Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi naxçivan böLMƏSİ
Yüklə 5,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- NƏHƏCİRİN ORTA TUNC DÖVRÜ KERAMİKASI
diyarın maddi-mədəniyyət nümunələrinə maraq Naxçıvan xanlığının Rusiya imperiyası tərəfindən işğalından sonra daha da artmışdır. Arxeoloji qazıntılar, elmi ekspedisiya adı altında aparılan işlərin əsl mahiyyəti təbii sərvətlərimizi qarət edən çar siyasətinin davamı idi. Bununla belə bölgədə olan çar məmurları Naxçıvan abidələri haqqında müəyyən məlumatlar da vermişlər. Şərqşünas alim, etnoqraf və diplomat N.V.Xanıkov 1847-49-cu illərdə Qafqazda diplo matik vəzifədə işlədiyi dövrdə qraf Vorontsovun göstərişi ilə Naxçıvan ərazisində olan maddi-mədəniyyət abidələri haqqında məlumat vermişdir. (l,s.7) 1870-ci ildə К. A. Nikitin Naxçıvan duz mədənlərində tədqiqat apararkən qədim silah və əmək alətləri aşkar
etmişdir (1, s. 8). Bundan qısa müddət sonra 1879--cu ildə I. S. Rolyakov yenidən duz mədənlərində tədqiqat aparmış, 13 ədəd daş çəkic əldə etmişdir (2, s. 10). 1896-cı ildə N.V.Fyodorov Qızılburun bölgəsində qazıntı işləri aparmışdır. O, əldə etdiyi zəngin materialları Moskva Dövlət Tarix Muzeyinə göndərmişdir (3, s. 69). N. V. Fyodorov qazıntılar zamanı əldə etdiyi yastı tiyəli tunc xəncərlər, Ön Asiya tipli xəncər, daş toppuz, obsedian ox uduqları, eynəkşəkilli tunc asma tipli bəzək əşyaları da aparmışdır (2, s. 11). 1926-cı ildə akademik İ.İ.Meşşaninov Qızılburun yaşayış yerində 7 daş qutu qəbir, A.A.Miller isə iki qəbir tədqiq etmişdir. Bu qazıntılar zamanı əldə
olunan materialların bir hissəsi Azərbaycan Dövlət Tarix Muzeyinə, digər hissəsi isə Naxçıvan Dövlət Tarix Muzeyinə verilmişdir (3, s. 69-70). 30-cu illərdə Ə.Ələkbərov Şortəpə, Şahtaxtı, Oğlan- qala və Nəhəcirdə tunc dövrü abidələrini aşkar edərək Nax çıvan mədəniyyətinə aid xeyli material toplamışdır (4, s. 7). II Dünya müharibəsindən sonra Naxçıvanın maddi- mədəniyyətinin öyrənilməsinə diqqət bir qədər də artmışdır. 1951-64-cii illər- arasında O. H.FIəbubullayevin Kültəpə yaşayış yerində uzun
müddətli arxeoloji qazıntıları Azərbaycan tarixinə bir sıra yeniliklər gətirmişdir. V.H.Əliyevin 1968-76-cı illərdə II Kültəpədə apardığı arxeoloji qazıntılar nəticəsində III minilliyin sonu və II minilliyin əvvəllində Naxçıvan ərazisində ilkin şəhərlərin formalaşdığı müəyyənləşdirilmişdir. 94
1965-ci ildə geoloqlar tərəfindən üzə çıxarılan Gəmiqaya abidələri arxeoloqlar tərəfindən tədqiq edilmiş, ümummilli liderimiz H.Əliyevin sərəncam və göstərişlərindən sonra bu abidə daha geniş şəkildə öyrənilmişdir. Abidə ilə bağlı xeyli məqalə və monoqrafiyalar yazılaraq çap edilmişdir. Araz SES-in tikintisi ilə əlaqədar olaraq 1968-ci ildə Araz arxeoloji ekspedisiyası yaradılmış, R.B.Göyüşovun rəhbərliyi ilə 1968-70 illərdə su altında qalmaq təhlükəsi olan Muncuqtəpə, Xarabaşəhər, Aslabad, Abbasabad yaşayış yerlərində arxeoloji tədqiqatlar aparmışlar. Qazıntı zamanı orla əsrlərə aid xeyli maddi-mədəniyyət nümunəsi aşkar edilmişdir (5, s. 12). 1979-ci ildən başlayaraq Xarabagilan ərazisində arxeoloji qazıntılar genişləndirilmişdir. Q. M. Aslanov, B. İ. İbrahimov, S. M. Qaşqay tərəfindən qədim və orla əsrlər dövrünə aid bir sıra yaşayış yerləri tədqiq edilmiş, zəngin maddi- mədəniyyət nümunələri əldə olunmuşdur. V. B. Baxşəliyevin 1988 - 1994 - cü illərdə apardığı tədqiqatlar nəticəsində Muxtar Respublikasının arxeoloji abidələri toplu halında hazırlanaraq çap edilmişdir. Ə.K.Ələkbərov, O.H.Həbubullaycv, V.H.Əliyev, H.İ. Qədirzadə, M. M. Hüseynov, Q.M.Aslanov, S.M.Qaşqay, B.İ.İbrahimov, M.M.Seyidov, Q.H.Ağayev, V. B. Baxşəliyev, N. Əliyev, A.Q.Seyidov, S.H.Aşurov, N.Ə.Miiseyibli, Ə.H.Bədəlov, Ə. İ. Novruzlu, Ə. Q.Cəfərov və digərlərinin apardığı tədqiqatlar zamanı Naxçıvanın qədim mədəniy yətinin öyrənilməsi üçün mühüm əhəmiyyətli olan maddi- mədəniyyət nümunələri aşkar olunmuşdur. Tədqiqatlar zamanı aşkar olunan I Maxta Kültəpəsi, Aşağı Daşarx yaşayış yeri, Kolanı, Sarıdərə, Bayəhməd, Qarabulac nekropolları tariximizin öyrənilməsi üçün xüsusilə əhəmiyyətlidir. Naxçıvan ərazisində aşkar edilib, tədqiq edilən abidələr qədim Şərq və Cənubi Qafqazda arxeoloji mədəniyyətin formalaşması və dövrləşməsilə bağlı dəyərli dəlillər yermişdir. Ümummilli liderimiz H.Əliyev Naxçıvanın hər
daşının, hər qayasının tarixin canlı səhifəsi olduğunu qeyd etmişdir. Məhz onun bu qədim diyarın tarixinə göstərdiyi qayğı sayəsində ümümdünya arxeologiyasında mühüm yeri 95
olan Naxçıvan abidələrinin də tədqiqi genişlənmiş, elmi tədqiqat işləri sürətlənmişdir. Ədəbiyyat 1. Göyuşov R. B. Azərbaycan arxeologiyası. Bakı, 1986 2. Абибуллаев О. А. Энолит и бронза на территории Нахи чеванской АССР Баку, 1982 3. Seyidov A. Q., Baxşəliyev V. В., Novruzlu Ə. L, Babayev V.M. Naxçıvanın və Babək bölgəsinin arxeoloji abidələri. Bakı, 1995 4. Алиев В. Г. Культура эпохи средней бронзы Азербайджана. Баку, 1991 5. Baxşəliyev V. В.,Seyidov A. Q. Naxçıvanın qədim tarixi. Bakı, 1995
Eramızdan əvvəl 7-6 minilliklərdə meydana çıxan dulusçuluq ən qədim sənət sahələrindən biri hesab edilir. Neolit dövründə məişət əşyalarının istehsalı zamanı insan öz fəaliyyətinin estetik tərəflərini düşünmüş, eneolit dövründə isə incəsənətin inkşafında mühüm irəliləyiş olmuşdur. Eneolit dövründə keramika istehsalına tələbatın artması dulus
kürələrinin təkmilləşməsinə şərait yaratmışdır. Sənətkarlığın əsas sahələrindən olan keramika istehsalında sənətkarların insan zövqünü ritmik element lərdən olan ornamentlərlə ifadə etməyə cəhd göstərməsi dulusçuluq və tətbiqi sənəti bir-birinə yaxınlaşdırmışdır. Arxeoloji araşdırmalar zamanı hər .
dövrün ornamentlərində özünəməxsus stil və forma müxtəlifliyi müəyyən olunmuşdur. Qədim dövrlərdə insanın yaşam tərzində hakim mövqeyə
çevrilən amillər
keramika 96
Yüklə 5,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|