Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu dəDƏ qorqud elmi-ədəbi toplu İldə 4 sayı buraxılır
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Səmənigöyərtmə
- Erkənqalxma
- İşin nəticəsi.
lar dəstə-dəstə bütün evlərə gedər və hər kəsə xoş arzularını bildirərdilər. Hətta, il uzunu bir-birinin evinə getməyən, yolda rastlaşanda dilucu salamlaşan adamlar həmin gün bir-birlərini əziz adamları kimi dindirərdi. Bu prosesdə ilk olaraq kənddə olan xəstələr və keçən “Novruz”dan sonra evində dünyasını dəyişmiş kimsəsi olanlar ziyarət olunardı. Bu zaman insanlar evlərdə çox oturmaz, uzaqbaşı bir-iki qoz-fındıq yeməklə ki fa - yətlənərdi. Çünki, bu gün hər kəs ən azı 25-30 evdə olmalı, bayramlaşma - lıdır. Hər kəs gələnləri xoşüzlə qarşılar, gələn də xoşüzlə evə daxil olardı. Nişanlı qızlara oğlan evindən bayramlıq - yaş lı lar buna “bayramcalıq” da deyərlərdi - gələrdi. Bayramcalıq axır çərşənbədə, yaxud “Novruz”dan bir gün əvvəl və ya bir gün sonra da ola bilirdi. Şərçıxarma – bu, “Novruzun” bizim üçün ən sirli və maraqlı adəti idi. Evlərdə maşal düzəldilər və həmin maşal bir-bir bütün otaqlarda gəz di ri - lərdi. Bu ayini əsasən analar gerçəkləşdirərdi. Od vasitəsilə ev lər dən şər ruhları qovardılar. Kürsülü evlərdə od evin altında da gəzdirilərdi. Bu zaman heyvan-qaranın yatıb-durduğu yerlər və hətta toyuq hinləri də unudulmazdı. Heyvan- qaranın və toyuq-cücənin çıxdığı qapının hər iki tərəfində ocaq qalanar və bütün heyvanlar iki odun arasından keçirilərdi. Bununla heyvanları şər ruhlardan qoruyardılar. Evtökmə – bayram öncəsi xalça-palazı, yorğan-döşəyi təmizləmək üçün evdən həyətə çıxarardılar. Buna el arasında “evtökmə” deyilirdi. Bu günlərdə “əlimdə işim çoxdu, evləri tökmüşəm”, yaxud böyüklərin “ay bala, işinizi qurtarın, evləri tökün, qabaqdan əziz gün gəlir” – kimi ifa də - lərini eşitmək olardı. Yaşlılar bu təmizliyi ilahi borc kimi həyata keçi rər - dilər. Bəzən də “Novruz”un dini bayram olduğuna inandıqları üçün “Əli - nin qırmızı bayramı gəlir, ev-eşiyi təmiz saxlayın” – kimi sözləri ağbir - çəklərin dilindən eşidərdik. Əlbəttə, o zaman bu bayramın milli, yoxsa dini bayram olması biz uşaqlar üçün önəmli deyildi. Önəmli olan bu bay - ramın varlığı və bizim yerə-göyə sığmayan sevincimiz idi. Evləri tö kər - kən qapı- pəncərənin boyanması, evlərin silinib-süpürülməsi, həyət-ba ca - nın səliqəyə salınması yaddan çıxarılmazdı. Səmənigöyərtmə – bu işdə əsasən evin qızları fəal olardılar. Kənddə hər kəsin evində buğda olardı. O zamanlar kəndimizdə çox adamın evin- də ayrı-ayrı buğda və arpa anbarı olardı. Səməni göyərtmək üçün ötən il zəmilərdən yığılmış buğdadan təmizlənər və əkmək üçün isladılardı. Bə - zən səməni göyərtmək üçün arpa və ya qarğıdalı da seçilərdi. Ağsaqqallar və ağbirçəklər arasında qarğıdalıya peyğəmbər buğdası deyənlər də vardı. 2014/ I 150 Bayram günü belinə qırmızı kəmər bağlanmış səməni xonçaya və süfrəyə xüsusi gözəllik verərdi. Bayramdan bir neçə gün sonra səməniləri axar suya –Kür çayının kəndimizdən keçən qollarından birinə atardılar. Erkənqalxma – “Novruz” bayramı günü kəndin ən tənbəl adamı belə səhər yerindən erkən qalxar, bu gün yuxudan gec duranın il uzunu ya ta - ğan olacağına inanılardı. Kimsə erkən oyanmazdısa mütləq evdən başqa biri onu oyadar, əsla günçıxana qalmasına izn verilməzdi. Hər kəs hava tam işıqlaşmamış yerindən qalxar, öncə əl-üzünü yuyar və bütün ailə evə toplanardı. Bundan sonra evdə olan hər kəs bir-birinin bayramını təbrik edər, çoxdandı bir-birlərini görmürmüş ki, mehribancasına görüşüb öpüşərdilər. Hər kəs bir-birinə xoş arzularını və niyyətlərini bildirərdi. Qəbirüstü – elin hamılıqla icra etdiyi adətlərdən biridi. Adətən “Nov - ruz”a yaxın şənbə və ya bazar günü icra olunur. El arasında buna qəbir - üstü günü də deyilir. Həmin gün el bir araya gəlir. Hamılıqla qəbiristan- lığa gedilir. Bizim kənddə Qəbirüstü günü xüsusi təmtəraqla qeyd olunur. Belə ki, kəndimizin böyük hissəsi 55-60 il öncə Şamaxının Dağ Kolanı kəndindən gəldiyi üçün hələ də dünyasını dəyişənləri Dağ Kolanının Girdə və Qışlaq qəbiristanlığında dəfn edirlər. Kənddən Qışlaq qəbiris- tanlığına qədər 70 km. məsafə var. Öncədən bir-birilə yola düşəcəyi vaxtı dəqiqləşdirən kənd adamları səhər tezdən eyni vaxtda qəbiristanlığa üz tu - tardılar. Maşın karvanında ən azı 10-12, bəzən 15-20 maşın ard-arda dü - zülərdi. Yolun uzaq olduğunu bilən hər kəs evdən hazırlıqlı çıxardı. Özləri ilə su, çay, yağ, kartof-soğan, ət və sair götürərdilər. Qabaqcadan hazır- lanmış bişmiş yemək götürənlər də olurdu. O gün bəlkə də elin ən çox birləşdiyi, bir arada olduğu gün olardı. Qəbiristanlıqda öncə hər kəs öz dünyasını dəyişənlərinin məzarını və bundan sonra digər qəbirləri ziyarət edir. Qəbir daşlarının üstünə bayram bişmələri qoyulur, qəbirlərə su sə pi - lir. Qurandan surələr oxunur, sonra isə uzaq yoldan gələn bu adamlar süf - rə açır. Dünyasını dəyişənləri söhbətlərində yad edə-edə samovar çayı içir, gətirdiyi və burada bişirdiyi yeməkləri yeyirlər. Səhər hava işıqlanan- da kənddən çıxan adamlar bir də axşam geri qayıdardı. Ayrılanda ölüm - dən sonra həyatın varlığına inanan Kolanı elatının bəzi ağbirçəkləri qəbi - ristanlığa üz tutaraq “Biz getdik, siz də salamat qalın” – deməyi də unut- mur. Kənddə ayrılanda isə hər kəs bir-birinə “Allah ziyarətini qəbul elə - sin” – deyərdi. İnsanlar dünyasını dəyişənlərin qəbirlərinin ziyarət olun- masının Tanrı qatında savab olduğuna şübhə etməzlərdi. “Novruz” bayramı günü kəndimizdə qeyri-rəsmi olaraq qeyri-iş günü 2014/ I 151 olardı. Hər kəs işini bayrama qədər yekunlaşdırmağa çalışardı. Həyətində inək, dana, qoyun-quzu saxlayan adamlar belə bu günə qədər bütün ehtiy- atlarını görərdilər. Çünki bilirdilər bayram günü uşaqlara iş buyurmaq ol - maz. Növbə ilə dövlət işində işləyən adamlardan başqa kimsəni bayram günü işləyən görməzdin. Bu gün işləmək hətta günah sayılardı. Kiminsə övladını bağda-bağçada işləyən görsəydilər, onun valideyni ciddi qınaq obyekti olardı. Bu da əsasən cavanların işinə yarayardı. Həmin gün evdə olan heyvan-qaraya ikiqat ot atılar, toyuq-cücəyə verilən arpa-buğdaya isə sınır qoyulmazdı. Bundan əlavə mütləq toyuq-cücəyə bayram aşından verilərdi. Hətta, həyətdə saxlanan it-pişik belə bu bayramın gəlişini hiss etməli idi. O gün onlara da bol-bol ət və digər yeyəcək ve-rilərdi. Savabı daha çox olsun deyə itə və pişiyə verilən ətin üzərinə duz səpməyi də unutmazdılar. Bayram günü inəklər sağılmaz və bütün günü balası ilə bir yerdə olardı. Həmin günü buzovlar anasından bol-bol süd əmərdi. Bu gün inəkləri sağmaq günah iş tutmağa bərabər sayılardı. İşin nəticəsi. Bu məqalə Azərbaycan Novruzunun tam və sistemli öyrənilməsinə yardım edə bilər. Çapa tövsiyə edən: Fil.ü.e.d., prof. Paşa Əfəndiyev 2014/ I 152 Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|