Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasinin akademiK Ə. HÜseynov adma Kİbernetika institutu

•  Layihə  rəhbəri  öz  hərəkətlərilə  kifayətlənməli  və 
özünün improvizə qabiliyyətinə əsaslanmalı, yoxsa 
sifarişçi 
və 
rəhbərliklə 
münasibətlərinə 
söykənməlidir? 
Layihənin  icrası  üzrə  işlərin  böyük  əksəriyyətini 
planlaşdıraraq müəyyən sistemə salmaq lazımdır. 
9.
 
Əvvəlki layihələrdə baş vermiş səhvlərin təkrar edilməsi 
və təcrübədən istifadə edilməməsi. Hər bir 
layihə nə qədər yeni və təkrarolunmaz olsa da, onun icrası 
peşəkar  biliklər  əsasında  yerinə  yetirilir  və  əvvəlki 
layüıələrin  təhlilindən  çox  asılıdır.  Bunun  üçün  aşağıdakı 
suallar müəyyənləşdirilməlidir: 
•
 
Əvvəlki layihələri təhlil etməyin mənası varmı? 
•
 
Menecer  peşəsinə  yiyələnmək  və  onu  öyrənmək 
lazımdırmı? 
•
 
Layihə  rəhbəri  bütün  həyatı  boyu  layihə  üzrə 
məsuliyyət daşıyırmı? 
Yeni  layihələr  üçün  işçi  planm  (xərclər,  müddət, 
məsrəflər  və  s.)  yalnız  artıq  yerinə  yetirilmiş  layihələri 
təhlil etmək yolu ilə tərtib etmək mümkündür. Layihələrin 
idarə  edilməsi  üsul  və  metodlarını  həmişə,  təkrar-  təkrar 
öyrənmək lazımdır. 
Bununla  əlaqədar  sadalanan  qüsurlar  və  qısa  şərhlər 
layihənin peşəkar şəkildə idarə edilməsinin nəyə görə zəruri 
olmasını başa düşməyə imkan yaradır. 
76
 
.1 
f. 

---

2.4.
 
LAYİHƏNİN İDARƏ EDİLMƏSİNDƏ MÜASİR 
YANAŞMALAR 
2.4.1.
 
Sistemli yanaşmalar 
Layihənin  idarə  edilməsi  digər  predmet  və  ixtisaslarla 
S I X  
təmasda  olduğu  üçün  çoxpredmetli  ixtisas  sayılır.  Layihənin  idarə 
edilməsi müəssisənin daxilində həyata keçirilən dəyişikliklərlə bağlı 
olduğu  üçün  fərqin  nədən  ibarət  olmasım  və  idarəetmə  fəaliyyəti 
üzrə müxtəlif sferalar arasında ümumi cəhətləri müəyyənləşdirmək 
lazımdır: 
•
 
ümumi idarəetmə (stasionar proseslərin, məsələn 
firmadaxili proseslərin idarə edilməsi); 
•
 
texnoloji proseslərin idarə edilməsi (texniki idarəetmə, 
istehsalın idarə edilməsi və s.); 
•
 
layihənin idarə edilməsi (qeyri-stasionar dinamik 
proseslərin və dəyişikliklərin idarə edilməsi); 
•
 
köməkçi və yardımçı predmet və funksiyalann idarə 
edilməsi. 
Artıq əmin olduğumuz kimi, bu gün biliklərin, funksiyaların, 
prosedurlann  və  digər  hallann  tərkibini  dəqiq  şəkildə 
müəyyənləşdirən  vahid  layihə  idarəçiliyi  konsepsiyası  mövcud 
deyildir.  Bununla  bağlı  olaraq,  çoxlu  müxtəlif  fikirlər  mövcuddur. 
Lakin burada prinsipial olaraq bir çox ümumi cəhətlər vardır ki, bu 
da  idarəetmənin  əsasını  təşkil  edən  layihələrin  idarə  edilməsinin 
fəlsəfə  və  metodologiyasmı  dəqiq  şəkildə  müəyyənləşdirməyə 
imkan  yaradır.  Ancaq  başa  düşmək  lazımdır  ki,  layihələrin  idarə 
edilməsi  müəyyən  mənada  gənc  predmetdir,  o  hələ  tam  şəkildə 
formalaşma  prosesindən  keçməmişdir.  Layihələrin  idarə  edilməsi 
gündən-günə  artan,  dərinləşən  və  inkişaf  edən  canlı  biliklər 
məcmusudur. 
77 

---

Layihələrin idarə edilməsi konsepsiyasım aşağıdakı müxtəlif 
aspektlər üzrə nəzərdən keçirmək olar: 
•
 
funksional aspekt (idarəetmənin fiınksiyalan üzrə); 
•
 
dinamik aspekt (layihənin canlı inkişaf mərhələləri 
baxımından); 
•
 
layihənin növü və onun predmet sahələri üzrə. 
Birinci yanaşma üsulu kifayət qədər universal olduğuna 
görə  layihələrin  idarə  edilməsinin  ümumi  funksiyalarmı  seçməyə 
imkan yaradır. 
İkinci yanaşma üsulu layihənin həyata keçirilməsinin hər bir 
aynca  mərhələsində  bu  funksiyalann  konkret  məzmununu 
müəyyənləşdirir. 
Üçüncü yanaşma metodu müxtəlif tipli və növlü layihələrin 
idarə  edilməsinin  xüsusiyyətlərini  aşkara  çıxarmağa  və  bu  əsasda 
layihələrin  idarə  edilməsinin  müxtəlif  növlərini,  məsələn  texniki, 
təşkilati və sosial-iqtisadi növlərini və sahələrini aşkarlamağa imkan 
verir.  İndi  artıq  aydmdır  ki,  bu  sferaların  hər  birində  müxtəlif 
yanaşma üsulu və metodlann tətbiq edilməsi tələb olunur. 
2.4.2.
 
Layihələrin idarə edilməsinin 
əsas funksiyaları 
Layihə  üzrə  məqsədlərə  nail  olmaq  üçün  qarşıya  qoyulan 
vəzifə və işlər layihənin «predmet sahəsini» ve müxtəlif ehtiyatları 
müəyyənləşdirir.  Layihənin  məqsədi,  vəzifəsi  və  işləri,  onlann 
həcmi  və  layihənin  predmet  sahəsinə  aid  olan  digər  elementlər 
müxtəlif dəyişikliklərə məruz qalaraq layihənin predmet sahəsinin 
idarə edilməsini tələb edir. 
Beləliklə,  bütün  bunlar  «nəticələrin  idarə  edilməsinə»  və 
«işlərin idarə edilməsinə» gətirib çıxanr. 
78
 

---

ümumiyyətlə, 
layihənin 
uğurla 
başa 
çatmasını 
qiymətləndirmək üçün nəticələrin kefiyyət üzrə tələb və standartlan 
müəyyənləşdirilməlidir.  Bu  tələblərin  müəyyənləşdirilməsi  onlara 
nəzarət  edilməsi  və  layihənin  tam  həyat  dövründə  ona  (lostək 
verilməsi keyfiyyətin idarə edilməsi zərurətini yaradır. 
Hər bir layihə üzrə konkret icra müddəti müəyyənləşdirilir. 
Müddət çox mühüm amillərdən biridir və bu səbəbdən bütün işlər və 
işçilərin  qarşılıqlı  münasibətləri  dəqiq  şəkildə  planlaşdınimalı, 
onlara  nəzarət  edilməli  ve  müəyyənləşdirilən  müddətdən  arzu 
olunmayan  kenarlaşmalann  ləğvi  və  onlann  fti'udan  qaldıniması 
üçün  müvafiq  tədbirlər  vaxtında  görülməlidir.  Bütün  bunlar 
müddətin idarə edilməsinin funksiyasına daxildir. 
Hər bir layihə konkret büdcəyə malik olsa da, heç də bütün 
layihələr  büdcə  çərçivəsində  başa  çatmır.  Bunun  baş  verməməsi 
üçün  dəyərin  idarə  edilməsini  həyata  keçirmək  lazımdır.  Dəyər 
müddətlə sıx şəkildə əlaqəlidir və bu səbəb- don xalq arasmda «vaxt 
puldur»  deyirlər. Lakin  dəyər müddətdən fərqli  olaraq son dərəcə 
çevik ehtiyat növü sayılu*. 
Predmet  sahəsinin,  keyfiyyətin  ve  dəyərin  idarə  edilməsi 
demək  olar  ki,  layihələrin  idarə  edilməsinin  əsasım  təşkil  edir. 
Ancaq  layihənin  idarə  edilməsi  üzrə  digər  vacib  fiınksiyalan  da 
müəyyənləşdirmək lazımdır. 
Layihələr  hər  şeydən  əvvəl  insanların,  onların  bilik  və 
imkanlanmn  köməyi  ilə  həyata  keçirilir,  bunanla  belə,  əmin 
olduğumuz  kimi  layihənin  yaşama  prosesində  müxtəlif  ixtisas 
dorəcəsinə malik olan ən müxtəlif mütəxəssislər tələb edilir vo bu 
tələbat müxtəlif zaman və proseslərdə meydana çıxır. Öz-özlüyündə 
müvəqqəti olan layihə komandası bu mütəxəssislər əsasmda təşkil 
edilir.  Beləliklə,  layihədə  mütəxəssislərin  seçilməsi,  öhdəlik  və 
məsuliyyətin bölüşdürülməsi, 
79 

---