Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi məHƏMMƏd füzuli adına Əlyazmalar institutu

Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 
 
265 
Nütqi 
 
XVI  əsrdə  yaĢayıb-yaratmıĢ  mühacir  Azərbaycan  Ģairlərin-
dən  biri  də  Nütqidir.  Onun  haqqında  ədəbiyyatĢünaslığımıza  ilk 
məlumatı Salman Mümtaz vermiĢdir. Salman Mümtaz ġəmsəddin 
Saminin «Qamusü-elam»ı əsasında Nütqi haqqında məlumat verir: 
«Nütqi Ģirvanlı olub, Sultan Murad Salis dövründə dərsəadətə vü-
rudla  qissəxanlıqla  Ģöhrət  bularaq,  məqbuli-əkabiri-zaman  və  na-
ili-müsahibəti-cənabi-padĢah  olmuĢdu»
353
.  Daha  sonra  Salman 
Mümtaz yazır: «Nütqi X əsri-hicri axırında parlamıĢ incə düĢünən 
Ģairlərimizdəndir  ki,  Ġstanbula  hicrət  etmiĢdir.  Özdəmiroğlu  Os-
man paĢa ilə Övrəs xan və Ġmamqulu xan vuruĢmalarının nəticəsi 
olaraq doğma yurdu olan ġirvanı tərk ilə Ġstanbula mühacirət edən 
Nütqi orada qissəxanlıqdakı məharəti ilə Osmanlı əkabirinin məq-
bulu və Sultan Murad Salisin də müsahibi ola bilmiĢdir»
354
.  
   Salman Mümtaz Nütqinin Azərbaycan dilindəki bir Ģeirini 
də nümunə verir: 
 
Himmət edərsə məna əgər padĢahi-Rum, 
Tərzi-qəzəldə Nütqi kəmali-xəcənd olum. 
Nütqiya, dövri-gülü iĢrətilə xub keçir, 
Dövləti-Ģahi-Süleymanə dua eyliyəlim. 
 
Nütqinin  əsərlərində  Nəsimi,  Xətai,  Füzuli,  Bəsiri,  Süruri, 
Cəlili  kimi  Azərbaycan  Ģairlərinin  təsiri  hiss  olunur.  Təssüf  ki, 
Ģairin günümüzə az sayda Ģeirləri gəlib çatmıĢdır.  
Nütqi təxminən hicri 1003 ilə 1010-cu il aralarında vəfat et-
miĢdir.  
                                                 
353
 Салман Мцмтаз. Азярбайъан ядябиййатынын гайнаглары. Бакы: 2006, с. 114. 
354
 Йеня орада с. 115. 

---

Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 
 
266 
Qınalızadə təzkirəsində Nütqi təxəllüslü Ģair haqqında məlu-
mata  yer  vermiĢdir.  Nütqi  ġirvanda  anadan  olmuĢdur.  Ġstanbula 
gəlmiĢdir.  Dövrünün  tanınmıĢ  alimləri  tərəfindən  bəyənilmiĢdir. 
Qissə  danıĢmaqda  mahir  olduğu  üçün  qissəxan  sanı  ilə  tanınmıĢ-
dır. Sultan Muradın məclislərində iĢtirak etmiĢdir. 
 
Qınalızadə «Təzkirətüş-şüəra». s. 1044. 
 
Hilal-i  vücudı  üfq-i  vilayət-i  ġirvandan  zahir  ü  əyan  olub, 
bad-i səba gibi vihad ü tilal və səhab-misal hizbat ü cibaldə püyan 
və ənhar-girdar-i gülistan-ı cahanı seyran idərək Darüs-səltənətül-
aliyyəyə ki, mərkəz-i mədar-i cümlə-yi adəm və Kəbe-yi murad u 
məram-i  xəlq-i  aləmdür,  daxil  olduqda  nəzər-i  qəbul-i  əkabir  ü 
əmasilə vasıl olmıĢ idi və qissə-xanlıqda nadire-yi zaman və Ģöh-
re-yi dövran  olmaq  təqribiylə  nəzər-i  iksir-i  əsər-i sultan-i  cahan-
fərman  fərma-yi  zəmin  ü  zaman  Həzrət-i  Sultan  Murad  Xan  ilə 
məğbut  ü məhsud-i ərkan  olmaq  mərtəbəsinə  nail  olmıĢ idi. Hala 
Ģəkkəristan-i  məclis-i  Ģah-i  cahanda  Ģəkkər-i  mükərrər-i  lütf  ü 
ehsanıyla  nutqi  fəsih  bir  tuti-yi  Ģirin-zəban  və  gülüstan-i  söhbət-i 
sultan-i  zamanda  gül-i  sadbərg  inam-i  firavanı  Ģövqiylə  ədası 
məlih  bir  bülbül-i  hezar-dastandır.  Bəni  növ-i  insanun  mabihül-
imtiyazı nutqidür diyü tuti-yi təbi daima guya olub, bülbül-i təb-i 
hezar-dastanı  halincə  nəğmə-səradur.  Bu  bir  iki  əĢar  bu  kitaba 
təhrir olunmaq içün ixtiyar itdügi əĢardandur: 
 
تفرگٌم شوج و هلانز لد هك نونجم
 
تفرگٌم شوگ نم هلان دٌنشٌم رگ
.
 
Və  müəmma-guylıqda  dəxi  guy-i  səbqati  rübudə  itməgə 
iqdam  idüb,  ustad-i  təbüm  anı  dəxi  itmam  içün  bünyad  urmıĢ  idi 
diyüb, bünyad isminə bu müəmmasını okurdı. 
 
Ba-ism-i Bünyad 
ره
 
منك داٌنب وت ؾلز زا نخس هاگ
 
منك داٌرف رازه موش هناوٌد 
 

---

Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 
 
267 
دنشك دنب رد وچ ارم نونج رهب زا
 
منك داٌ ار وت ؾلز نامه دنب رد
.
 
 
  

---

Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 
 
268 
Pənahi 
Pənahi  Osmanlı  ölkəsinə  köçmüĢ  Azərbaycan  Ģairlərindən-
dir.  Pənahi  nəqqaĢ  ġahqulunun  təxəllüsüdür.  Təbrizdən  ġahzadə 
Sultan  Əhmədin  yanına  gəlmiĢdir.  Qanuni  dövründə  nəqqaĢbaĢı 
olmuĢdur. 
 
Aşiq Çələbi «Məşairüş-şüəra». s.199. 
 
Pənahi nəqqaĢ ġahquludur. Sultan Bayəzid-i mərhum zama-
nında  diyar-i  Əcəmdən  –  Təbrizdən  gəlüb,  Sultan  Əhməd-i  mər-
hum  Ģahzadə  ikən  Amasyada  asitanəsinə  gəlüb,  Sultan  Səlim-i 
mərhumun  cülusından  sonra  Ġstanbula  gəlüb  Sultan  Süleyman-i 
mərhum  dövrində  nəqqaĢbaĢı  olmıĢdı.  NəqqaĢluqda  sani-i  Mani 
və zəmin-i Rumda Mani-yi zəmani idi, bəlkə Mani bunun bənde-
yi  fərmanı  idi.  Həft  əsl  nəqĢ  yazsa  qeyrət-i  HəĢt-BehiĢt  olurdı. 
Gülzarda rəsm itdügi nilufərinün Ģikafətindən Ərjəng-i Çini və us-
tad-i  Firəngi  həyadan  qərq-i  baran-i  əraq  olub,  tarix  itdügi  baharı 
rəĢk-i  vərd-i  behiĢt  olurdı.  Və  yazduğı  bərg-i  bahar  ilə  mövsim-i 
Ģita  fəsl-i  ord-ibehiĢt  olurdı.  Çərx-i  pür-əncüm  iynələnmiĢ  ovra-
qından nümunə asiman-i nilgün kase-yi lacivərdindən bir günədür. 
Dəvatı züləmat və midadi guya ab-i həyatdur ki, yazduğı mahi ta-
zə  can  bulub,  dəryayadək  can  atardı  və  yaxud  həlqe-yi  əngüĢtin 
Ģəbike-yi  mahi  sanub,  can  qurtarmağı  çün  dərya-yi  ümmanadək 
qaçardı.  Ġzar-i  yar  yazsa,  ruxı  alından  sürxi  rəng  alurdı  və  zülf-i 
nigar  yazsa, bənəfĢə boynın əyüb qalurdı. Müsəvvirlükdə Behzad 
ana  görə  təsvirə  surət  virməzdi.  Dəhan-i  dilbər  rəsm  eyləsə,  xod 
sirrinə  kimsənün  fəhmi  irəməzdi.  Əbr  yazsa,  aləm  baran  olurdı, 
dərya yazsa, əmvac xuruĢan olurdı, gül yazsa nükhətindən dimağ-
lar müəttər olurdı, Ģəms yazsa, Ģəb-i tarda cahan münəvvər olurdı. 
Sərvə xod quĢlar qonardı. Cuybar təhrir eyləsə dəyirmənlər döndi-

---