Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi məHƏMMƏd füzuli adına Əlyazmalar institutu

Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 
 
260 
Çıkardı tilkiyi indən nəfəslə bir duman verdi. 
Xəfifül-məğz olan sofilərə ritl-i giran verdi, 
Fəza-yi Kərbəlaya eĢq ilə meyl-i inan verdi. 
Yüzün Allaha döndürdü, iki dünyaya yan verdi, 
Nəsi varsa soyundu, pir-i eĢqə ərməğan verdi. 
Nigari aqibət Ali-Aba uğrunda can verdi, 
Xülasə, bir vücud-i pur kamal ustad-i mahirdi. 
Böyük bir feyzə məzhər olduğu halində zahirdi. 
 
Qəzəl 
Canib-i Həqdən müsəlləmdir dila hizmət sana, 
Aləm-i darəyndə yetməzmi bu nemət sana. 
Odlara düĢdün dəm-adəm ah, bir ah etmədin, 
AĢikaradır ki, irmiĢ bir nəfəs himmət sana. 
Muğların öpdün ayağın, səcdə qıldın bütlərə, 
Sərfiraz oldun qılur hər badəkəĢ hörmət sana. 
Çənk çaldın, cam çəkdin, badə içdin hər nə var, 
Qıldın Allah eĢqinə olsun halal iĢrət sana. 
Qəhrdəndir sanma əltaf-i hüdadır Ģükr qıl, 
Hər zaman bir məhliqaya ibtila qismət sana. 
Tərk-i seyr et qeyrdən kəs ihtilati ey mürğ-i dil, 
Bəs deyil mi fikri gül rüxsar ilə söhbət sana. 
Nola Əflatun, Aristo səndən istər bir kamal, 
Öyrədübdür qəmze-yi dildar kim hikmət sana. 
Tərki təcrid eyləyüb qıldın fəna mülkün vətən, 
Bəsdir ey mir-i Nigari baqi bu dövlət sana. 
 
 
ġəm-i rüxsarın ilə oynar dəm-bədəm pərvanələr, 
ġövq-i ləlində dönər Ģam ü səhər peymanələr. 
Gəh dər ü divarə yüz sürtər, gəhi eylər sücud, 
BaĢqa halə girmiĢ imdi baĢqadır məstanələr. 
Qıl tamaĢayi kamalın seyr qıl, gəl sübh ü Ģam, 
Gör nə hal ilə sevər, istər səni divanələr. 
SərxoĢ olmuĢ bade-yi ləlinlə çalmıĢ daĢlara, 
TiĢələr eĢqin yolunda can verən mərdanələr. 
Var bihəd yarələr bağrımda fəryad eylərim, 
Sancılub hər bir telindən dəm-bədəm sad Ģanələr. 
Öylə xoĢ halim ki, halimdən bulub keyfiyyətin, 
Badədən keçmiĢ kamu kim boĢ qalub meyxanələr. 
XahiĢin miqdarı ey ərbab-i dil cəm eylə kim, 
Madin-i əsrardır təbim, saçar dürdanələr. 

---

Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 
 
261 
Sənsin ey Seyyid Nigari Ģöhre-yi Ģəhr-i cünun, 
Ruy-i aləmdə ki, səndən baĢqa yox əfsanələr.    
  
   
 
 
     
       
   

---

Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 
 
262 
Niyazi
 
Səhi  və  AĢiq  Çələbi  təzkirələrində  Hafizin  oğlu  Niyazidən 
də bəhs etmiĢlər. Əsl adı Məhəmməd ġah Çələbidir. Əcəmli Möv-
lana  Hafizin  oğludur.  Zahiri  elmlərlə  məĢğul  olmuĢdur.  ġeirləri 
Nəvainin üslubunda və cığatay ləhcəsindədir. AĢiq Çələbi Niyazi-
nin Qədri Çələbidən mülazim olduğunu, PriĢtine və baĢqa yerlərdə 
qazılıq etdiyini yazır. Qədri Əfəndinin adına «Gül və bülbül» məs-
nəvisi yazmıĢdır. 
 
Səhi «Həşt behişt». s. 220. 
 
 
Əcəm Molla Hafizin oğludur. Zahiri elmlərlə məĢğul olmuĢ-
dur.  Əhliyət  və  qabiliyyəti  ilə böyük  qazıların  hüzurunda məqbul 
tutulmuĢdur.  Üzərində  iĢlədiyi  mövzuları  elə  gözəl  incələmiĢ  və 
gözəl  həll  etmiĢdir  ki,  illərlə  elm-i  təhsil  edib  son  nöqtəyə  çatan 
kimsələr  ərəb  dilində  və  mübahisədə  onunla  danıĢmaqda  acizdir-
lər. Hər bir elmlə məĢğul olub payını aldı. Təbiətinin lütfü və diq-
qəti  ən  yuxarı  dərəcədə,  qabiliyyəti  və  fəzilətli  gəncdir.  ġeirləri 
ƏliĢir  Nəvainin  üslubunda  və  cığatay  ləhcəsiylədir.  Bu  mətlə 
onundur: 
 
EĢqin havasını eyləyəli mürğ-i can həvəs, 
Cismüm müĢəbbək oldı, tükəndin ana qəfəs. 
 
Məsnəvi tərzində də, namə Ģəklində bəzi beytlər demiĢdir. O 
beytlər  içində  çox  sayda  xüsusi  mənalardan  istifadə  olunmuĢdur. 
Gözəl xəyalları vardır. Nəzmində axıcılıq və gözəllik eyni səviy-
yədədir. 
 
ĠĢbu nəqĢi kim yazan Ərjəng-i Çin, 
Ənbərə kafuri idübdür zəmin. 

---

Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 
 
263 
 
 
Ənbəri kafura zaman eyləmiĢ, 
Pənbə-ara otni nihan eyləmiĢ. 
  
Ənbər anun bəlki zamanı iməs, 
Bəhr üzrə cəm oldı nicə xər ü xas. 
 
Bəhrə bu xətlər gəlübən mövclər, 
Hər sətri bəhr olub mövc atar. 
 
AtəĢi bəhr üstidə suzənd itüb, 
Bəhrə dağı bir kəmi sözi bitüb. 
 
Cümlə buhuri buluban pəs buxur, 
Xətt dimə kim düĢdi bi-bəhr üzrə mur. 
 
Hər sətiri bəhrə irər cuĢ idər, 
Cümləsi bir sərv ayağına gidər. 
 
Cümləsi çü sərv ayağına bara, 
Ruyunı payiğa sürə yalbara. 
 
Bulmağa ol sərvə bular çün nisar, 
Yok çü ləyaqət itələr itizar. 
   
Aşiq Çələbi «Məşairüş-şüəra». s. 498. 
 
Mərhum  Hafiz-i  Əcəm  oğlu  Məhəmməd  ġah  Çələbidür. 
Mövlana-yi  məzkur  nəcl-i  nəbihi  idi.  Ma-sədaq-i  əl-vələdu  sirru 
əbihi  idi.  Zəkada  tamam  u  məvrus  olan  qüvvət-i  hafımada  mala 
kəlam  idi.  Zehni  güĢadə  və  ayine-yi  təb-i  səfada  idi.  Qazıəsgər 
Qədri  Çələbidən  mülazim  olub,  sövq-i  qəza  ilə  Prizrenə  və  bəzi 
yerlərə qazı oldı. Axir Pozeqada qazı ikən əzim-i mövt və ümm-i 
həyatı  istirdad  eylədükdə  hərçənd  «əcəl-i  qəza  münqəzi  olmadı» 
diyü  ləc  itdi.  Əcəldən  aman  bulmayub  haqqın  almaqda  mütəqazi 
oldı. Əksər Nəvai əĢarın tətəbbü idərdi. Bu mətlə anundur: 
 
 
 

---

Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 
 
264 
Mətlə 
EĢqin həvasın ilikli mürğ-i can həvəs, 
Cismüm müĢəbbək oldı dögündi ana qəfəs. 
 
Vələhu 
Didələrdür Ģam-i qəm əncüm manga heyran irür, 
Ney Ģüai kövkəbün hər yan ana müjgan irür. 
 
Qədri Əfəndi namına «Gül ü Bülbül» nam məsnəvisi vardur, 
əvvəli budur. 
 
Nəzm 
Sipas-i biqiyas ol padiĢaha, 
Qaba-yi zər giyürdi mihr ü maha. 
 
Fələk mülkinə Ģah itdi qəmərni, 
Belinə halədən bağlab kəmərni.   
        
  

---