxet  Gürcüstanının  hakimi  Ləvənd  Gürcü,  Şəkiyə  qoşun 

çəkdi  və  onunla  Şəki  valisi  arasında  hərb  vaqe  oldu,  Həsən  bəy 

gürcülərlə döyüşdə şəhid oldu. Şəkinin əzəmət sahibləri onun oğlu 

Dərviş  Məhəmməd  xanı  öz  hakimləri  etdilər.  Amma,  o,  atasının 

əksinə  olaraq  bu  qüvvətli  dövlət  övliyalarının  əleyhinə  çıxıb, 

düşmənçiliyə  başladı,  ondan  dəfələrlə  xilaf  əməllər  zahirə  çıxdı. 

Cənnətməkan  şahın  Şirvanın  fəthi  üçün  ləşkər  göndərdiyi  vaxt, 

yuxarıda yazıldığı kimi, [Dərviş Məhəmməd xan] qızılbaş ordusuna 

şəbxun  etdi.  Buna  görə  də  doqquz  yüz  əlli  səkkizinci  ildə  (miladi 

1551)  cah-cəlallı  iqbal  döyüşçülərinin  qələbə  ayəli  ordusu  bu 

vilayətin  fəthindən  ötrü  o  tərəfə  hərəkətə  gəldi.  Hümayun  şahın 

---

176 

 

yürüşü  xəbəri  ətraf  yer  hakimlərini  [də]  həyəcana  gətirdi,  Ləvənd 

xan  Gürcü  o  həzrətə  xidmətkarlıq  kəmərini  belinə  bağlayıb,  ümid 

üzünü  aləmpənah  dərgaha  gətirdi,  Ərəs  (Ərəş  olmalıdır  –  Ş.F.) 

şəhərində şahın dərgahına gələrək şahanə nəvazişlərlə sərəfraz oldu. 

Dərviş  Məhəmməd  xanın  adına  hümayun  nəvaziş  və  iltifat 

məktubları  yazılaraq,  onu  da  öz  eli  ila  birlikdə  tabe  olmağa  dəvət 

etdilər.  Əbədi  səadətli  bu  dövlətdən  öz  bəxtinin  dönüklüyünə  görə 

üz  çevirən  xan,  qalalarının  möhkəmliyinə  arxalanaraq,  üzünə 

müxalifət  qalxanı  tutdu,  bəzi  Şəki  sərbazları  da  Kiş  qalasını 

möhkəmlədib  oraya  sığındılar.  Dərviş  Məhəmməd  xanın  özü  isə 

olduqca  uca  və  möhkəm  olan  Gələsən  və  Görəsən  qalasına  getdi. 

Hələ  şövkət  sahiblərinin  heç  biri  o  qalanı  fəth  edə  bilməmişdi. 

Dərviş  Məhəmməd  xan  orada  qaladarlığa  başladı.  Onun  bir  dəstə 

adamı  isə  Əlbürz  dağının  ətəyindəki  möhkəm  bir  yeri  özlərinə 

sığnaq* edərək,  cəngə amadə oldular. Zərrənin günəşlə  müqayisəsi 

nisbətində  olan  o  dəstənin  müxalifəti  və  inadkarlığından  ali 

mənsəbli  şəhriyarın  qiyamət  gününü  xatırladan  qəzəbinin  şöləsi 

zəbanə  çəkdi,  zəfər  nişanlı  ordu  mübarizlərindən  Sevindik  bəy 

Qorçibaşını,  Bədr  xanı  və  Şahqulu  Sultan  Ustaclını  bir  dəstə 

müzəffər  əskərlə  Kiş  qalasının  fəthinə,  Abdulla  xan  Ustaclını  və 

Ləvənd  xan  Gürcünü  Gələsən  və  Görəsən  qalasına,  möhrdar 

Şahqulu  Sultan  Ustaclını  [isə]  qüvvətli  döyüşçülərdən  ibarət  bir 

dəstə ilə Sığnaqa yolladı. Adlı-sanlı əmirlər və qələbə şüarlı əsgərlər 

mühasirə  və  qalatutma  işinə  başladılar,  top,  zərbzən  və  badlic** 

zərbələri  ilə  qala  divarlarını  çatlatdılar,  bürc  və  barılara  sədəmə 

yetirdilər. Qalada  mühasirəyə düşənlərin sifətlərində  acizlik  və  ruh 

düşkünlüyü (enkesar) müşahidə olundu. Kiş qalasının kutvalı qılınc 

və  kəfənlə  şəhriyarın  dərgahına  gəlib,  qala  divarlarının  açarlarını 

ona  verdi,  bəxşişlərlə  mükafatlandırıldı.  Şahın  fərmanı  ilə  qala 

viran,  bürc  və  barılarsa  yerlə  yeksan  edildi.  Bu  qalanın  fəthindən 

sonra dünya xosrovunun iqbal ordusu Sığnaqa tərəf hərəkətə  gəldi. 

Kiş  qalasının  fəthindən  və  səadətli  padşahın  yürüşündən  xəbərdar 

olan Sığnaq camaatı o həzrətin heybətindən təşvişə düşərək, xalqlara 

pənah  verən  dərgaha  dəstə-dəstə  gəldilər,  öz  acizlik  və  çarəsizlik 

sifətlərini ethiyac torpağına sürtdülər. Etdiyi əməldən peşiman olan 

Dərviş  Məhəmməd  xan  bir  gecə  Gələsən  və  Görəsən  qalasından 

çıxıb, bərk heyrət və sərgərdanlıqla rahat bir yer axtarırdı ki, özünü 

bu qanlı burulğandan (vərte) qurtara bilsin. O, bəxtinin qaralığından 

dörd  yüz  nəfər  əzilmiş  döyüşçüsü  ilə  Abdulla  xan  Gürcünün  (?) 

---