Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi ­­­­­­­­­­­­­­­folklor institutu­­­­­­­­­­­­­­­­­

§ 1. Xaos – övladsızlıq 50

§ 2. Etnokosmik könflikt: strukturu və həlli modeli..........53

§ 3. Doğuluş formulunun strukturu: qarğış və alqış 57

§ 4. “Butavermə – göbəkkəsmə nişanlanma” formulu 64

§ 5. Addəyişmə ritualı kosmoqonik yaradılış

formulu kimi 72

§ 6. Etnokosmik identifikasiya: arxetip, formul,

ritual, struktur 84

§ 7. “Eşq xəstəliyi” formulu “şaman xəstəliyi” arxetipinin

epik paradiqması kimi 95

§ 8. Toyda oğurluq xaosyaradıcı ritual mexanizmi kimi 113

§ 9. Xaosa keçidin “qəhrəman” və “şaman” modelləri 129

§ 10. Kərəm xaoslaşdırılmış kosmik məkanda 135

§ 10.01. Dağla xəbərləşmə – alqış 136

§ 10.02. Bağ Xaosa keçid məkanı kimi 139

§ 10.03. Bağ Əslinin ritual öldürülmə məkanı kimi 141

§ 10.04. Yurdla xəbərləşmə 144

§ 10.05. Ağacla (sərvlə) xəbərləşmə – qarğış 144

§ 10.06. Evlə (Bağla) xəbərləşmə 145

§ 10.07. Qızla/İnsanla xəbərləşmə: etnokosmik

Identifikasiya 146

§ 10.08. Ata, Ana və Dostlarla xəbərləşmə 148

§ 10.09. Qızlarla xəbərləşmə: etnokosmik identifikasiya

və keçid 148

§ 11. Kərəm Kosmosla Xaos arasındakı məkanda 151

§ 11.01. Karvanla xəbərləşmə 151

§ 11.02. Oba ilə xəbərləşmə 152

§ 11.03. Durnalarla xəbərləşmə 153

§ 11.04. Xaosa keçid: etnokosmik identifikasiya

və çevrilmə 155

§ 12. Kərəm Xaos məkanında 158

§ 12.01. Xaosda təkrar identifikasiya və yalan formulu 161

§ 12.02. Qızlarla xəbərləşmə: alqış 168

§ 12.03. Gürcüstanla xəbərləşmə: alqış 169

§ 12.04. Yol, İz, Qaya və Qurdla xəbərləşmə 170

§ 12.05. Dağla xəbərləşmə: alqışla keçid alma 172

§ 12.06. Çobanla xəbərləşmə: Kərəm və Salur Qazan 174

§ 12.07. Çay üstündə qızlarla xəbərləşmə:

etnokosmik identifikasiya 179

§ 12.08. Şaman çevrilməsi və ölüm “halı” 180

§ 12.09. Meh/Badi-səba/Küləklə xəbərləşmə 182

§ 12.10. Xarabalıqla xəbərləşmə 182

§ 12.11. Bağda qızlarla xəbərləşmə: etnokosmik

Identifikasiya 184

§ 12.12. Toyda xəbərləşmə: etnokosmik identifikasiya 185

§ 12.13. Durnalarla xəbərləşmə 187

§ 12.14. Qarı ilə xəbərləşmə 187

§ 12.15. Quşlarla xəbərləşmə 187

§ 12.16. Qızlarla xəbərləşmə: etnokosmik identifikasiya 188

§ 12.17. Yolla xəbərləşmə: qürbət məkanın epik və

xaotik strukturu 189

§ 12.18. Şəhərlə (Ərdəhanla) xəbərləşmə 190

§ 12.19. Qırx quldurla xəbərləşmə-keçid 190

§ 12.20. Şəhər kənarında hal-xəbərləşmə 190

§ 12.21. Yolla hal-xəbərləşmə 192

§ 12.22. Sufi halı – şaman çevrilməsi 193

§ 12.23. Çay kənarında Qaya, Meşə və Çayla

xəbərləşmə-alqış 195

§ 12.24. Körpü ilə xəbərləşmə 198

§ 12.25. Ceyranla xəbərləşmə 198

§ 12.26. Xaoslu insanlarla xəbərləşmə 200

§ 12.27. Tənha durna ilə xəbərləşmə 201

§ 12.28. Bulaq başında qızlarla xəbərləşmə:

etnokosmik identifikasiya 202

§ 12.29. Dağlarla xəbərləşmə: identifikasiya

və keçid alma 204

§ 12.30. Ceyranla xəbərləşmə 207

§ 12.31. Ovçularla xəbərləşmə: identifikasiya

və yalan formulu 208

§ 12.32. Durnalarla xəbərləşmə 209

§ 12.33. Qəbristanla xəbərləşmə 210

§ 12.34. Qəbristanda Quru Kəllə ilə xəbərləşmə 211

§ 12.35. Qəbristanda Qızla xəbərləşmə 213

§ 12.36. Dağla xəbərləşmə: alqışla keçid alma 214

§ 12.37. Bulaq başında qızlarla xəbərləşmə:

etnokosmik identifikasiya 216

§ 12.38. Dağla xəbərləşmə: qarğışla keçid alma 218

§ 12.39. Üç yolla xəbərləşmə 223

§ 12.40. Bağda Əsli ilə xəbərləşmə: etnokosmik

Identifikasiya 225

§ 12.41. Əslinin özünü tanıtması: etnokosmik

Identifikasiya 237

§ 12.42. Otuz iki diş qurbanı (32/33 formulu) ilə

Adlama 241

§ 12.43. Ulduzla xəbərləşmə, bacadan adlama və

Kosmosa dönüş 249

§ 12.44. Kosmosa qayıdışın “qəhrəman” və “şaman”

modelləri 255

§ 12.45. Paşanın yanında sınaq/identifikasiya 258

§ 12.46. Bağda eyni paltarlı qızlarla birinci

Identifikasiya 262

§ 12.47. Bağda altı üzü bükülü qızla ikinci

Identifikasiya 264

§ 12.48. Qız modeli əsasında üçüncü identifikasiya 267

§ 12.49. Son identifikasiya: Yer Ananın yanında

ölüb-dirilmə 270

§ 13. Kərəmin Kosmosa dönüşü 274

§ 13.01. Səhər yeli ilə xəbərləşmə 275

§ 13.02. Bağla xəbərləşmə 275

§ 13.03. Qarının Əslini identifikasiyadan keçirməsi 276

§ 13.04. Bağda cilddəyişmə və identifikasiya 278

§ 13.05. Bağda sonuncu identifikasiya 279

§ 13.06. Yalançı bəyin Həqiqi bəylə əvəzlənməsi 280

§ 13.07. Toy – ölüb-dirilmə ilə Kosmosa

dönüş mexanizmi 283

§ 14. Şaman/Qəhrəman/Kərəmin yolu: xaosoloji

ritmlər, ritmqurucu elementlər və alqoritmlər 290
III FƏSİL

“SALUR QAZANIN EVİNİN YAĞMALANMASI”

BOYUNUN KOSMOLOJİ STRUKTUR MODELİ 305

§ 1. Kosmos 309

§ 2. Kosmosdan Xaosa keçid: vasitə və rejim 310

§ 3. Epik konflikt və onun ritual-mifoloji strukturu 312

§ 4. Aralıq dünyaya keçid və onun vasitələri 319

§ 5. Ala dağ – kosmoloji qatları qovuşduran

obraz/model 324

§ 6. Yağmalamanın strukturu 325

§ 6.1. Xaosa xəbər yağmalamanın başlanğıcı kimi 325

§ 6.2. Yağmalamanın icraçıları və onların kosmoloji

mənsubiyyəti 327

§ 6.3. Yağmalanan obyektin kosmoloji strukturu 329

§ 7. Çobanın yuxusu: mediativ xəbərləşmə 330

§ 8. Kosmosla Xaosun sərhədində qarşılaşma və

Çoban Oğuz kosmosun qoruyucusu kimi 332

§ 9. Çoban mediator kimi:

Qazanla mediativ xəbərləşmə 335

§ 10. Qazanın yuxusu: evlə və Çobanla

mediativ xəbərləşmə 336

§ 11. Xəbərləşmə şaman qamlama aktı kimi 340

§ 11.1. Şaman/Qəhrəmanın Yurdla xəbərləşməsi:

alqış və iz “oxuma” 341

§ 11.2. Şaman/Qəhrəmanın Su ilə xəbərləşməsi:

alqış və iz “oxuma” 342

§ 11.3. Şaman/Qəhrəmanın Qurdla xəbərləşməsi:

alqış və yolalma 344

§ 11.4. Şaman/Qəhrəmanın Köpəklə xəbərləşməsi:

alqış və yolalma 346

§ 11.5. Şaman/Qəhrəmanın Çobanla xəbərləşməsi:

alqış və qarğış 348

§ 12. Çobanla xəbərləşmə statusdəyişmə ritualı

və kosmoloji qarşıdurma kimi 351

§ 13. Xaosa keçid: statusdəyişmə ritualı şaman

çevrilməsi kimi 353

§ 13.1. Quzu Xaosa keçid ritualında kəsilən

Qurban kimi 354

§ 13.2. Dünya Ağacı Xaosa şaquli keçid

mexanizmi kimi 356

§ 13.3. Dünya Ağacı ölüb-dirilmə mexanizmi kimi:

Çobanın ağacda ritual dəfni 359

§ 14. Şaman/Qəhrəman/Qazanın yolu: kosmoloji

mərhələ/ ritmlər və ritmqurucu elementlər 361

§ 15. Xaos Kosmosun tərsinə proyeksiyası kimi 379

§ 16. “Namussındırma” ritualı 381

§ 16.1. Burla xatunun tanınma ritualı:

etnokosmik identifikasiya 381

§ 16.2. Uruzun ətinin yeyilməsi tanıma formulu kimi:

etnokosmik identifikasiya 382

§ 16.3. Uruzun ətinin yeyilməsi kosmosyaradıcı

formul kimi 383

§ 16.4. “Qazanın namusu” Oğuz kosmosunun semantik

nüvəsi kimi 384

§ 16.5. “Qazanın namusu” onun “canı” kimi 385

§ 16.6. Namusun daşınma və qorunma funksiyaları:

Burla xatun “daşıyıcısı” kimi 386

§ 16.7. Namusun daşınma və qorunma funksiyaları:

Uruz “qoruyucu” kimi 387

§ 17. Qurbanvermə: Kosmosun ölüb-dirilməsi 389

§ 17.1.Uruz qurban kimi 389

§ 17.2. Qurbanvermə ölüb-dirilmə kimi 390

§ 17.3. Dünya ağacı ilə xəbərləşmə:alqış-qarğış 391

§ 17.4. Dünya ağacında ölüb-dirilmə 393

§ 17.5. Dünya ağacında dəfnetmə ölüb-dirilmə

formulu kimi 394

§ 17.6. Ermelçinək və Uruzun Dünya Ağacında dəfni

inisiasiya ritualı kimi 396

§ 18. Yer Ananın Qəhrəman/Şamanı yeməsi

və yenidən doğması 403

§ 18.1. Yer Ananın Uruzu yeməsi və yenidən doğması 404

§ 18.2. Yer Ananın Qazanı yeməsi və yenidən doğması 405

§ 19. Kosmosun xilası: bütün kosmik ünsürlərin

ölüb-dirilməsi 408

§ 20. Kosmosun ölüb-dirilməsi

canqurtarma/candəyişmə kimi 410

§ 21. Qazanın evinin Kosmosa bərpa ritualı:

Dədə Qorqud 412

§ 22. Statusartırma statusdəyişmə ritualının tərkib

hissəsi kimi 414
NƏTİCƏ ƏVƏZİ 416

İSTİFADƏ OLUNMUŞ ƏDƏBİYYAT 418
Həsrətin sonu vüsal... (R.Qafarlı) 423
Seyfəddin Rzasoy.

Azərbaycan dastanlarında

şaman-qəhrəman arxetipi

Bakı, Elm və təhsil, 2015.

Nəşriyyat direktoru:

Prof. Nadir Məmmədli
Kompyuterdə yığan:

Ruhəngiz Əlihüseynova
Korrektor:

Aynurə Səfərova
Kompyuter tərtibçisi və

texniki redaktoru:

Aygün Balayeva
Kağız formatı: 60/84 1/32

Mətbəə kağızı: №1

Həcmi: 436 səh.

Tirajı: 300

Kitab Azərbaycan MEA Folklor İnstitutunun

Kompyuter Mərkəzində yığılmış, səhifələnmiş,

“Elm və təhsil” NPM-də ofset üsulu ilə

Hazır deopozitivlərdən çap olunmuşdur.

1 S.Rzasoy. Mifologiya və folklor: nəzəri-metodoloji kontekst. Bakı, “Nur­lan”, 2008, s. 74

2 Где искать энергию? Академик Лаверев – о Ломоносове, запасах неф­ти и развале СССР // Газета «Аргументы и факты», 23-29 ноября 2011 г.

3 Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti. 4 cilddə, 3-cü c. Bakı. “Şərq-Qərb”, 2006, s. 297

4 Məsələn: S.Rzasoy. Azərbaycan folklor materiyası struktur model­ləşdirmə mərhələsində (materialın materiya modelində təhlili təcrübəsi) “Dədə Qor­qud” jur., № 4, 2011 s. 153-169

5 S.Rzasoy. Göst. əsəri, s. 153

6 C.Qasımov. Azərbaycan folklorşünaslığı və sovet totalitarizmi. Bakı, «Nur­lan», 2011, s. 334

7 Redaktorun qeydi. Bax: C.Qasımov. Azərbaycan folklorşünaslığı və sovet totalitarizmi. Bakı, «Nurlan», 2011, s. 334-335

8 S.Rzasoy. «Qloballaşma və humanitar elmlərin aktual problemləri» para­diq­masında folklor və milli mədəniyyət / «Qloballaşma və humanitar elm­lə­rin aktual problemləri» mövzusunda keçirilmiş respublika elmi-praktik kon­fransının materialları (15 mart 2011-ci il). Bakı, «Araz», 2011, s. 335

9 S.Rzasoy. Göst.əsəri, s. 335-336

10 S.Rzasoy. Göst.əsəri, s. 336

11 Н.А.Бутинов. Леви-Строс – этнограф и философ / К.Леви-Строс. Струк­­турная антропология. Москва: “Глав. Ред. Вост. Лит.”, 1985, с. 426

12 N.A.Butinov. Göst. əsəri, s. 426

13 N.A.Butinov. Göst. əsəri, s. 426

14 N.A.Butinov. Göst. əsəri, s. 429

15 M.H.Təhmasib. Azərbaycan xalq dastanları (orta əsrlər). Bakı, “Elm”, 1972, s. 65

16 M.Cəfərli. Azərbaycan dastanlarının struktur poetikası. Bakı, “Nurlan”, 2010, s. 43

17 R.Qafarlı. Mif və nağıl. Bakı, ADPU, 1999, s. 137

18 M.Cəfərli. Azərbaycan məhəbbət dastanlarının poetikası. Bakı, “Elm”, 2000, 264 s.

19 M.Cəfərli. Azərbaycan dastanlarının struktur poetikası. Bakı, “Nurlan”, 2010, s. 47-48

20 A.İslamzadə. “Ağ Aşıq və Süsənbər” dastanının semantik təhlili // “Dədə Qorqud” jur., 2003, № 4, s. 88

21 Б.Н.Путилов. Героический эпос и действительность. Ленинград, “Нау­ка”, 1988, с. 177

22 B.N.Putilov. Göst. əsəri, s. 193

23 Əslinin və atası Qara keşişin alban olması haqqında geniş bilgilər üçün bax.: E.İ.Heydərov. “Əsli-Kərəm” dastanı və alban mədəniyyəti. Bakı, “Səda”, 2007

24 Azərbaycan dastanları. 5 cilddə, 2-ci cild. Tərtib edənlər: Ə.Axundov, M.H.Təh­masib (1966). Yenidən işləyib nəşrə hazırlayanlar: Ə.Cəfərli, H.İs­mayılov, S.Axundova. Təkmilləşdirilmiş 2-ci nəşri. Bakı, “Çıraq”, 2005, s. 368

25 “Əsli-Kərəm” dastanı / Azərbaycan dastanları. 5 cilddə, 2-ci cild. Tərtib edən­lər: Ə.Axundov, M.H.Təhmasib (1966). Yenidən işləyib nəşrə hazır­la­yanlar: Ə.Cəfərli, H.İsmayılov, S.Axundova. Təkmilləşdirilmiş 2-ci nəşri. Bakı, “Çıraq”, 2005, s. 9

26 K.Леви-Строс. Структурная антропология. Москва, “Глав. Ред Вост. Лит.”, 1985, c. 201

27 S.Rzasoy. Oğuz mifinin paradiqmaları. Bakı, “Səda”, 2004, s. 58

28 В.Н.Топоров. О ритуале. Введение в проблематику / Архаический ритуал в фольклорных и раннелитературных памятниках (сб. ст.). Мос­ква, “Наука”, 1988, с. 16

29 “Əsli-Kərəm” dastanı / Azərbaycan dastanları. 5 cilddə, 2-ci cild. Tərtib edənlər: Ə.Axundov, M.H.Təhmasib (1966). Yenidən işləyib nəşrə hazır­la­yan­lar: Ə.Cəfərli, H.İsmayılov, S.Axundova. Təkmilləşdirilmiş 2-ci nəşri. Ba­kı, “Çıraq”, 2005, s. 9

30 “Əsli-Kərəm” dastanı. Göstərilən nəşri, s. 9

31 Б.Н.Путилов. Героический эпос и действительность. Ленинград, “Наука”, 1988, с. 177

32 B.N.Putilov. Göst. əsəri, s. 193

33 Kitabi-Dədə Qorqud / Müqəddimə, tərtib və transkripsiya F.Zeynalov və S.Əlizadənindir. Bakı, “Yazıçı”, 1988, s. 132

34 Boyun geniş təhlili üçün bax.: S.Rzasoy. «Kitabi-Dədə Qorqud” süjet­lərinin ritual-mifoloji semantikasından (eposun ilk boyu əsasında) / Kitabi-Dədə Qorqud (məqalələr toplusu). Bakı, “Elm”, 1999, s. 83-96

35 Kitabi-Dədə Qorqud / Müqəddimə, tərtib və transkripsiya F.Zeynalov və S.Əlizadənindir. Bakı, “Yazıçı”, 1988, s. 133

36 Kitabi-Dədə Qorqud. Göstərilən nəşri, s. 133

37 Kitabi-Dədə Qorqud. Göstərilən nəşri, s. 133-134

38 N.Qurbanov. Azərbaycan folklorunda mifoloji-kosmoqonik görüşlər. Bakı, 2011, s. 40

39 N.Qurbanov. Göst. əsəri, s. 40

40 Kitabi-Dədə Qorqud / Müqəddimə, tərtib və transkripsiya F.Zeynalov və S.Əlizadənindir. Bakı, “Yazıçı”, 1988, s. 52

41 Məşhur təriqət lideri Fətullah Gülənin bizim günlərdə siyasi-ideoloji zid­diyyətlərin həllində qarğış davranış modelindən istifadə etməsi bu davranış formulunun müasir aktuallığının hansı səviyyədə olmasının canlı təzahürüdür.

42 “Əsli-Kərəm” dastanı / Azərbaycan dastanları. 5 cilddə, 2-ci cild. Tərtib edənlər: Ə.Axundov, M.H.Təhmasib (1966). Yenidən işləyib nəşrə hazırla­yanlar: Ə.Cəfərli, H.İsmayılov, S.Axundova. Təkmilləşdirilmiş 2-ci nəşri. Bakı, “Çıraq”, 2005, s. 9

43 Kitabi-Dədə Qorqud / Müqəddimə, tərtib və transkripsiya F.Zeynalov və S.Əlizadənindir. Bakı, “Yazıçı”, 1988, s. 52

44 H.V.Quliyev. Azərbaycan folklorunda müdrik qoca arxetipi / Filologiya üz­rə fəlsəfə doktoru alimlik dərəcəsi almaq üçün təqdim edilmiş dissertasiya. Bakı-2015

45 M.Cəfərli M. Azərbaycan dastanlarının struktur poetikası. Bakı, “Nurlan”, 2010, s. 104

46 Cəfərli M. Göstərilən əsəri, s. 104-105

47 Ş.Albalıyev. Butanın məqamı, məkanı, ünvanı... // “Azərbaycan xalçaları” jurnalı, Cild 2, №5, 2012, s. 35

48 M.Cəfərli M. Azərbaycan dastanlarının struktur poetikası. Bakı, “Nurlan”, 2010, s. 104

49 Ю.М.Лотман. О проблеме значений во вторичных моделирую­щих системах / Труды по знаковым системам. Вып. 2-й, Тарту, 1965, с.23

50 В.Н.Топоров. Пространство / Мифы народов мира. В 2-х томах. Том 2. Москва, “Советская энциклопедия”, 1982, с. 340

51 В.Н.Топоров. Космос / Мифы народов мира. В 2-х томах. Том 2. Москва, “Советская энциклопедия”, 1982, с. 9-10

52 C.Bəydili (Məmmədov). Türk mifoloji sözlüyü. Bakı, “Elm”, 2003, s. 201; C.Bəydili (Məmmədov). Xaos anlayışı mifologiyada / «Ortaq türk keç­mi­şin­dən ortaq türk gələcəyinə» II uluslararası folklor konfransının materialları. Bakı, “Səda”, 2004, s. 71

53 В.Н.Топоров. Хаос / Мифы народов мира. В 2-х томах. Том 2. Москва, “Советская энциклопедия”, 1982, с. 581

54 А.Ф.Лосев. Хаос / Мифы народов мира. В 2-х томах. Том 2. Москва, “Советская энциклопедия”, 1982, с. 581

55 F.Qurbanov. Sinergetika: xaosun astanasında. Bakı, “Bakı Universiteti Nəş­riyyatı”, 2004, s. 65

56 F.Qurbanov. Autopoyezis və sinergetika: sosial təşəkkül metaforaları. Bakı, “Adiloğlu”, 2007, s. 56

57 K.Леви-Строс. Структурная антропология. Москва, “Глав. Ред Вост. Лит.”, 1985, с. 206

58 K.V.Nərimanoğlu. Özümüz, sözümüz. Bakı, “Çinar-Çap”, 2005, s. 578

59 “Əsli-Kərəm” dastanı / Azərbaycan dastanları. 5 cilddə, 2-ci cild. Tərtib edənlər: Ə.Axundov, M.H.Təhmasib (1966). Yenidən işləyib nəşrə hazır­layanlar: Ə.Cəfərli, H.İsmayılov, S.Axundova. Təkmilləşdirilmiş 2-ci nəşri. Bakı, “Çıraq”, 2005, s. 10-12

60 M.H.Təhmasib. Azərbaycan xalq dastanları (orta əsrlər). Bakı, “Elm”, 1972, s. 65

61 Azərbaycan məhəbbət dastanları. Tərtib edənlər: M.H.Təhmasib, T.Fər­zəliyev, İ.Abbasov, N.Seyidov. Bakı, “Elm”, 1979, s. 73-74

62 T.Xalisbəyli. Məhəbbətə xalq abidəsi. Bakı, “Yazıçı”, 1989, s. 90-91

63 M.Cəfərli. Azərbaycan dastanlarının struktur poetikası. Bakı, “Nurlan”, 2010, s. 113

64 M.Cəfərli. Göstərilən əsəri, s. 113-114

65 M.Cəfərli. Göstərilən əsəri, s. 114

66 M.Cəfərli. Göstərilən əsəri, s. 114-115

67 M.Cəfərli. Göstərilən əsəri, s. 115-116

68 M.Cəfərli. Göstərilən əsəri, s. 117-118

69 S.Rzasoy. Oğuz mifinin paradiqmaları. Bakı, “Səda”, 2004; S.Rzasoy. Oğuz mifi və Oğuznamə eposu. Bakı, “Səda”, 2007; S.Rzasoy. Mifologiya və folklor: nəzəri-metodoloji kontekst. Bakı, “Nurlan”, 2008; S.Rzasoy. Oğuz mifologiyası (metod, struktur, rekonstruksiya). Bakı, “Nurlan”, 2009

70 Kitabi-Dədə Qorqud / Müqəddimə, tərtib və transkripsiya F.Zeynalov və S.Əlizadənindir. Bakı, “Yazıçı”, 1988, s. 66

71 Kitabi-Dədə Qorqud. Göstərilən nəşri, s. 76-77

72 Kitabi-Dədə Qorqud. Göstərilən nəşri, s. 102

73 Kitabi-Dədə Qorqud. Göstərilən nəşri, s. 91

74 Kitabi-Dədə Qorqud. Göstərilən nəşri, s. 65

75 “Əsli-Kərəm” dastanı / Azərbaycan dastanları. 5 cilddə, 2-ci cild. Tərtib edən­­lər: Ə.Axundov, M.H.Təhmasib (1966). Yenidən işləyib nəşrə hazır­la­yan­lar: Ə.Cəfərli, H.İsmayılov, S.Axundova. Təkmilləşdirilmiş 2-ci nəşri. Ba­­kı, “Çıraq”, 2005, s. 12-13

76 Kitabi-Dədə Qorqud / Müqəddimə, tərtib və transkripsiya F.Zeynalov və S.Əlizadənindir. Bakı, “Yazıçı”, 1988, s. 93

77 Kitabi-Dədə Qorqud. Göstərilən nəşri, s. 97

78 “Əsli-Kərəm” dastanı / Azərbaycan dastanları. 5 cilddə, 2-ci cild. Tərtib edən­lər: Ə.Axundov, M.H.Təhmasib (1966). Yenidən işləyib nəşrə ha­zır­la­yanlar: Ə.Cəfərli, H.İsmayılov, S.Axundova. Təkmilləşdirilmiş 2-ci nəşri. Bakı, “Çıraq”, 2005, s. 13-15

79 В.А.Бейлис. Теория ритуала в трудах Виктораи Тернера (пре­дис­ло­вие) / В.Тернер. Символ и ритуал (сб. трудов). Москва, «Наука», 1983, с. 17

80 В.Тернер. Символ и ритуал (сб. трудов). Москва, «Наука», 1983, с. 169

81 M.Cəfərli. Azərbaycan dastanlarının struktur poetikası. Bakı, “Nurlan”, 2010, s. 116-117

82 “Əsli-Kərəm” dastanı / Azərbaycan dastanları. 5 cilddə, 2-ci cild. Tərtib edənlər: Ə.Axundov, M.H.Təhmasib (1966). Yenidən işləyib nəşrə hazır­layanlar: Ə.Cəfərli, H.İsmayılov, S.Axundova. Təkmilləşdirilmiş 2-ci nəşri. Bakı, “Çıraq”, 2005, s. 14

83 М.Элиаде. Шаманизм. Архаические техники экстаза. Киев, «София», 2000, с. 47

84 Abaasılar yakut mifologiyasında yuxarı, orta və aşağı dünyaların şər ruhlarıdır – S.Rzasoy

85 Şaman əfsanələri və söyləmələri. Tərcümə və tərtib edənlər: Füzuli Gözəlov və Cəlal Məmmədov. Bakı, “Yazıçı”, 1993, s. 12-13

86 Şaman əfsanələri və söyləmələri. Göstərilən nəşri, s. 34

87 Şaman əfsanələri və söyləmələri. Göstərilən nəşri, s. 37

88 Kitabi-Dədə Qorqud / Müqəddimə, tərtib və transkripsiya F.Zeynalov və S.Əlizadənindir. Bakı, “Yazıçı”, 1988, s. 35

89 Kitabi-Dədə Qorqud. Göst. nəşri, s. 35

90 Kitabi-Dədə Qorqud. Göst. nəşri, s. 36

91 Kitabi-Dədə Qorqud. Göst. nəşri, s. 36

92 Kitabi-Dədə Qorqud. Göst. nəşri, s. 98

93 В.Тернер. Символ и ритуал (сб. трудов). Москва, «Наука», 1983, с. 169

94 Kitabi-Dədə Qorqud / Müqəddimə, tərtib və transkripsiya F.Zeynalov və S.Əlizadənindir. Bakı, “Yazıçı”, 1988, s. 98

95 “Əsli-Kərəm” dastanı / Azərbaycan dastanları. 5 cilddə, 2-ci cild. Tərtib edənlər: Ə.Axundov, M.H.Təhmasib (1966). Yenidən işləyib nəşrə hazırlayanlar: Ə.Cəfərli, H.İsmayılov, S.Axundova. Təkmilləşdirilmiş 2-ci nəşri. Bakı, “Çıraq”, 2005, s. 17

96 “Əsli-Kərəm” dastanı. Göst. nəşri, s. 15

97 “Əsli-Kərəm” dastanı. Göst. nəşri, s. 16

98 S.P.Qarayev. Azərbaycan folklorunda mifoloji xaos / Filologiya üzrə fəl­səfə doktoru alimlik dərəcəsi almaq üçün təqdim edilmiş dissertasiya. Bakı-2015, s. 115

99 S.P.Qarayev. Göst. əsəri, s. 117

100 Kitabi-Dədə Qorqud / Müqəddimə, tərtib və transkripsiya F.Zeynalov və S.Əlizadənindir. Bakı, “Yazıçı”, 1988, s. 57

101 Kitabi-Dədə Qorqud. Göst. nəşri, s. 58

102 S.Rzasoy. Oğuz mifologiyası (metod, struktur, rekonstruksiya). Bakı, “Nurlan”, 2009, s. 228

103 С.С.Каташ. О тематической группировке и некоторых идейно-ху­до­жественных особенностях алтайского эпоса // Известия Алтайского от­деления Географического общества СССР, вып. 6, 1965, с. 121-177

104 С.С.Суразаков. Алтайский героический эпос. Москва, «Наука», 1985, с. 54

105 Б.Н.Путилов. Героический эпос и действительность. Ленинград, “Наука”, 1988, с. 86-90

106 Е.М.Мелетинский. Поэтика мифа. Москва, «Наука», 1976, с. 226

107 Bu faktlar ayrıca təhlil olunacaqdır.

108 “Əsli-Kərəm” dastanı / Azərbaycan dastanları. 5 cilddə, 2-ci cild. Tərtib edənlər: Ə.Axundov, M.H.Təhmasib (1966). Yenidən işləyib nəşrə hazırlayanlar: Ə.Cəfərli, H.İsmayılov, S.Axundova. Təkmilləşdirilmiş 2-ci nəşri. Bakı, “Çıraq”, 2005, s. 17-18

109 К.Леви-Строс. Структурная антропология. Москва: “Глав. Ред. Вост. Лит.”, 1985, с. 206

110 “Əsli-Kərəm” dastanı / Azərbaycan dastanları. 5 cilddə, 2-ci cild. Tərtib edənlər: Ə.Axundov, M.H.Təhmasib (1966). Yenidən işləyib nəşrə hazırlayanlar: Ə.Cəfərli, H.İsmayılov, S.Axundova. Təkmilləşdirilmiş 2-ci nəşri. Bakı, “Çıraq”, 2005, s. 18

111 “Əsli-Kərəm” dastanı. Göst. nəşri, s. 18

112 Б.Н.Путилов. Героический эпос и действительность. Ленинград, “Наука”, 1988, с. 16

113 S.Rzasoy. Nizami poeziyas: Mif-Tarix konteksti. Bakı, “Ağrıdağ”, 2003, s. 132

114 “Əsli-Kərəm” dastanı / Azərbaycan dastanları. 5 cilddə, 2-ci cild. Tərtib edən­lər: Ə.Axundov, M.H.Təhmasib (1966). Yenidən işləyib nəşrə ha­zır­la­yanlar: Ə.Cəfərli, H.İsmayılov, S.Axundova. Təkmilləşdirilmiş 2-ci nəşri. Bakı, “Çıraq”, 2005, s. 18-19

115 “Əsli-Kərəm” dastanı. Göst. nəşri, s. 19

116 “Əsli-Kərəm” dastanı. Göst. nəşri, s. 19

117 “Əsli-Kərəm” dastanı. Göst. nəşri, s. 19-20

118 “Əsli-Kərəm” dastanı. Göst. nəşri, s. 20

119 “Əsli-Kərəm” dastanı. Göst. nəşri, s. 27

120 “Əsli-Kərəm” dastanı. Göst. nəşri, s. 28

121 “Əsli-Kərəm” dastanı. Göst. nəşri, s. 23

122 “Əsli-Kərəm” dastanı. Göst. nəşri, s. 29

123 “Əsli-Kərəm” dastanı. Göst. nəşri, s. 29-30

124 “Əsli-Kərəm” dastanı. Göst. nəşri, s. 31

125 “Əsli-Kərəm” dastanı. Göst. nəşri, s. 31

126 “Əsli-Kərəm” dastanı. Göst. nəşri, s. 31

127 “Əsli-Kərəm” dastanı. Göst. nəşri, s. 32

128 “Əsli-Kərəm” dastanı. Göst. nəşri, s. 32

129 “Əsli-Kərəm” dastanı. Göst. nəşri, s. 32

130 П.Радин. Трикстер. Исследование мифов северо-американских индейцев.СПб, 1999, с. 233-234

131 К.Г.Юнг. Душа и миф: шесть архетипов. Киев, 1996, с. 338

132 Ю.Чернявская. Трикстер, или Путешествие в Хаос, c. 5 –