Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi l'ƏLSƏFƏ VƏ Sİyasi-HÜquqi TƏDQİqatlar institutu «politologiYA» ŞÖBƏSİ
Yüklə 4,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
Bu gün İslam dini Azərbaycan xalqının zəngin milli mənəvi sərvətləri xəzinəsinə daxildir. Onun qorunması, möhkəmləndirilməsi və təbliğ olunması milli birliyə gedən yolun tapılması deməkdir. Polietnik tərkibə malik olan öklələrdə milli dövlətçiliyin inkişafı üçün dövlət dilinin rolu xüsusi yer tutur. Milli dövlətin yeritdiyi milli dil siyasəti də dövlətin mədəniyyət siyasəti qədər böyük əhəmiyyətə malikdir. Məlumdur ki, milli dil siyasəti - milli siyasətin tərkib hissəsidir. Öz məzmununa, istiqamətinə və aparılma metoduna görə milli dil siyasəti iki formada həyata keçirilir: 1) mütərəqqi dil siyasəti; 2) mürtəce dil siyasəti. Birinci halda onu konstruktiv dil siyasəti, ikinci halda isə destruktiv dil siyasəti də adlandırırlar. Mütərəqqi yaxud konstruktiv dil siyasəti milli (xalq, tayfa və s.) dillərin azad və bərabər hüquq əsasında inkişafını nəzərdə tutur. Məsələn, bugünkü Azərbaycan Respublikasında yaradılmış dil siyasəti buna misal ola bilər. Respublika daxilində yaşayan bütün millətlərin və xalqların dilləri tam hüquq bərabərliyinə və sonsuz inkişaf imkanlarına malikdir. Böyüklüyündən və kiçikliyindən asılı olmayaraq, bütün xalqların dilləri konstitusiya ilə eynihüquqlu elan edilmişdir. Onlar dövlət dili olan Azərbaycan dililə eyni hüquqlara malikdirlər. Mürtəce, yaxud destruktiv dil siyasəti isə əksinə, çoxmillətli cəmiyyətdə hakim dildən savayı yerdə qalan bütün dillərin inkişafını ləngidir. Azlıqda qalan xalqların dillərini ictimai həyat sahəsinə yaxın buraxmır, beləliklə də, bunlar tədricən funksional inkişaf baxımından geri qalırlar.
___________________________________________________________ 1 5 8 i ■ Dil siyasətinə təsir edən amillər də özlüyündə iki yerə ayrılırlır: 1) obyektiv amillər; 2) subyektiv amillər. Onlar mövcüd cəmiyyətdə dil siyasətini müxtəli! istiqamətlərə yönəldə bilirlər. Subyektiv amillərin səyilə dil siyasəti dil planlaş dırılması və yaxud dil proqnozlaşdırılması formalarında çıxış edə bilir. Stabil qrammatik quruluşa, zəngin lüğət fonduna malik olan milli dillər düzgün yeridilən dil siyasəti nəticəsində bu dillər üçün yaradılmış əlverişli şəraitdən istifadə edib sonsuz inkişaf imkanlarına malik olurlar. Düzgün aparılan dil planlaşdırılması və dil proqnozlaşdırılması isə yaxın və uzaq gələcəkdə milli dillərin inkişaf perspektivlərini müəyyən ləşdirmək üçün yaxşı vasitədir. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti H.Əliyev cənabları 18 iyun 2001-ci ildə “Dövlət dilinin tətbiqi işinin təkmil ləşdirilməsi haqqında” fərman imzaladı. Fərmanı dilimizin inkişafı baxmımdan bir neçə cəhətdən şərh etməyə çalışaq. Əvvəla, dillərin inkişafında funksional amillərin rolu və əhəmiyyəti məlumdur. Yəni hər hansı bir cəmiyyətdə dövlət və hakim siyasi elitanın yaratdığı siyasi xəti milli dilin inkişafına proqressiv və aqressiv təsir göstərə bilər. Yəni hakimiyyət orqanları milli dilin inkişafı üçün şərt ola bilər. Bu mənada prezident fərmanının əhəmiyyəti böyükdür. Latın qrafikasına keçid Azərbaycanın dünya mədəniyyətinə qovuşdurmaq, onu dünya miqyasında gedən müasir qloballaşma hərəkatına çuğlaşdırma məqsədini güdür. İkinci bir tərəfdən hər hansı bır milli dilin ictimai funksiya yerinə yetirməsi, onun gələcəkdə də yaşaya bilməsi üçün mühüm sosial-siyasi faktordur. Bu mənada Azərbaycan milli diiiııo dövlət tərəfindən müəyyən qarantiya verilir ki, bu da --------------------------------- M ü a s/У
' \
159 İbrah im Ağayev onun sonrakı inkişafı qarşısında geniş perspektivlər açır. Üçüncü, Azərbaycan unitar bir dövlətdir və Azərbaycan dili dövlət dili statusuna malikdir. 1995-ci ilin 12 noyabrında qəbul olunmuş Azərbaycan Respublikasının Əsas Qanunu dövlət dililə yanaşı, digər xalqların dillərinin azad fəaliyyət göstərilməsi istiqamətində mühüm müddəalar qəbul etmişdir. Konstitusiya təsbit edir ki, irqindən və dinindən asılı olmayaraq bütün vətəndaşlar, onların dili və dini bərabər hüquqlara malikdir və onlar azad surətdə fəaliyyət göstərə bilir. Bu mənada konstitusiyanın təsdiqini 16 sentyabr 1992-cı il tarixli fərmanın hüquqi varisi hesab etmək olar. Çünki hər iki sənəddə irəli sürülən və əsaslandırılan müdəalar məntiqi surətdə biri digərini tamamlayır. Hər iki sənəddə respublikada yaşayan bütün xalqların onların dil və mədəniyyətinin azad və bərabər inkişaflarının hüquqi qarantiyası verilmişdir. Azərbaycan dili azlıqda qalan xalqların dillərini zənginləşdirmək və beynəlxalq arenaya çıxmaqda onlara kömək etmək baxımından da əhəmiyyətlidir.
NƏTİCƏ
Azərbaycan çoxmillətli ölkədir və bu qəbildən bütün başqa dövlətlərdə olduğu kimi, burada da millətlərarası münasibət siyasi həyatımızın mühüm hissəsi, milli siyasət isə bütövlükdr dövlət siyasətinin üstün istiqamətlərindən biridir. Milli siyasət millətlər və xalqlar arasındakı qarşılıqlı münasibətlərin dövlətin müvafiq sənədlərində və qanunvericilik aktlarında təsbit olunmuş şəkildə
tənzim olunması üzrə məqsədyönlü fəaliyyətidir. Onun konseptual müddəaları aşağıdakılardır: xalqların bərabərliyi, bütün
xalqların mənafelərinə və sərvətlərinə qarşılıqlı hörmət, qarşılıqlı faydalı əməkdaşlıq, başqa xalqların mənafelərinin tapdanması hesabına öz xalqı üçün rifah yaratmağa çalışan adamların siyasi və əxlaqi mühakiməsi və s. Bundan əlavə, milli siyasət coğrafi amili, demoqrafik prosesləri, tarixi xüsusiyyətləri, müvafiq xalqın milli dövlətçilik ənənələrini, əhalinin milli tərkibini, yerli və gəlmə əhalinin nisbətini, dini mənsubiyyəti, milli psixologiyanın xüsusiyyətlərini, milli adətləri və s. nəzərə almalıdır. Milli siyasətin mühüm funksiyası onun proqnoz və preventiv xarakterindədir. Burada əsas cəhət yalnız vaxtı çatmış ziddiyyətlərin qarşısını almaq deyil, həm də cnlan qabaqcadan görməkdir. Milli siyasət dövlət siyasəti səviyyəsində həyata keçirilməli, daha doğrusu dövlətin siyasətinin çox mühüm tərkib hissələrindən birinə çevrilməlidir. Keçmiş SSRİ-ni əhatə etmiş böhran
millətlərarası münasibətlər sahəsindən də
yan keçməmişdir. Çoxmillətli cəmiyyətdə millətlərin inkişafı və onların yaxınlaşması, inteqrasiyaya ehtiyac duymaları bülüıı ---------------------------------- M üasir ş eraitdə Azərbaycanda m illi-etnik proseslər 161 Yüklə 4,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|