Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi naxçivan böLMƏSİ
Yüklə 5,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
və qoyun fiqurlarının oxşar cəhətləri olsa da hər biri özünəməxsus orijinal bədii üslubda işlənmişdir. Daş qoç və qoyun fiqurları Naxçıvan MR-in bir çox rayon və kəndlərində qeydə alınmışdır. Bu qəbirüstü heykəllərin bir qismi bölgədəki qəbristanlıqlardan gətrilərək Naxçıvan şəhərində Möminə xatun məqbərəsi qarşısında Naxçıvan MR Ali Məclisi Sədrinin sərəncamı ilə yaradılan açıq muzeydə mühafizə və nümayiş etdirilir. Hazırda açıq muzeydə 72 qoç və qoyun fiquru, 12 sənduqə tipli xatirə abidəsi nümayiş etdirilir. Onların içərisində diqqəti ən çox cəlb edən üzərində müxtəlif kitabə və bədii təsvirlər həkk olunan abidələrdir. Bu abidələrin üzərində təsvir olunan hər bir işarənin özünə məxsus anlamı, məna çaları vardır. Bu təsvirlərin əski türk inancları və adətləri ilə, eyni zamanda islami inamlarla bağlı olduğu ehtimal edilir. Buradakı bir qoç fiquru (145 x 65 x 45 sm) arxa ayaqları yarım bükülü vəziyyətdə, başı kiçik ölçüdə, quyruğu yastı, buynuzları burulmuş halda düzəldilmiş, ağzı az nəzərə çarpdırılmışdır. Digər bir fiqurun (140 x 65 x 40 sm) ayaqları bitişik, buynuzları burulmuş halda, başı bir qədər uzunsov olub, ağız hissə bildirilməmişdir, quyruğu yastıdır. 3- cü
fiqur (150 x 71 x 50 sm) altlıq üzərində, qıvrıq buynuzlu, başı bir qədər girdə şəkillidir. Belində kəmər olan qoç fiqurunun quyruğu yastıdır. Ayaqlar daşın bir qədər oyulması ilə nəzərə çarpdırılmışdır. Bir fiqur (160 x 70 x 40 sm) altlıq üzərində ayaqlar bir-birindən aralı şəkildə düzəldilmişdir ki. bu da sənətkardan böyük ustalıq tələb edirdi. Buynuzları düz, başı digərlərinə nisbətən kiçik ölçülüdür. Fiqurun quyruq hissəsi maili şəkildədir. 5- ci fiqur (170 x 80 x 41 sm) yenə də altılıq üzərində ayaqları bitişik, buynuzları burulmuş vəziyyətdə, alt çənə bir qədər irəli çıxmış halda, qabaq ayaqları bitişik şəkildə düzəldilmişdir. Fiqurların öyrənilməsi göstərir ki, onların hər biri orjinal bədii üsluba malikdir ki, bu da ustanın fərdi yaradıcılıq qabiliyyətini göstərir. Qoç fiqurları üzərində olan 85
müxtəlif bədii təsvirlər özünəməxsus maraqlı tədqiqat obyekti kimi diqqəti cəlb edən abidələrdəndiı*. Burada olan bir fiqur (95 x 92 x 49 sm) iki ayağı üstə başı yumru, buynuzlan burulmuş vəziyyətdə, quyruğu yastı, ağzı az nəzərə çarpacaq formada düzəldilmişdir. Bu abidə qırmızı daşdan hazırlanmışdır. Abidənin sol tərəfində iki insan və insanlardan arxa tərəfdə taxçada su qabı həmçinin quş təsviri işlənmişdir. Təsvirdəki, insanlardan biri taxtda əyləşmiş və başında tac vardır. Bu onun hökmdar olmasını, digər bir insanın isə əlində saz, onun qarşısında əyləşməsi burada saz, söz yaradıcılığının, musiqi məclisinin olduğunu göstərir. Musiqi əski türklərin əsas sənət sahələrindən biri, saz isə aşıqların ən qədim zamanlardan ilahi və dünyəvi şeirləri ifa etdikləri qədim musiqi alətidir. Bu musiqi aləti dastan və nağıllarımızdan da məlumdur. «Kitabi Dədə Qorqud», «Koroğlu», «Aşıq Qərib» və s. dastanlardan da göründüyü kimi saz ən əziz musiqi aləti olmuş, müqəddəs hesab edilmişdir. Digər bir fiqur ayaqları bitişik vəziyyətdə, quyruq hissəsi azca çıxıntılı halda düzəldilmişdir. Onun baş hissəsi sındırılmışdır. Fiqur sarı daşdan hazırlanmışdır. Bu fiqurun (107 x 152 x 85 sm) üzərində günəş, sünbül, qılınc təsviri çəkilmişdir. Günəşə inam
Azərbaycanda çox
qədim zamanlardan geniş yayılmışdır. Sənətşünas N .Rzayev günəş kultunun Azərbaycanın madii mədəniyyət abidələrində daha çox işləndiyini göstərir və qeyd edir ki, günəş lcultu Azərbaycanın mənəvi
mədəniyyətinin xarakterik xüsusiyyətlərindən olmuşdur.2* Günəş təsviri təkcə daş işləmə sənətində deyil, həm də bəzək əşyalarında, xalçaçılıqda və digər əl işlərində də öz əksini tapmışdır. Mirəli Seyidov apardığı araşdırmalara dayanaraq qeyd edir ki, bir çox xalqlarda olduğu kimi azərbaycanlılarda da Günəş Tanrısı- şüa, zoomorfık onğon və insan kimi təsəvvür edilmişdir.4 36
Günəşə inam insanların həyatı, yaşama inancı ilə bağlı hesab edilə bilər. Şübhəsiz ki, günəş işığı olmadan nə təbiət, nə də insanlar yaşaya bilməzlər. Bu isə günəşli günlərin insanların həyatında mühüm yer tutduğunu göstərir. Fiqur üzərində digər bir təsvir quş təsviridir. Tədqiqatçılar quş təsviri ilə bağlı inamlara arxeoloji qazıntılarda rast gəlindiyini qeyd edirlər. Azərbaycan folklorunda da quşların xeyirxahlığı insanlara kömək etməsi ilə bağlı xeyli əfsanə vardır. Məsələn Nuh(ə.s.)la bağlı əfsanələrdə qaranquş, göyərçin insanın yaxın dostu köməkçisi kimi verilmişdir.5 Yaxud da nağıllarda tez-tez rast gəlinən əfsanəvi Simurğ və Səməndər quşları xeyirxah qüvvələri təmsil edir. Qəbir daşlarında öz əksini tapmış quş, təsvirləri quşun qoruyucu funksyası göy aləminin təmsilçisi kimi insanların ruhunun bəd qüvvələrdən mühafizə etməsi inancları ilə bağlı olduğunu söyləməyə imkan verir. Fiqurların bir neçəsinin üzərində ən çox qılınc təsviri çəkilmişdir. Məlum olduğu kimi türklər qılınca və qalxana hər zaman sahib olmuş və bu türklərin döyüşkənlik rəmzi kimi dəyərləndirilmişdir. istər dini ədəbiyyatlarda, istərsə də dastan və nağıllarda qılınca ecazkar nəzərlə baxılmışdır. Məsələn Hz. Əlinin Zülfüqarı, Koroğlunun Misri • qılıncı kimi möcüzəli qılınclar haqqda məlumatlar vardır. Qədim türklərdə hər bir döyüşçünün vətənini, namusunu qorumaq üçün qılıncı olmuşdur. Qəbirlər üzərindəki təsvirlər arasında qılıncın daha çox yer alması dəfn edilənin döyüşçü olduğunu söyləməyə imkan verir. Üçüncü bir fiqurun (113 x 142 x 60 sm) üzərində qılınc və al təsviri işlənmişdir. Bu qoç fiqurunun ayaqlan bitişik, buynuzları burulmuş, başı bir qədər uzunsov, ağzı isə qapalı halda düzəldilmişdir. Üzərində kitabəsi vardır. Qeyd edək ki, qədim türklərdə, o cümlədən də Azərbaycan türklərində atla bağlı inanc və ata olan yüksək ehtiram qəbirüstü daş abidələr üzərindəki təsvirlərdə də özünü göstərməkdədir. Bütün türk xalqlarında olduğu kimi Yüklə 5,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|