Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi naxçivan böLMƏSİ
Yüklə 5,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- NAXÇIVAN MR ƏRAZİSİNDƏKİ MADDİ- MƏDƏNİYYƏT ABİDƏLƏRİNİN ÖYRƏNİLMƏSİ TARİXİNDƏN
məşğul olduğu müalicə üsulu. Bu daha çox peşəkarlıq və müəyyən təcrübə tələb edirdi. Müalicənin ümumi üsullarını bilməyənlər (gənc nəsi) yaşlılardan soruşaraq öyrənir, beləcə müalicə üsulu nəsidən- ııəslə ötürülərək yaşadılırdı. Lakin ayrı- ayrı sahələr üzrə müalicə aparmaq nəsli xarakter daşıyırdı. Yəni müalicə üsulu sir kimi qorunub saxlanır, atadan- oğula, anadan- qıza öyrədilirdi. Peşəkar ara hakimliyi də bir neçə yerə ayrılır: 1. Mama, türkü mama. Bunlar güclü təcrübəyə malik olan sonsuzluğu, qadın və uşaq xəstəliklərini müalicə edən, doğuma köməklik göstərən qadınlar idi. Mamalar da peşəkarlığına görə 2 yerə ayrılırdı: 1. Doğuma köməklik göstərən və müəyyən yüngül xəstəlikləri müalicə edənlər. 2. Müalicə ilə məşğul
olanlar, xüsusi dərmanlar hazırlamağı bacaranlar. 2.Çöpçülük, daha çox kiçik uşaqların burnunda qalan müxtəlif qida qalıntılarının, yad cismlərin üfürülərək çıxarılması. 3. Sınıqçılıq, müxtəlif formalı sınıqları, çıxıq və əzikləri müalicə edənlər. 4. Dəlləklik- Cərrahlıq, arxeoloji materiallara və yazılı məlumatlara əsaslanaraq demək olar ki, cərrahlıq çox qədim tarixə malikdir. Xalq arasında ümumi adla- dəllək, tanınan belə adamlar yüngül əməliyyatlar aparmış, yaraları müalicə etmişlər. Bəzən belə düşünülür ki, dəlləklik ancaq kişi sənəti olmuşdur. Lakin müalicə mənasında dəlləklik yəni cərrahlıq qadınlara da aiddir. Məs: «Dəllək Fatma, dəllək Lala və s.» Xalq arasında dəllək ifadəsi çoxbilmiş mənasında da işlədilir. Xalq müalicəsi böyük təcrübəyə əsaslanırdı. İndi də biri xəstələnəndə yaşlılara müraciət edərək deyirlər: «Siz dünya görmüş adamsınız, bilərsiniz». Bu müalicə üsulunun yaran ması insan xəstəliklərinin meydana çıxması ilə bağlı olmuş- dur. insan xəstələndikdə ona çarə axtarılmağa başlanmış bəzən təsadüf, bəzən isə uzunmüddətli təcrübələr nəticəsində bitkinin çiçəklərinin, yarpaqlarının, toxumlarının, meyvələri nin müalicəvi xüsusiyyətlərini tapmışlar. İlin isti fəslində (yayda, yazda) bu bitkilər toplanır, qurudulur sonra isə 91
istifadə edilirdi. Əgər bitki vaxtında toplanmasa, onun tərkibi dəyişir və təsiri azalırdı. Bitkilərin saxlanması qaydasını da bilmək çox vacibdir. Dərman bitkilərindən istifadə etmənin müxtəlif üsulları vardır. Məs: dəmləmə, yaranın və ya ağrıyan yerin üstünə bağlama, dağlama, təpilmə, müəyyən qarışığın hazırlanıb yaraya sürtülməsi, qoturda və səpmədə dərman bitkilərindən hazırlanan su ilə xəstənin çimizdirilməsi və s. Hər bir insan qəbul etdiyi qidanın fayda və zərərlərini bilməlidir. Təbii vasitələlərlə müalicə aparılarkən xəstəliyin əlamətləri dəqiq müəyyən edilir, sonra ona uyğun dərman hazırlanırdı. Müalicə həkim tərəfindən və ya onun məsləhəti və nəzarəti altında aparılırdı. Belə olduqda müalicənin nəticəsi daha səmərəli olurdu. Dərmanın hazırlanması üçün lazım olan bitkiləri onu tanıyan, bilən adam toplayır və xüsusi yerlərdə saxlayırdı. Bu müalicə vasitəsi ilə bir sıra xəstəliklərdən qurtarmaq mümkündür. Dərman bitkilərindən hansının faydalı olub olmamasını müəyyən ləşdirmək o qədər də asan olmamışdır. Bu proses uzun zaman davam etmiş, əldə edilmiş təcrübə xalq yaddaşında günümüzədək qorunub saxlanmışdır. Hər şeydən öncə bitkinin təsir vasitəsi öyrənilirdi. Bitki vardı kökü, çiçəyi, yarpaqları ayrı- ayrılıqda • • işlədilirdi. Bir deyimə diqqət yetirək: «Oldürgənə dəymək qandır, külü qotura dərmandır». Bu ifadə türkəçarəçilərin bitkilərə ümumiyyətlə, istafadə etdikləri dərmana nə dərəcədə dərindən bələd olduqlarını göstərir. Xalq təbabəti sayəsindəki təcrübəyə əsaslanaraq hər hansı bir xəstəlikdə nədən və necə istifadə etməyi öyrənmək olar. Xalq təbabətində ana südünün bir sıra xəstəliklərə dərman olduğu göstərilir. «Kitabi Dədə Qorqud»
dastanında Dirsə xan oğlu Buğac bəy boyunda ana südünün məlhəm olduğu qeyd edilmişdir. Buğac yaralandıqda boz atlı Xızır (ə.s) onun yarasım üç kərə sığallayıb: «Sana bu yaradan, qorxma, oğlan, ölüm yoxdur. Tağ çiçəgi anan südüilə sənin yarana məlhəmdir»2 dedi. Buradan ana südü ilə Buğacın yarasının sağaldığı, həm də ana südünün bəzi 92
xəstəliklərdə dərman kimi istifadə edildiyi aydın olur. Ana südündən qulaq, göz ağrılarında da geniş şəkildə istifadə olunur. Ana südü yeni doğulan uşaqlar üçün də çox vacib qidadır. «Qurani- Kərim»də buyurulur:... Uşaqlarınızı iki yaşma qədər ana südü ilə böyüdün 3. Yuxarıdakılara yekun vuraraq demək olar ki, türkəçarə müalicə üsulu etnosun soyadı ilə bağlı olmaqla çox qədim tarixə malikdir. Türkəçarə müalicəsi ilə bağlı başlıca
vəzifələrdən biri
onun təcili
toplanıb sistemləşdirilməsi və elmi təbabətdə istifadə edilməsidir. Unutmaq olmaz ki, həmin müalicə üsulunun bilicilərinin sayı gündən- günə azalmaqdadır. Ədəbiyyat 1. H.Q.Qədirzadə: Ailə və məişətlə bağlı adətlər inamlar, etnogenelik əlaqələr Bakı, Elm, 2003, s. 262 2. Kilabi-Dədə Qorqud Bakı, Yazıçı, 1988, s.39 3. Qurani- Kərim. Bəqərə surəsi, ayə 233 •
• 4. Erzurum. 1 u ibrahim Hakкı Marifctname istanbul, 1997 A R İF ƏSƏDOV А МЕЛ Naxçıvan Bölməsi Tarix, •
NAXÇIVAN MR ƏRAZİSİNDƏKİ MADDİ- MƏDƏNİYYƏT ABİDƏLƏRİNİN ÖYRƏNİLMƏSİ TARİXİNDƏN Muxtar Respublikanın əlverişli coğrafi mövqeyi, burda olan təbii mağaralar, zəngin bitgi örtüyü, su ehtiyatları ilk insanların məskunlaşmasına şərait yaratmışdır. Arxeoloji qazıntılar zamanı maddi-mədənivyət abidələrindən tapılan zəngin materiallar ulu əcdadlarımızın Paleolit dövründən bu ərazidə yaşadığını sübut edir (l, s. 6). XVII-XIX əsrlərdə Naxçıvanda olan xarici səyyahlar bu ərazidə tarixi abidələrin olduğunu xatırlamışlar. Qədim 93
Yüklə 5,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|