Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi l'ƏLSƏFƏ VƏ Sİyasi-HÜquqi TƏDQİqatlar institutu «politologiYA» ŞÖBƏSİ
Yüklə 4,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Гаджиев K.C. Геополитика. Министерство Образования, M.: Инфра-М, 1997, c.263.
- Şəmsizadə N. Azərbaycan ideologiyası.Bakı: Sabah. 1996, s.5. 152 Mehdiyev R.Ə. Azərbaycan: Qloballaşma dövrünün tələbləri. Bakı: XXI
İbrah im A ğayev Milli maraqlar dövlətin xarici siyasəti ilə bilavasitə bağlıdır. Bu və ya digər dövlətin xarici siyasəti onun sosial- iqtisadi və ictimai-siyasi inkişafı, ölkənin geosiyasi vəziyyəti, onun milli tarixi ənənələri, suverenlik və təhlükəsizliyinin təmini və s. determinatorlarla müəyyən olunur. Bütün bunlar isə ölkənin milli maraqlar konsepsiyasında öz əksini tapır. Xarici siyasət məsələlərinin milli maraqlar kontekstində təyin olunmasının vacibliyini əsaslandıran siyasi
realizmin yaradıcılarından olan H.Morqentau yazır: “Əminliklə demək olar ki, universal mənəvi prinsiplərə istiqamətlənmiş və milli maraqları arxa plana keçirən xarici siyasət müasir siyasət və hərbinin şərtlərində milli özünəqəsd siyasətidir - həqiqi və ya potensial”149. Müasir politologiyada milli maraqların əsasında iqtisadi, sosiomədəni və geosiyasi amillər durur. Milli maraqların tipologiyasına gəldikdə müxtəlif politoloqlar onun bir neçə növünü göstərirlər. Bunlar içərisində əsas, ikinci dərəcəli və köklü milli maraqlar xüsusi qeyd olunur150. Əsas maraqlar millətin həyat fəaliyyətinin daha vacib aspektlərinin təmin olunması, onun hərbi gücü, sabit və dinamik iqtisadi inkişafı, vətəndaşların sosial müdafiəsi, təhsili və tərbiyəsi ilə əlaqədardır. İkinci dərəcəli maraqlar millətin həyat fəaliyyətiniri'daha uzaq perspektivli inkişafının reallaşdırılması, ya da onun mövcudluğuna və inkişafına bilavasitə təsir etməyən, lakin 149
150
Проскурин С.А. Национальная безопасность страны: сущнсть, структу ра, пути укрепления. М.: Наука, 1991, с. 18. 1 3 8 gələcəkdə tarixin və siyasətin subyekti kimi ona zərər gətirə biləcək tərəfləri ilə bağlıdır.
misal olaraq, kosmik tədqiqatlarda, arxeoloji axtarışlarda və s. iştirakı göstərmək olar.
Köklü n.araqlar isə millətin sosial orqanizmi, vahid sistem kimi mövcudluğu ilə bağlıdır. Buraya əsasən bütövlük, mədəni birlik, təhlükəsizlik məsələləri daxildir. Müdric filosofların dediyi kimi, dünyanı ideyalar idarə edir. Tarir. boyu bu fikir dəfələrlə özünü təsdiq etmişdir. Müasir dünyada ideologiya məsələləri, xüsusilə də ideoloji mübarizə ciddi aktuallıq kəsb edir. Dünyada nə qədər dövlətlər, siyasi quruluşlar, sosial-iqtisadi fərqlər mövcuddursa, ideoloji fərqlər və mübarizələr olub, var və daim mövcud olacaqdır. Yeni nəsillərin ümumbəşəri sivilizasiya səviyyəsində təlim- tərbiyəsi, millətlərin sərbəst, müstəqil və azad tərəqqisi, iqtisadi sahədə dünya bazarının və azad ticarətin təşkili siyasi sistemləri, ideologiya müxtəlifliklərinin mövcud olmasına baxmayaraq, ümumbəşəri maraqlar baxımından tənzimləməyə təb rik edir. Ona görə də müasir siyasi strukturlar öz işlərini yeııi səviyyələrdə qurur, ideoloji mübarizə isə yeni forma və məna kəsb edir. İdeyalar, sonradan isə ideologiyalar öz-özünə, özbaşına yaranmır. Onl. r hər bir millətin ayrı-ayrı adamlar:, ziyalıları tərəfindən yara lılır və xalqa aşılanır, milli mahiyyət kəsb edir və onu yar: Jan adamlara məxsusluqdan çıxıb, ümıımxalq malına,
ırvətinə çevrilir. Əvvəllər milli
ideologiyalarda daha ço> hərbi amillər çoxiuq təşkil edirdi, indi əvvəlkilərdən fərqli ol. raq hərbi üstünlüklər sərbəst və düşünülmüş iqtisadi ami tərlə əvəz edilir. Texnoloji yarış hərbi sahədə deyil, iqtisadi sah. də ön plana keçirilir. ----------------------------------
İbrahim A ğayev Bundan başqa mədəni və elmi əlaqələr yeni formada inkişaf etdirilir. Dünyəvi proseslər üfüqi və şaquli vəziyyətdə inkişaf etməkdədir. Ona görə də müasir ideoloji mübarizə öz çoxsahəliyi və çoxtərəfliyi ilə seçilir. Müasir ideologiyalarda iqtisadi faktor üstün rol oynasa da, hərbi, mədəni, siyasi və b. sahələr və tərəflər də özünə yer tapır. Konfrantasiya və qarşıdurmalar, barışmazlıqlar güclənsə də, ideologiya sahəsində güc tətbiq etmək artıq keçilmiş mərhələ hesab olunur. Ümumbəşəri prinsiplərə dayanan siyasətin genişlənməsi dünya siyasətinin özünün də bu məcraya yönəlməsini tələb edir. Lakin bu o demək deyil ki, bütün siyasi sistemlər arasında artıq fərqlər itib gedir, siyasi partiyalara və onların iddialarına son qoyulur. Xeyirli ideologiya yeni mərhələyə qədəm qoyur, ideologiya sahəsində daha sivilizasiyalı, daha təkmil, daha güclü metodlara keçid başlanır. Bu iqtisadi, siyasi, mədəni, elmi və ekoloji sahədə dünya dövlətlərinin qarşılıqlı əməkdaşlığını gerçəkləşdirir. İdeologiya dedikdə, ilk növbədə yada burjua və sosialist ideologiyaları və onların qarşılıqlı mübarizəsi düşür. İdeologiya uzun müddət iki sistem arasında gedən mübarizəyə uyğun aparıldığına görə, çoxları indiki halda, yəni sosializm sisteminin iflasından sonra onu gərəksiz hesab edir. Məsələyə belə sadəlöhv münasibət kökündən yanlışdır. İdeologiyaya*, yalnız kapitalizmlə sosializm arasındakı qarşıdurmanın, yarışmanın vasitələri kimi baxmaq düzgün deyil. Hər bir dövlətin, hər bir siyasi qurumun, iqtisadi sistemin, elmin, mədəniyyətin siyasəti mövcuddur və bu siyasətə uyğun olan ideoloji fəaliyyət formalaşır və eyni zamanda ideologiya həmin sahələri tənzimləyir. 1 4 0 Milli ideologiya sahəsində əsaslı tədqiqat aparan professor N.Şəmsizadə belə bir qənaətə gəlmişdir ki, «ideologiya vahid vətən hissi ilə birləşmiş toplumların tarixi birgəyaşayışından və ictimai fəaliyyətindən törənən idealların vəhdəti zəminində formalaşır. Ona görə də müasir ideologiya sivil ictimai sistemlərə qoşulmaq, onlarla birgəyaşayışa nail olmaq üçün üzgünlüklə bərabər talebirgəlik əlamətlərini də ehtiva etməlidir. Çünki o, bütün elm və nəzəriyyələrdən fərqli olaraq bugünün izahı ilə kifayətlənmir, gələcəyin yaradılması haqqında doğru fikir sistemi kimi çıxış edir. Belə bir doğru fikir sistemi kökü Azərbaycan ərazisinin ilk
sakininin təbiət
qarşısında təəccübdən qidalanan, özündə Şərq və Qərb dəyərlərini sintez edən Azərbaycançılıq ideologiyasıdır»151. Göründüyü kimi, N.Şəmsizadə milli ideologiyamızın mahiyyətində Şərq və Qərb dəyərlərinin də durduğunu irəli sürür.
Həqiqətən, bu gün milli ideologiyanı sırf milli çərçivədə götürmək düzgün deyil. O, Azərbaycan ərazisində yaşayan bütün xalqların və millətlərin milli maraqlarını özündə əks etdirən, eyni zamanda Şərq və Qərb dəyərləri ilə çuğlaşmtş müasir bir ideologiyadır ki, onun da bu gün cəmiyyətdə formalaşmış variantı kimi Azərbaycançılıq ideologiyasıdır. Professor R.Mehdiyevə görə azərbaycançılıq mnli ideologiyanın konkret spesifik formasıdır. Bu. Azərbaycan dövlətinin möhkəmlənməsi üçün vacib şərtdir152. Cəmiyyətin sosial, siyasi, mənəvi mühitində ideologiyanın . --------------------------------- M üasir şəraitdə Azerbaycanda m illi-etnik proseslər Şəmsizadə N. Azərbaycan ideologiyası.Bakı: Sabah. 1996, s.5. 152 Mehdiyev R.Ə. Azərbaycan: Qloballaşma dövrünün tələbləri. Bakı: XXI- Yeni Nəşrlər Evi,2005, s.114-115. 141 ' \
Yüklə 4,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|