Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu dəDƏ qorqud elmi-ədəbi toplu İldə 4 sayı buraxılır

tin əslində ozan çalğı aləti olduğu aydınlaşır. Çalğı alətlərimizin sırasına
bər pa edilmiş daha bir alət daxil olur. 
İşin elmi yeniliyi. Qolça qopuzun elmi mənbələr əsasında bərpa olun-
ması işin elmi yeniliyi sayıla bilər. Məqalədə bir sıra qaranlıq məsələlərə
musiqi alətşünaslığı baxımından aydınlıq gətirilir. 
İşin  tətbiqi  əhəmiyyəti. Xordofonlu  alətlər  qrupuna  aid  edilən  qolça
qopuzun yeni variantı folklor, eləcə də peşəkar xalq çalğı alətləri an-sam bl
və orkestrlərində istifadə oluna bilər. 
ƏDƏBİYYAT
1.  Kitabi-Dədə Qorqud  (tərtibçi,  çapa hazırlayanı,  ön sözün  və lüğətin mü-
əllifi S.Əlizadə). B.: Yeni nəşrlər evi, 1999. 
2. Bünyadov T.Ə. Əsrlərdən gələn səslər. B.: Azərnəşr, 1993.
3. Abdullayeva S.A. Azərbaycan musiqisi və təsviri sənət. B.: Oğuz Eli, 2010. 
4. Xalıqzadə F.X. “Kitabi-Dədə Qorqud” və musiqi poetikasının bəzi məsə-
lələri. // “Musiqi dünyası”, 2000, №2.
5. M.Kərim. Azərbaycan musiqi alətləri. B.: Yeni nəsil, 2009.
6. Qasımlı M. Ozan ənənəsi. // “Musiqi dünyası” jurnalı №2, 2000.  
7. Hüseyni Ə. Orkestrin ulu babası. // “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzeti, 1976,
7 avqust. 
8. Əliyev V.H. Tarixin izləri ilə. B.: Gənclik, 1975.
9.  Xalıqzadə  F.X.  “Kitabi  Dədə-Qorqud”  (məqalələr  toplusu).  //  “Kitabi-
Dədə Qorqud”un musiqi sözlüyü. B.: Elm, 1999. 
10.  Ə.Dağlı.  “Ozan-qaravəlli”.  III  hiccə.  AMEA  Əlyazmaları  İnstitutunun
fondu. 
11. Ə.Dağlı. Ozan Qaravəli (I kitab). B.: MBM, 2006 (kitab müəllifin AMEA
M.Füzuli  adına  Əlyazmalar  İnstitutunda  C-1021/9974  şifrəsilə  qorunan  əlyaz-
ması əsasında A.Nəcəfzadə tərəfindən tərtib edilib). 
12.  Ə.Dağlı.  Ozan  Qaravəli.  II  hissə.  AMEA  M.Füzuli  adına  Əlyazmalar
İnstitutunun fondu. C-1021/9974 şifrəli əlyazma. 
13. Qasımlı M. Ozan ənənəsi. // “Musiqi dünyası” jurnalı №2, 2000.
14. Nəcəfzadə A.İ. Azərbaycan çalğı alətlərinin izahlı lüğəti. B.: MBM, 2003. 
2014/
I
125

---

15. “Dastani Əhməd Hərami”. B.: Şərq-Qərb, 2004. 
16. Q.B.Sivasi. Divan. B.: Öndər, 2005. 
17. M.Füzuli. Əsərləri. Altı cilddə,  I cild. B.: Şərq-Qərb, 2005. 
18. R.M.Məsihi. Vərqa və Gülşa. B:  Şərq-Qərb, 2005. 
19. Marağalı Ə. Musiqi alətləri və onların növləri. // B.: “Qobustan” jurnalı,
№1, 1977 (farscadan tərcümə M.Müsəddiqindir). 
20. M.Bardakçı. Maragalı Abdülkadir. İstambul: Pan Yayıncılık, 1986. 
21.  Семенов  А.А.  Среднеазиатский  трактат  по  музыке  Дервиша  Али
(XVII  в.).  Сокрщ.  Перс.,  текст,  Ташкент,  1946  (rus  dilində,  Dərviş  Əlinin
“Orta Asiya musiqisi” risaləsi (V-VI fəsil) əsasında). 
22.  B.Ögel. Türk  kültür tarihine  giriş. IX cilt. Ankara:  Başbakanlık  Basım-
evi, 1987 (türk dilində). 
23.  N.Gəncəvi.  İskəndərnamə  (İqbalnamə,  tərcümə:  M.Rzaquluzadə).  B.:
Lider, 2004. 
Çapa tövsiyə edən:  Fil.ü.e.d., prof. Paşa Əfəndiyev
2014/
I
126

---

Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin müəllimi
e-mail: [e-mail]
XIX-XX ƏSRİN ƏVVƏLLƏRİNDƏ QARABAĞIN SOSİAL-
MƏDƏNİ MÜHİTİ VƏ MİLLİ  MUSİQİ MƏDƏNİYYƏTİNİN
İNKİŞAF ASPEKTLƏRİ
Xülasə
Məqalədə  XIX-XX  əsrin  əvvəllərində  Qarabağın  sosial-mədəni  mühiti  və  oradakı
milli musiqi sənətinin inkişaf aspektləri öyrənilir. Xanəndəlik və muğam ifaçılıq sənəti
haqqında,  onların  inkişaf  istiqamətləri  barədə  olan  məlumatlar  da  məqalədə  öz  əksini
tapmışdır.
Açar sözlər: Qarabağ, musiqi, xanəndə, muğam, ifaçılıq sənəti
THE DEVELOPING ASPECTS OF NATIONAL MUSIC  CULTURE AND
SOCIAL-CULTURAL ENVIRONMENT OF  GARABAG IN XIX-XX 
SENTURIES
Summary
In the article the social-cultural environment of Garabag in XIX-XX centuries and
developing aspects of national music culture are studied. The information about singer
and mugham art, their developing sides are  given in the article.
Key words: Garabag, music, singer, mugham, singer art
АСПЕКТЫ РАЗВИТИЯ НАЦИОНАЛЬНОЙ, МУЗЫКАЛЬНОЙ КУЛЬТУРЫ
И СОЦИАЛЬНО-КУЛЬТУРНАЯ СРЕДА КАРАБАХА В НАЧАЛЕ 
ХIХ-ХХ ВЕКОВ
Резюме
В статье изучается социально-культурная среда и аспекты развития националь-
ного музыкального  искусства Карабаха ХIХ- начала  ХХ столетий.  Также, нашли
свое  отражение  сведения  о  певческом(ханэнде)и  мугамном  исполнительском  ис -
кусстве и их путях развития.
Ключевые  слова:  Карабах,  музыка,  ханэнде,  мугам,  исполнительское  искус-
ства
İşin  aktuallığı mövzunun  seçimi  ilə  müəyyənləşir.  Qarabağın  XIX-
XX  əsrin  əvvəllərində mövcud  olmuş  sosio-mədəni  mühiti  milli  musiqi
sənətinin  inkişafına  müsbət  təsir  göstərmişdir.  Həmin  dövr Azərbaycan
incəsənətinin intibah dövrü kimi əlamətdardır. Qarabağda doğulub boya-
başa çatmış bəstəkarlar, xanəndələr və muğam ifaçıları Azərbaycan incə -
sənətinin inkişafında xüsusi rol oynamışlar. Bu baxımdan Qarabağın so -
sio-mədəni  mühitinin  öyrənilməsi  öz  aktuallığını  bu  gün  də  saxlamaq-
dadır. 
2014/
I
127

---

İşin əsas məqsəd və vəzifəsi Azərbaycan milli musiqi sənətinin loko-
motivi  olan  Qarabağdan  çıxmış  xanəndə  və  ifaçı  sənətkarların  yaşamış
olduqları mədəni mühitin spesifik xüsusiyyətlərini, hansı şəraitdə mövcud
olması problemlərini öyrənməkdir.
XIX əsr Şərq, o cümlədən Azərbaycan sosial-mədəni mühitində musiqi
mədəniyyətinin  inkişaf  dövrünə  təsadüf  edir.  Azərbaycan  mədəniyyəti
Şərq mədəniyyətinin tərkib hissəsi kimi o dövrdə özünün ən yüksək in ki -
şaf  dövrünü  yaşayırdı.  Bu  dövrdə Azərbaycanda  neft  istehsalının  vüsəti
Bakıya  xarici  sərmayənin  axınına  imkan  yaratdığı  üçün  Azərbaycanda
Şərq-Qərb  mədəniyyətinin  inteqrasiyası  üçün  geniş  imkanlar  açılmışdı.
Azərbaycan mədəniyyətinin mühüm şaxəsi olan professio-nal musiqi sə -
nəti, həmçinin milli musiqinin tərəqqisi bütün regionlar üzrə öz intensiv
inkişafını təmin etməklə qədim ənənəvi musiqi janrlarının xüsusi ola raq
üzə çıxmasına şərait yaratdı. Azərbaycanın qərb bölgələrində daha çox in -
kişaf etmiş aşıq sənəti bir tərəfdən, Şirvan, Bakı, Qarabağ bölgə lə rində isə
aşıq sənətilə yanaşı muğam ifaçılıq sənəti daha intensiv inkişaf mərhələs-
inə qədəm qoydu. Aşıq və muğam ifaçılıq ənənəsi öz inkişafını tapdıqca
sənətdə yeni ifaçı nəsli də yetişməyə başladı. İfaçılıq sənəti döv rün es te -
tik-mədəni inkişafı zəminində yeni ifa mədəniyyətini də formalaşdırmış
oldular. Qədim ifa mədəniyyəti təmsilçiləri ilə yeni ifaçı nəslinin bir mə -
kanda, bir mühitdə yaşaması və onların yaşatdığı sənətin yeni mənəvi də -
yərlər üzərində formalaşdırması zərurəti muğam və aşıq sənətlərinin döv -
rün tələblərindən irəli gələn müasir ifa xüsusiyyətlərinin, yeni musiqi jan-
rlarının meydana çıxmasına və inkişafına zəmin yaratdı. Belə münbit tar-
ixi şəraitdə yeni milli musiqi ifaçılarının yetişməsi və onların sənət qüd rəti
sayəsində şifahi ənənəyə söykənən peşəkar musiqi janrlarının yeni forma-
da ictimaiyyətə təqdim olunması mədəniyyətin tərəqqisinə gətirib çıxardı.   
XIX əsr Azərbaycanın milli musiqi mədəniyyətinin inkişafında xüsusi
rol oynamış və «musiqi məclisləri» arasında öz nüfuzu ilə seçilən «Qa ra -
bağ musiqi məclisləri»nin mədəni mühitin inkişafında qoyduğu dərin iz -
lərin təsiri Azərbaycanın bütövlükdə ümummədəni nailiyyətləri sırasında
xüsusi  əhəmiyyətə  malikdir.  XIX əsr «Qarabağ musiqi məclisləri»nin  o
dövrdə böyüyüb boya-başa çatmış insanların, xüsusən də sənət adam la rı -
nın mədəni inkişafında, onların muğam, xalq mahnı yaradıcılığına də rin -
dən bələd olmasına böyük təsiri olmuşdur. X.B.Natəvanın, M.M.Nəvva -
bın, dövrün tanınmış şair və ədiblərinin, o cümlədən tanınmış muğam ifa -
2014/
I
128

---