Azərbaycan miLLİ еlmlər akadеmiyasi nəSİMİ adına DİLÇİLİK İnstitutu

 
NƏZƏRİ  VƏ  TƏTBİQİ DİLÇİLİK MƏSƏLƏLƏRİ 
___________________________________________________ 
 
__________________________________________________________________________________ 
«Tədqiqlər», 2008, №1, səh.80 
 
хой  связи  и  помех  легче  понять  правильно.  Другая,  не  менее  важная 
причина – авиадиспетчер обслуживает не одно воздушное судно. В поле 
его внимания – целый сектор воздушного пространства. Информация для 
разных самолётов может быть различной, поэтому важно передать сооб-
щение  нужному  адресату  как  можно  быстрее.  Связь  ведётся  на  опреде-
лённых частотах, занимать их долгими переговорами нельзя.  
И,  наконец,  авиация – это  скорость,  и  ситуация  может  меняться 
очень быстро. Увеличение темпа речи возможно до определённых преде-
лов,  ибо  очень  быстрый  темп  речи  может  привести  к  полному  непони-
манию  между  участниками  диалога.  Согласно  определяющим  докумен-
там, скорость речи не должна превышать 100 слов в минуту (6,14). Темп 
речи должен быть неизменным. Однако допускается варьирование темпа. 
Темп  речи  замедляется  при  передаче  сообщений  или  данных,  которые 
подлежат записи. 
Тон речи – нейтральный,доброжелательный.При отсутствии в языке 
радиообмена  экспрессивных  средств  именно  тон  разговора  выражает 
добро желательность и готовность прийти на помощь. 
Интенсивность речи, т.е. степень её громкости, должна быть посто-
янной. 
Логическое  ударение,  которое  служит  для  выделения  смыслового 
центра,  в  языке  радиообмена  используется  при  передаче  исправленной 
информации для привлечения внимания пилота к изменению ранее пере-
данного сообщения. 
Паузы  сведены  до  минимума.  При  передаче  числовой  информации 
встречаются  внутрисинтагменные  паузы.  Такая  пауза  выделяет  стоящее 
после  неё  слово,  привлекает  внимание  пилота  и  облегчает  понимание 
числовой информации. 
CПИСОК ИСПОЛЬЗОВАННОЙ ЛИТЕРАТУРЫ 
1. McMillan D. “…Say again?..” Miscommunications in Air Traffic 
Control. Queensland University of Technology, 1998. – 55p. 
2. Robertson F.A. Airspeak Radiotelephony Communication for 
Pilots. Phoenix ELT, Prentice Hall International (UK) Ltd. 1995. – 
219p. 
3. Бороздина  Г.В.  Психология  делового  общения.  Учебник, 2-е 
изд. – М.: ИНФРА, 2002. – 295с. 

---

 
NƏZƏRİ  VƏ  TƏTBİQİ DİLÇİLİK MƏSƏLƏLƏRİ 
___________________________________________________ 
 
__________________________________________________________________________________ 
«Tədqiqlər», 2008, №1, səh.81 
 
4. Гудков  Д.Б.  Алгоритм  восприятия  текста  и  межкультурная 
коммуникация/Язык,сознание,коммуникация/Ред.В.Красных,  
А.И.Изотов – М., 1997. – Вып. 1. С.114-127 
5. Ливсон  Л.Ф.,Касс  М.Небесный  разговор.Радиообмен  “земля-
воздух”  на  английском  языке.  Перевод  с  английского.  М.: 
Транспорт,1993, 208с.   
6. Руководство  по  ведению  радиотелефонной  связи  в  граждан-
ской авиации Азербайджанской Республики. Баку, 2003. – 84с. 
  
Natalya DUPIKОVA
 
DİALOQ PİLOT-DİSPETÇER ARASINDA RABİTƏNİN ƏSAS 
FORMASI KİMİ 
ХÜLASƏ 
  Məqalədə pilot-dispetçer arasında rabitənin dialoq formasında aparıl-
ması, onun xarakteri, xüsusiyyətləri və dialoq iştirakçılarının status münasibəti 
tədqiq olunmuşdur. 
 
Natalya DUPYKОVA 
 
DIALOGUE AS THE MAIN FORM  
OF  PILOT-CONTROLLER COMMUNICATION 
SUMMARY 
The article consideres oral interaction between a pilot and an air con-
troller that is realized in the form of a dialogue. It investigates its character, 
distinctive features and statutory relations of the communicators. 
 
  
 

---

 
 
 TÜRK  DİLLƏRİ MƏSƏLƏLƏRİ 
____________________________________________________________________ 
__________________________________________________________________________________ 
«Tədqiqlər», 2008, №1, səh.82 
 
                                                  Baba MƏHƏRRƏMLİ 
 
TÜRK DİLLƏRİNDƏ İLKİN KÖKLƏRİN  
QURLUŞU VƏ MƏNŞƏYİ 
Türk dillərinin tarixini obyektiv araşdırmaq üçün kök morfemlərin inki-
şafının izlənilməsi maraqlı dil faktlarını üzə çıxarmış olur. Məlumdur ki, müa-
sir dilçilikdə morfem anlayışına kök və şəkilçi aspektindən yanaşılır. Fikrimiz-
cə, sinxron tədqiqatdan fərqli olaraq, diaxronik tədqiqatda  kök morfem anla-
yışı ilkin söz qurluşu anlamında nəzərdən keçirilməlidir. 
Müasir türk dillərində mühafizə olunan kök sözlər qədim türk dövrünün 
izlərini özündə əks etdirir. Müxtəlif tarixi modifikasiyalar kök sözlərin fone-
tik, morfoloji, semantik evalyusiyasını təmin etmişdir. Tarixin zaman və mə-
kan prizmasından yanaşdıqda aydın olur ki, türk dilllərinin tarixinə digər  dün-
ya dillərinin inkişaf prizmasından baxmaq lazımdır. 
Dünya dilçiliyində son zamanlarda aparılan tədqiqatlar sübut edit ki, hər 
hansı bir dil ailəsi ilə bağlı aparılan tədqiqat ümumdünya dillərinin analoji 
faktları nəzərə alınmaqla aparılmalıdır. Həmin analogiyalar bəzi dilçilərin gü-
man etdiyi paralelliyin göstəricisi və ya dildə sapmaların nəticəsi  deyil, kök 
dilin izləridir. 
Ən qədim dövrlərdə leksem azlığı, omonimliyin çoxluğu və söz yaradı-
cılığının məhdudluğu özünü göstərmişdir. Sonrakı inkişaf prosesində sinkre-
tikliyin azalması müşahidə olunur. Doğrudur, müasir türk dillərində də sinkre-
tik köklər mövcuddur. Məsələn, B.M.Yunusəliyev müasir qırğız dilində 22 ad-
fel omonimliyi olan sözün işləndiyini qeyd edir(15,80). Lakin onların sayı 
qədim dövrlə müqayisədə çox azdır. 
     T.A.Bertaqayev haqlı olaraq qeyd edir ki, dünya dillərinin flektiv, aq-
lütinativ, fuzion tiplərə bölünməsi, əslində, şərti xarakter daşıyır(3,131). Müa-
sir türk dilləri də inkişafın indiki mərhələsində aqlütinativ quruluşa malik olsa 
da, vaxtilə amorf strukturda olmuşdur. 
     Əlbəttə, hal-hazırda kök formasında mövcud olan sözlərin hamısına 
ilkin forma kimi baxmaq olmaz. Belə köklərin  əksəriyyəti derivasiya nəticə-
sində yaranmışdır. Türk dillərinə aid  tarixi-etimoloji lüğətlərin əksəriyyətində 
kök morfemlər və onların derivatları haqqında məlumat verilmişdir. 
C.Klousonun, Q.Vamberinin, V.Radlovun, E.Sevortyanın, V.Yeqorovun 
lüğətlərində  müasir türk mənşəli sözlərin  əsasını təşkil edən  bəzi kök mor-
femlər semantik və morfoloji cəhətdən müəyyən səviyyədə izah olunmuşdur. 

---