Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi məHƏMMƏd füzuli adına Əlyazmalar institutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 20 təbəqə və bir xatimədən ibarətdir 24 . Ümumilikdə təzkirədə 241 nə- fər Ģair xatırlanmıĢdır. Bu təzkirə üslub və struktur baxımından Herat təzkirələrini izləyir. «HəĢt behiĢt»in ən önəmli cəhəti Ana- doluda yeni bir ədəbi janrın əsasını qoymasıdır. Bu əsərin yazıl- masından beĢ il keçməmiĢ, Lətifi və AĢiq Çələbinin təzkirə tərtib- ləmələri bunu sübut edir. «HəĢt behiĢt»dən sonra, Anadolu sahəsində yazılmıĢ ikinci təzkirənin müəllifi Qəstimonulu Lətifidir (h.896/1491-h.990/ 1582). «TəzkirətüĢ-Ģüəra və təbsirətün-nüzəma» adlı bu əsər mü- qəddimə, 3 fəsil və xatimədən ibarətdir 25 . Lətifi təzkirəsini h.953 / 1546-cı ildə tamamlayıb, Qanuni Sultan Süleymana təqdim etmiĢ- dir. «Fəsli-əvvəl» adlanan I fəsildə, Anadoluda yaĢayan və ya bu- raya gəlib, «Rumi» kimi tanınan 13 Ģeyx Ģairdən bəhs olunmuĢ- dur. Təzkirənin II fəslində Osmanlı ölkəsində Ģeir yazan sultan və Ģahzadə Ģairlərə yer verilmiĢdir. Əsərin ən önəmli hissəsini təĢkil edən III fəsildə II Muradın hakimiyyəti dövründən h.950-ci ilə qə- dər Anadolu və Balkanlarda yaĢayıb-yaradan Ģairlərdən 314 nəfəri haqqında məlumat əlifba sırası ilə verilmiĢdir. XVI əsrdə tərtib olunmuĢ təzkirə müəlliflərindən biri də AĢiq Çələbidir (h.926/1520-h.979/1572). TanınmıĢ türk Ģairi və münĢilərindən olan və tərtib etdiyi təzkirəsi ilə Ģöhrət qazanan AĢiq Çələbinin ədəbi yaradıcılığı təzkirə, tərcümələr və mənzum əsərlərindən ibarətdir. «MəĢairüĢ-Ģüəra» AĢiq Çələbinin ən məĢ- hur əsəri olub, h.976/1568-ci ildə tamamlanmıĢ və dövrün padĢahı II Səlimə təqdim olunmuĢdur. «MəĢairüĢ-Ģüəra» müqəddimə və Ģairlərdən bəhs edən hissədən ibarətdir 26 . Təzkirədə əbcəd sırası 24 Яlyazmalar Иnsтитуtu, ФС-482 ﻰﻬغ ، ﻩشﻜزﺘ .ﮎﺒ ﻰﻬغ , Сещи Бей. Тезкире «Щешт бищишт» / щазыр: Доч., Др. М. Исен. Истанбул: Теръцман газетеси, 1980, 260 с. Щешт бищишт: Тще тезкире бй Сещи Беэ. Wорк он оттоман поетс wитща ъритиъал едитион басед Мус. Сулейманийе Либрарй, Айасофйа О.3545 бй Эунай Кит. Щарwард- Ъамбридэе, 1978. 25 Яlyazmalar Иnstitutu, ФС-72 ﺀﺍشﻌؾﻠﺍ ﺓشﻜزﺘ ، ﻰﻔﻴﻂﻠ . , Латифи. Латифи тезкиреси / щазырл. Доч. Др. М.Исен. Анкара: Кцлтцр Баканлыьы, 1990, 513 с; Латифи Тезкиретцш- шуара ве Табсыратцн- нузама (Инъелеме- метин) / щаз.Р.Ъаным. Анкара: Ататцрк Кцлтцр Меркези Башканлыьы, 2000, ЫХ+ 935 с. Эуилфорд А. Тще Тезкере- и Шуара оф Латифи ас А Соуръе фор тще ъритиъал евалуатион оф Оттоман поетрй. Тще Университй оф Миъщиэан, 1970, 199 с. 26 Британийа Музейи Ор. 6434 ﺀﺍشﻌؾﻠﺍ ، شﻋﺎؾﻤ .ﻰﺒﻠﭽ ﻖؾﺎﻋ Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 21 ilə Sultan II Murad dövründən baĢlayaraq 1572-ci ilə qədər yaĢa- yan Ģairlərdən bəhs olunmuĢdur. Təzkirədəki Ģair sayı müxtəlif əl- yazma nüsxələrinə görə 360 ilə 427 nəfər arasında dəyiĢir. «MəĢa- irüĢ-Ģüəra»nı daha əvvəl və sonra bu janrda yazılan təzkirələrdən fərqləndirən spesifik cəhət, müasiri olan Ģairlərə geniĢ yer ver- məsi, onları dostları, yaĢayıĢ tərzləri, məiĢətləri, əyləncələri və xa- rakterləri ilə canlandırmasıdır. Müəllif Ģairlərdən bəhs edərkən öz fikirlərini, lətifə və hekayələri də bura əlavə etmiĢ və beləliklə, əsərə digər təzkirələrdə olmayan cəhətləri artırmıĢdır. Bundan əla- və, bu təzkirə ġərq təzkirəçilik tarixində əbcəd ardıcıllığı əsasında tərtiblənmiĢ ilk və son təzkirə kimi daima xatırlanır. XVI əsrdə yazılmıĢ təzkirələrdən digər birinin müəllifi Qına- lızadə Həsən Çələbidir (h.953/1546-h.1012/1604). Həsən Çələbi dövrünün tanınmıĢ alimlərindən biri olub, məĢhur əsəri isə «Təz- kirətüĢ-Ģüəra»sıdır. Əsər h.994/1586-cı ildə qələmə alınmıĢdır. Təzkirənin strukturuna gəlincə, əsər müqəddimə, sultan, Ģahzadə və əsil Ģairlər olmaqla 3 fəsildən ibarətdir 27 . I və II fəsildəki pad- Ģah və Ģahzadələr xronoloji prinsipə, III fəsildəki Ģairlər isə əlifba sırasına uyğun sıralanmıĢlar. Təzkirənin I fəslində 6 padĢahdan, II fəslində 5 Ģahzadədən, III fəsildə isə 627 nəfər Ģairlərdən bəhs olunmuĢdur. Bu təzkirədə özündən əvvəl yazılmıĢ təzkirələrdə rast gəlmədiyimiz 122 nəfər Ģair ilk dəfə xatırlanmıĢdır. Qınalızadə təzkirəsinin 600-dən artıq Ģairi əhatə etməsini nəzərə alsaq, bu əsəri türk təzkirəçiliyi tarixində ən iri həcmli təzkirələrdən hesab etmək olar. Təzkirə ağır, çətin üslubda qələmə alınmıĢdır. Xüsusi- lə, təzkirənin müqəddiməsində, eləcə də padĢahlardan və III fəsil- də yer alan Ģairlərdən bəhs edərkən təmtəraqlı üslubdan istifadə olunmuĢdur. XVI əsrdə Osmanlı sahəsində təzkirə tərtib etmiĢ digər bir təzkirəçi Mustafa Bəyanidir. Bəyani ədəbi mühitdə «TəzkirətüĢ- Ģüəra»sı (h.1006/1597) ilə tanınmıĢdır. Təzkirə müqəddimə və iki Мешаир цш– шуара ор Тезкере оф Ашык Челеби бй Э.М.Мередитщ– Овенс. Лондон: 1971, 66 + 299 а. Кылыч Ф. Мешаирцш-шуара (Инъелеме-тенкитли метин). Доктора тези. Эази цниверситеси. СБФ. Анкара, 1994. 27 Яlyazmalar Иnstitutu, Б-1258 ﺀﺍشﻌؾﻠﺍ ﺓشﻜزﺘ ، .ﻰﺒﻠﭽ ﻦغﺤ ﻩذﺍض ﻰﻠ ﻪﻨﻴﻗ Кыналызаде Щасан Челеби. Тезкиретцш-шуара. Ъ.Ы-ЫЫ, Анкара: Тцрк Тарищ Куруму Басымеви, 1978 - 1989, 1094 с. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|