Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi məHƏMMƏd füzuli adına Əlyazmalar institutu

Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 
 
242 
 
 Beyt 
ػﺎﺑ ﺎﻤﻧ ذﺤﻠﻣ ﻭ ﺏشؾﻣ سذﻨﻠﻗ 
ػﺎﺑ ﺎﻨؽآ تﻠﻣ ﻭد ﻭ دﺎﺘﻔﻫ ﻪﺑ
 
 
zövqündən agah bir arif-i ba-intibah idilər. Saib Dədə ibtida-yi zü-
hurında cənab-i vala-himmətlərin dəvət itməklə li-məsləhətihi ica-
bət buyurub, Təbrizə təĢrif və ənzar-i aliyyələrindən ol Ģair-i nam-
darı bəhrədar idüb müstəiddan-i Ġrana o  yüzdən dəxi mövləviyyə 
isarına badi xüsusa Saib Dədənin iradət-i Mövləviyyəsində bir tər-
zi  məhbubınun  sərbəste-yi  riĢte-yi  dam-i  məhəbbəti  və  ruz  u  Ģəb 
qible-yi cəmalinün səcdə-fərma-yi heyrəti olub, mərqumun eĢqiylə 
guya  oldığı  rəna  qəzəllər  və  ziba  rübailəri  dəfatir  ü  cərayid-i  sü-
xənvərani Ġranda qələmzər-i nigar-i təhsinlə təhrir olınmıĢdur. Əz-
an cümlə bu rübai-yi cəvan-i məzbur haqqında dimiĢdür. 
 
Rübai   
ىدرك ىنارماك وت ىسب هتشٌر ىا
 
ىدرك ىناهن سب شٌع شبل رٌز
 
 زا ىو تسد رد
چ
ﻩ
 
رمع هتوك ىدوب
 
چ
ذﻧص ﺏآ ﻪﺑ ﻞغغ ﻥﻭ
 
گ
ﻯدشﻛ ﻰﻧﺍ
 
 
Və dəxi ġah Abbas kəndülərinə mülaqi olub, məxsus-i zat-i kəma-
lət-sifətləriyçün  Təbrizdə  xanəgah  binasını  murad  itmiĢdi.  Lakin 
bəzi  məhazir  iradiylə  etizar  ü  istefa  buyurub,  təkrar  Ruma  ovdət 
və  Bağdada  təĢriflərində  məĢyəxət-i  Darüs-səlam  tərəf-i  Darül-
vilaye-yi  Konyadan  nam-i  namilərinə  südur  idüb,  xanəgah-i  mər-
qumda Ģeyx ikən ġah Abbas Bağdada istila idüb, ülfət-i qədimləri-
nə binaən ətraf-i xanəgahlarına sər-i mu zərər rəsidə olmayub, tə-
rəf-i  Ģahidən  ənva-yi  ezaz  ü  ikram  olındılar.  Hətta  ġah  Abbas 
üməra  vü  vüzərasıyla  ziyarət-i  müqabəle-yi  Ģərifə  gəlüb,  badət-
təqsim  füqəra-yi  kiram  sər-bə-ceyb-i  sükunət  ü  aram  ikən  dəst-
zənan-i dövr-i vələdiyə qiyam itdüklərində ġah Abbasa xof-i külli 
tari olub, dəst-bər xəncər yerindən sıçraduqda nüdəması tərif-i qai-
de-yi mövləviyyə idüb iskan itdilər. Bədəl müqabələ əziz-i müĢa-
rün-ileyhə  bəzi  lətayif  iradıyla  təskin-i  iztirab-i  Ģahi  buyurdılar. 

---

Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 
 
243 
Bədəhu  Bağdad  təkrar  qəbze-yi  fəth  və  təsxir-i  dövlət-i  aliyyə-yi 
Osmaniyyəyə güzəran idüb, indəd-dövləteyn zat-i piranələri möh-
tərəm ü mükərrəm olub bin əlli tarixində sinn-i Ģərifləri sad saləyi 
mütəcavizdən  vəfat  və  xanəgah-i  Darüs-səlamda  dəfn  olundılar. 
Əlsine-yi  səlasədə  mürəttəb  üç  ədəd  divan-ı  bəlağət-ünvanları  və 
farsi  inĢaları  vardur.  Bu  rübaiyi  qəbil-i  ihtizarlarında  söylənmiĢ-
dür.  
 
Rübai            
 ناهج نٌا رد هك ىقلخ
پ
ذﻧذؽ سﺍذﻳس
 
 تﺒﻗﺎﻋ ﻪﺑ ﻙﺎخ سد
گ
تفس
ذﻧذؽ سﺍ
 
چ
 ﻢﻫ ﻪﻛ سﻮخﻣ دﻮخ ﻢغ ﻦﻴﻧﻭ
چ
ﻮت ﻭ ﻦﻣ ﻥﻭ
 
ذﻧذؽ سﺎﻴغﺑ ﻭ ذﻧذﻣآ سد سﺎﻴغﺑ
  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 
 
244 
Nəbati
 
Ağcaqoyunlu  boyundan  olan  Nəbati  təxəllüslü  XVI  əsr 
Azərbaycan  Ģairi  haqqında  məlumatı  AĢiq  Çələbinin  «MəĢairüĢ-
Ģüəra»sından  alırıq.  Ağcaqoyunlular  Azərbaycanın  qacar  tayfası-
nın  bir  qoludurlar
341
.  AĢiq  Çələbi  onun  hürufi  olduğunu  ehtimal 
edir  və  Ģeirlərini  «Ģahi-gunə»  olduğunu  yazır.  Çox  güman  ki,  o, 
əvvəllər Səfəvi Ģahlarına xidmət etmiĢ, daha sonra Osmanlı tərəfi-
nə keçmiĢdi. Nəbati təsəvvüfə yönəlmiĢdir. 15 il macarlara əsir ol-
muĢdur.  Əsirlikdən  çıxdıqdan  sonra  Niğboluya  gəlmiĢdir.  Ġskələ 
katibliyi  etmiĢdir.  Daha  sonralar  yoxa  çıxmıĢdır  və  hara  getdiyi 
məlum  olmamıĢdır.  Mənzum  və  mənsur  dastanları  vardır.  Əsirlik 
həyatını nəzm etmiĢdir. Divan müəllifidir.  
 
Aşiq Çələbi «Məşairüş-şüəra. s.446. 
 
Ağçaqoyınlıdan  bir  kiməsnə  imiĢ.  Kəlimatından  təsəvvüfə 
çalıĢmıĢ  sofi,  bəlki  hürufi  olmaq  fəhm  olınur.  Əgərçi  əĢarı  ilahi-
gunədür,  amma  Ģahi-gunədür.  On  beĢ  yıl  miqdarı  Əngürüsdə  əsir 
və  giriftar-i  pay-bənd  ü  qeyd-i  zəncir  olmıĢ.  Bədəhu  xilas  olub, 
Niğbolıya gəlüb, hüdud-i səlasin və tisamiədə bir miqdar anda Ġs-
kələ katibi olub əylənmiĢ, andan nə canibə getdügini kiməsnənün 
məlumı degüldür. Əksər-i əĢarı anda Ģayidür. Fəqir təmam-ı diva-
nın gördüm. Və nəzm ü nəsrdə bəzi dastanın gördüm
 
 ىلع لابلا دشا
 انٌبلاا məzmunın nəzm idüb məhbus olduğın bu vəch ilə iĢar itmiĢ-
dür. 
Nəzm 
Yanunca yürürdi pusə nusə, 
Axir tutup atdı Engürüsə. 
                                                 
341
  Сцмер  Ф.  Оьузлар  (Тцркменлер).  Тарищлери-бой  тешкилаты-дестанлары.  – 
Истанбул: Тцрк Дцнйасы Араштырмалары Вакфы, 1999, с. 249. 

---

Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 
 
245 
 
Qıldı qamu varluğını tarac, 
Həbs eylədi, qodı yalın u ac. 
 
Küfr əhlinə eylədi giriftar, 
Yar ağladı, güldi cümlə əğyar. 
 
Urdı ayağuna ahənin bənd, 
Ki ol bəndlə olasın xirədmənd. 
 
Tomruq ayağunda, əldə zəncir, 
Boynundağı tovq içün nə tədbir. 
  
Bir nət tərci-yi dəxi vardur ki 
 
 
Bənd 
ġükr ey sultan-i din qapunda qul itdün bəni, 
Qulluğuna həmdülillah kim qəbul itdün bəni. 
 
Vələhu 
Çü qıldı Ģərbət-i vəslin Ģərab-i hicran təlx, 
Sunar isə Xızır olur bana ab-i heyvan təlx. 
 
Vələhu 
ġu dənlü həzrət-i izzət-məaba müĢtaqız, 
Ki düĢdə görmək içün anı xaba müĢtaqız. 
 
Vələhu 
Hər bir həva-yi ləzzət getdi damağ-i candan, 
Getməz həva-yi vəslün illa həva-yi vəslün. 
 
 
Vələhu 
Nəfs-i Ģum ucından oldum asitanundan bəid, 
Rövzədən Adəm çıxıb gitməzdi Ģeytan olmasa.  

---