Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasinin akademiK Ə. HÜseynov adma Kİbernetika institutu

üçün fundamental biliyi özlərində əks etdirmiş olsunlar. 
İşlənib hazırlanmış Layihələrin idarə edilməsinin əsas- lannın 
USA PMİ modeli (şəkil 2.1) layihələrin idarə edilməsi konsepsiyası 
haqqında ümumi təsəvvür əldə etməyə imkan yaradır. Bu model bir 
sıra mühüm suallara cavab verməyə imkan yaradır: 
•
 
Layihələrin idarə edilməsi digər idarəetmə növlərindən 
nə ilə fərqlənir? 
•
 
Layihələrin idarə edilməsi komponentləri hansı meyarlar 
üzrə müəyyənləşdirilir? 
•
 
Layihələrin idarə edilməsinə hansı komponentlər daxildir 
və onların qarşılıqlı əlaqəsi necədir? 
•
 
Layihələrin idarə edilməsi üzrə hansı tətbiq sahələri 
mövcuddur və onlann üstünlükləri nədən ibarətdir? 
Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  bu  model  yalnız  layihələrin  idarə 
edilməsi üzrə peşəkar sahənin konturlan barədə müəyyən təsəvvür 
yaratsa da, kamil və hərtərəfli deyildir. 
84 

---

Layihələrin idarə edilməsinin əsaslan
 
Daxili 
əlaqələr 
Xarici 
əlaqələr 
Layihənin 
həyat 
Təriflər və 
terminlər
 
—
►
 
Layihələrin idarə edilməsinin səviyyəsi Layihələrin 
idarə edilməsinin funksional sə-
 
 
 
Kənd, meşə və deniz təsərrüfatı, rabitə, tikinti, təhsil, 
maliyyə, biija, bank, hökumət, hüquq xidmətləri, 
istehsalat, dağ-mədən istehsalı, xidmət, istirahət, 
nəqliyyat, kommunal xidmətləri.
 
Növləri və 
əlavələr
 
—
►
 
 
 
Məhdudiy
 
yətlər
 
—
►
 
Ümumi görünüş, hesabatlar, proqnozlaşdırma, 
strukturlaşdırma, qiymətləndirmə
 
Texniki icra (nəticə, keyfiyyət); rəqabətçilik 
(keyfiyyət, vaxt, qiymət); tə
2
yiq (dəyər, vaxt); 
həyatqabiliyyəti (nəticə, dəyər, risk); səmərəlilik 
(personal, rabitə, təminat) 
Maliyyə  və  iqtisadi,  səhiyyə,  hüquq  xidmətləri, 
idarəetmə  üzrə  biliklər,  ekologiya,  ana  təşkilat, 
siyasət, cəmiyyət, elm, texnika 
^ Fazalar, dövrələr, mərhələlər, dərəcələr 
 
 
Planlaşdırma (ideya, tələbat, metodlar, yerləş-
 
Layihənin
 
 
dirmə, təşkiletmə, strukturlaşdırma, spesifika-
 
idarə edil-
 
 
siya); Operativ idarəetmə (rabitə, metodlar, mo-
 
məsi pro-
 
—
►
 
tivasiya, personal, təşkiletmə); İcraetmeye nəza-
 
sessləri
 
 
rət (nəzarət sistemi, informasiya sistemi, seçmə
 
 
 
üsullan); Təhlil (öhdəliklərin yerinə yetirilməsi.
 
 
qərarlar nəzəriyyəsi, nəticələrin qiymətləndiril-
 
 
məsi, reqresiya təhlili).
 
Şəkil 2.1. Layihələrin idarə edilməsinin əsaslan: PMI modeli 
85
 

---

2.4.3.
 
Uğurlu layihə anlayışı 
«Layihələrin  idarə  edilməsi  kimə  lazımdır?»  sualma  ətraflı 
cavab  çox  sadədir:  «Layihənin  uğur  qazanmasında  maraqlı  olan 
bütün şəxslərə». 
Bəs «layihənin uğuru» dedikdə nə başa düşülür? 
Layihənin idarə edilməsində əsas faktor nədən ibarətdir? 
Təxminən  20  il  öncə  layihənin  uğurla  başa  çatdmlması 
aşağıdakı məhdudiyyətlərlə xarakterizə olunurdu: 
•
 
layihənin davamlığı və onun başa çatdınima müddəti; 
•
 
layihənin dəyəri və büdcəsi; 
•
 
yerinə yetirilən işlərin və nəticə ilə bağlı irəli sürülən 
tələblərin keyfiyyəti. 
Bu halda sifarişçi son nəticələri qəbul etməlidir. 
Uğurun  əldə  edilməsi  üçün  bu  şərtlər  praktiki  olaraq  həyati 
əhəmiyyət  kəsb  edir.  Bu  layihələr  bir  qayda  olaraq  nadir  səciyyə 
daşıyır  və  onlar  nisbətən  azlıq  təşkil  edir.  Layihələrin  əksəriyyəti 
layihə üçün «doğma» sayılan ana təşkilatın daxilində heyata keçirilir. 
Layihə isə bu təşkilatm daxilində baş verən dəyişikliklər, o cümlədən 
yeni  məhsul  istehsalı  və  yaxud  təşkilatın  Özünün  yenidən  təşkili 
işləri ilə əlaqəlidir. 
Layihənin  təşkilata  münasibətdə  uğur  qazanmasmda  irəli 
sürülən əlavə tələblər aşağıdakılardır: 
•
 
layihənin  predmet  sahəsində  yol  verilən  dəyişikliklərin 
həcminin minimumlaşdırılması və ya sifarişçi, müştəri və 
podratçı arasında malın əldə edilməsi; 
•
 
təşkilatın cari işlərinə xələl gətirməmək; 
•
 
təşkilatın istehsal mədəniyyəti və dəyərləri 
dəyişdirməmək. 
Ümumiyyətlə,  layihənin  predmet  sahəsinin  dəyişdirilməsi 
labüddür və böyük dəyişikliklər layihənin mahiyyətini 
86 

---

dəyişdirə  biləcəyi,  yaxud  onun  tamlığını  pozacağı  təhlükəsi 
meydana  çıxa  bilər.  Buna  görə  də  bu  dəyişikliklər  düzgün  idarə 
edilməli,  təhlükələr  minimuma  endirilməli,  bütün  tələblər  həm 
layihə  rəhbəri,  həm  də  sifarişçi  və  istifadəçi  tərəfindən  qəbul 
edilməlidir. 
Layihəyə  rəhbərlik  işi  elə  aparılmalıdır  ki,  təşkilatın  cari 
işləri  pozulmasın.  Buna  görə  də,  layihə  rəhbəri  öz  işini  «ana 
təşkilatın»  siyasəti,  qaydaları,  təlimat  və  tələblərinə  uyğun 
qurmalıdır. 
Bir  çox  şirkət  və  təşkilatlar  uzun  müddət  ərzində  istehsal 
mədəniyyəti və qiymətləndirmə sistemi əldə etmişlər. Hər bir layihə 
rəhbəri layihənin təşkilində orijinal mədəniyyət sistemini və layihə 
üzərində  iş  zamanı  orijinal  dəyərləndimıə  sistemini  arzulayır. 
Ancaq  yadda  saxlamaq  lazımdır  ki,  layihə  təşkilatın  həyatında 
yalnız bir epizoddur və bunu həmişə nəzərə almaq lazımdır. 
Beləliklə,  layihə  təşkilatla  sıx  bağlıdırsa,  onda  onun  uğuru 
təşkilatın uğuru ilə bağlıdır. 
2.4.4.
 
Layihənin idarə edilməsi funksiyasını harada və 
nə zaman tətbiq etmək lazımdır? 
Layihənin  uğurla  başa  çatdınlmasında  bütün  iştirakçılar 
maraqlı olmalıdır. Onlan xaıakterizə edək: 
•
 
investorlar qoyduqlan kapitalı və nəzərdə tutulan faizləri 
geri alırlar; 
•
 
sifarişçi  layihə  nəticəsindən  səmərəli  istifadə  edir  və 
müvafiq gəlir əldə edir; 
•
 
podratçı layihəni uğurla başa vurduğu üçün müqavilədə 
nəzərdə tutulan vəsaiti və gəlirdən öz payım götürür; 
87 

---