Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi naxçivan böLMƏSİ
Yüklə 5,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
Azərbaycan türklərində də ata yüksək ehtiram bəslənmişdir. Şifahi və yazılı ədəbiyyat nümunələrində dastan və nağıllarda isə minik atına münasibət daha önəmli olmuşdur. H.Q.Qədirzadə atla bağlı qədim türk dastan və nağıllarına, həmçinin toplanmış etnoqrafik materiallara əsaslanaraq qeyd edir ki, atla bağlı inanclar türk xalqlarına digər xalqlardan deyil, əksinə türklərdən, xüsusən Azərbaycan türklərindən dünyanın bir sıra xalqlarına yayılmışdır.6 Türklər bütün heyvanlar arasında ən çox ata üstünlük vermişlər. At türklər arasında misilsiz hörmət və məhəbbətə malik olmuşdur. Qədim türkləri atsız təsəvvür etmək mümkün deyildir. Ata olan yüksək ehtiram türk dastan və nağıllarının demək olar ki, əksəriyyətində göstərilmişdir. Bu təsvirlər şübhəsiz ki, islamaqədərki dövrün inanclarını, mifologiyasım göstərir. İslam dini qəbul edildikdən sonra da, hətta günümüzə qədər islam inancları ilə bərabər insanlar qədim türk adət və ənənələrini, inamlarım yaşatmaqdadırlar. Orta əsrlər dövrünü xarakterizə edən daş qoç fiqurlarının üzərində qədim inancları yaşadan təsvirlərlə yanaşı həm də islamı ideyalarla bağlı kəlamlar vardır. Bir qoç abidəsinin üzərində (115 x 148 x 48 sm) olan insan və qılınc təsviri ilə bərabər həm də «Allah, Məhəmməd, Əli» kəlmələri yazılmışdır. Bu fiqurun isə ayaqları bitişik vəziyyətdə, buynuzları burulmuş, başı uzunsov, ağzı qapalı, quyruğu yastı halda düzəldilmiş dir. Bu kitabə və təsvirlərin öyrənilməsi Azərbaycan xalqının dini, ictimai-siyasi dünyagörüşünün, qədim
inanclarının, həyat
tərzinin öyrənilməsində mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Ədəbiyyat 1. Nəsir Rzayev. Əsrlərin səsi. Bakı, Azərnəşr, 1974, s. 67 2. Rasim Əfəndiyev. Danışan daşlar. Bakı, Gənçlik, 1980, s. 23 3. Nəsir Rzayev.Əcdadların izi ilə. Bakı, Azərnəşr, 1992, s. 82 4. Seyidəv M. Azərbaycan xalqının soy kökünü düşünərkən.Bakı, 1989, s.368 88
5. Azərbaycan folkloru antologiyası. Naxçıvan folkloru. Bakı, Sabah nəşriyyatı, J994, s. 66 6. Kadirzade Kadir. Naxçıvanda eski türk inamları (Atla bağlı inamlarımız və soy elakalarımız). V MTHKK Gelenck, Görenek İnamlar Seİcsion bildirileri. Ankara, 1997, s. 248
Qədim
tarixə malik olan xalq təbabəti elmi
təbabətdən min illər əvvəl yaranmışdır. Əldə olan mənbələrə əsaslanaraq demək olar ki, xalq müalicə üsulunda türkəçarənin müxtəlif sahələri geniş yayılmışdır. Bunların bir qismi
öz əksini
ayrı-ayrı ədəbiyyatlarda tapmışdır. Tədqiqatlar göstərir ki, keçmişdə xəstəliklərin müalicəsində daha çox bitki mənşəli dərmanlara, uzunmüddətli təcrübəyə əsaslanan üsullara geniş yer verilmişdir. Zaman keçdikcə bitkilərlə bərabər heyvanat aləminin və mineralların xüsusiyyətlərini dərindən öyrənən əcdadlarımız öz müalicə üsullarında onlardan da istifadə etmişlər. Beləliklə müalicədə bitki, heyvan və mineral mənşəli maddələr t • (dərmanlar) geniş yer tutmuşdur. (Məs: Üzərlik, kirpi əti, zəy və s.) Topladığımız materiallar göstərir ki, Naxçıvanda mineral bulaqlardan (xalq arasında şor su, qotur suyu və. s )
müalicə məqsədi ilə istifadə xalq arasında geniş yayılmışdır. Xalqın inamına görə bu sular xəstəliklərdən qorunmaq, onları sovuşdurmaq xüsusiyyətinə malikdir. Həmin bulaqların bəziləri müqəddəs hesab edilir. Əgər hər hansı xəstə bu bulağın suyu ilə çimizdirilsə dərdləri sovuşarmış. Naxçıvanda xalq arasında olan inama görə mineral bulaqların suyu ilin əsasən isti vaxtlarında- yazda, yayda daha şəfaverici olur.1 89
Bir sıra xəstəliklər bəd nəzərlə əlaqələndirilir. Nəzər dən qorunmaq üçün müxtəlif vasitələrdən istifadə olunur. Üzərlik yandırma adətinin izləri qədim tarixə malikdir. İnama görə üzərliyi odda yandırıb tüstüsü
xəstəyə verildikdə onun baş ağrıları götürülür. Nizami «isgəndər- namə» əsərində yazır. Üzərlik yaxarlar göz dəyən üçün, Od yaxıb yandırar dərdi büsbütün. Üzərliyin kökünü döydükdən sonra sıxıb suyunu çıxarır və arpa unu ilə qarışdırırdılar. Həmin qarışığı bir neçə gün qotura sürtməklə xəstəliyi müalicə etmək mümkündür. • • Üzərlik maqik xüsusiyyətlərə də malikdir. Üzərlik ağ üzərlik Üzərlik göy üzərlik, Müzkül işim düşübdür Xətasın sov üzərlik. Xalq təbabətinə dərindən bələd olan türkəçarəçiləı*- el həkimləri bir çox halda qarışıq tərkibli dərmanlar hazırlamış, onları sınaqdan keçirərək şəfaverici məlhəmlər düzəltmişlər. Zaman- zaman onlar bir sıra daxili xəstəlikləri də bitkilərdən, meyvələrdən alınan cövhərlər və şirələrlə müalicə etməyin sirlərini öyrənmişlər. Tədricən sadə tərkibli dərmanlar daha mürəkkəb təsirli müalicə vasitəsinə çevrilmişdir. Xalqın arasında yetişən bilicilər- tiirkəçarəçilər ara həkim-ləri kimi əhaliyə xidmət göstərmişlər. Naxçıvanda da türkəçarə müalicə üsuluna böyük inam vardır. Adından da göründüyü kimi, bu müalicə üsulu əsasən qədim türklərlə bağlıdır. Sözün kökündə olan çarə, əlac, dərdə- dəva, dərdləri sovuşdurmaq mənasında işlədilir. Türkəçarə müalicəni 2 yerə bölmək olar. 1. Ümumi camaatın məşğul olduğu müalicə üsulu, ailə müalicəsi. 2. Xüsusi adamların 90
Yüklə 5,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|