Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi a. A. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 3,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
108
tərk edərək iqlimi gözəl, təbiəti xoĢ və səfalı olan bir yerə gəlir və orada özünə məskən salır. Ömrünü ibadətə həsr edir və Ġrandakı Lahican əyaləti Ģərəfinə bu yeri «Lahıc» adlandırır» [221, 22]. Məlumat üçün bildirək ki, Ġranın Gilan vilayətində də Lahican adı ilə məĢhur olan qədim yaĢayıĢ məntəqəsi var [223, 9]. «Lahıc» toponiminin etimologiyasının izahı baxımından böyük Azərbaycan Ģairi S.Ə.ġirvaninin bir beyti də maraq doğurmaya bilməz. Orada deyilir:
Mahlı ġirvanda var qəriyyəyi - Lahıc, La bə mənayi - heç, heç də ki, heç.
Əlbəttə, əsrlər boyu xalq arasında yayılan bu rəvayətlərdən hər birində həqiqətin də müəyyən payı var. Yəni, Lahıcın Sasani Ġranı ilə bu və ya digər Ģəkildə əlaqəsinin olduğunu danmaq olmaz. Əslində, elə bu rəvayətlər də Albaniyanın Sasanilərin təsir dairəsində olduğu dövrdə Ġranın ayrı-ayrı vilayətlərindən buraya məqsədli surətdə xeyli əhali köçürüldüyündən xəbər verir. Görünür, o zaman Ġranın Gilan əyalətindəki Lahican adlı yaĢayıĢ məntəqəsindən köçürülən ailələr də daha çox, məhz Girdiman hövzəsində - indiki Lahıc və onun ətrafında yerləĢdirilib. Ġran mənĢəli əhalinin BaĢ suayrıcına yaxın olan dağlıq ərazidə yerləĢdirilməsi hər Ģeydən öncə Dərbənd istiqamətində olan keçidləri, o cümlədən Baba dağındakı keçidi möhkəmləndirmək məqsədinə xidmət edib. Çünki, bu keçidləri aĢan köçərilər çox rahatlıqla Albaniyanın içərilərinə doğru irəliləyərək Ģəhər və kəndləri viran edirdilər. Elə bu səbəbdən də Qafqazın dağ keçidlərinin mühafizəsi Sasanilər və ərəblər kimi, elə Albaniya, o cümlədən Girdiman feodalları üçün də çox mühüm hərbi-strateji əhəmiyyət kəsb edirdi. Tarixi mənbələrdən bəlli oluğu kimi, IV-V əsrlərdə irandilli əhalinin Albaniya ərazilərinə köçürülməsi xüsusilə intensiv xarakter alıb. Fikrimizcə, irandilli əhali Lahıc və ətraf ərazilərə də məhz həmin dövrdə köçürülüb. Lahıc yolunun üstündə olan Gəndob abidəsinin xronoloji cəhətdən həmin dövrə aid olması bunu bir daha təsdiq edir. Bütün bunlar isə Lahıc və ətraf ərazilərdə təqribən IV-V əsrlərdən baĢlayaraq bu günədək fasiləsiz və intensiv həyat olduğundan xəbər verir. Erkən orta əsrlərdə Girdiman vilayətinin mühüm yaĢayıĢ məntəqələrindən biri, daha sonra isə Layzan Ģahlığının siyasi-inzibati mərkəzi, Girdiman feodalları olan Mehranilərin yay iqamətgahı olduğu güman edilən, bu gün isə daha çox açıq havada muzey təsiri bağıĢlayan Lahıc tarixi-arxeoloji və etnoqrafik baxımından özünün hərtərəfli tədqiqini gözləyən olduqca nadir bir abidədir. Tədqiqatçı M.N.Məmmədbəylinin təbirincə desək, Lahıcın yüksək abadlıq səviyyəsi - daĢ döĢənmiĢ küçə və meydanları, daxili həyətləri atmosfer yağıntılarının axması üçün relyefə uyğun planlaĢdırması, uzun illər ərzində qüsursuz iĢləyən kanalizasiya Ģəbəkəsi, nəhayət, mükəmməl su təchizatı sisteminə malik olması ilə çox insanları 109
valeh edib [500, 66-70]. Əsrlərin sərt sınaqları, təbiətin və cəmiyyətin heç də həmiĢə nəvaziĢlə müĢayiət olunmayan amansızlıqları, çağırılan və çağırılmayan qonaqların bir çox hallarda heç bir ölçüyə uyğun gəlməyən rəftarı zaman-zaman Lahıca məxsus tarixi-mədəni dəyərlərin itib-batması, əldən-ələ keçməsi, yad əllərə, yad ellərə düĢməsi ilə nəticələnib. Amma nə qədər itsə də, nə qədər batsa da, nə qədər uçub dağılsa da, Lahıc yenə də Lahıc olaraq qalır [XI tablo]. Lahıc iki mühüm hissədən ibarətdir: Ərəgit və Lahıc. Onları bir-birindən Lülo çayı ayırır. Deyilənlərə görə, Ərəgitdə həyat daha erkən baĢlanıb. Hər halda yerli sakinlərin rəyi belədir. Ərəgit özü də iki hissəyə bölünür. AĢağı məhəllə və Yuxarı məhəllə. Camaat arasında Yuxarı məhəlləyə ziyalılar məhəlləsi deyirlər. Bu, həmin məhəllədən savadlı və oxuyan adamların çox olması ilə izah olunur. Ərəgitdəki həyətlərdə digər məhəllələrlə müqayisədə daha çox bağ-bostan olduğu daha çox diqqəti cəlb edir [50, 167]. Lahıcda 7 məhəllə var: Zəvəro (Yuxarı), Muradan (Muradlılar), Ağalı, Bəədvan, PiĢtə (Arxa), Dərhəsən və Duluz məhəlləsi. Manaf Süleymanovun yazdığı kimi, Lahıc məhəllələrindən hər birinin özünəməxsus küçələri, döngə və dalanları, bulaq, məscid, hamam, dəyirman, mədrəsə və mollaxanası olub [500, 16]. Hələ XIX əsrə aid yazılarda adı çəkilən bu məhəllələrdən hər birində əsasən bu və ya digər sənət sahəsi ilə məĢğul olan insanlar yaĢayıb. Məsələn, Zəvəro məhəlləsində əsasən dabbağlar yaĢayırmıĢ. Muradan məhəlləsi dəmirçi və çarvadarların məskəni sayılırdı. Bəədvan məhəlləsində baĢmaqçılar və alverçilər, qismən də misgərlər yaĢayırdı. Dərhəsən məhəlləsi baĢdan-baĢa çarvadarlar məhəlləsi idi. Ağalı uĢağının yaĢadığı məhəllə isə bir növ misgərliyin daha geniĢ təmsil olunduğu mərkəz idi. Dulusçular məhəlləsində məskunlaĢanlar isə daha çox məiĢətdə istifadə olunan saxsı qablar istehsalı ilə məĢğul olurdular. XIX əsrin sonlarında Lahıcda müəllimlik fəaliyyətilə məĢğul olan Məhəmməd Həsən Əfəndiyev 1901-ci ildə Tiflisdə çap etdirmiĢ olduğu «Bakı quberniyası Göyçay qəzasının Lahıc kəndi» adlı məqaləsində yazırdı ki, Lahıcın tikintiləri büsbütün daĢdandır. Evlər ikimərtəbəlidir, üçmərtəbəlilər də vardır. Həyətlər geniĢ deyil, bir hissəsini adətən evin eyvanı tutur, orada isə təndir qoyulur [667, 45-46]. Məqalə müəllifinin Lahıcın insanları ilə bağlı yazdıqları da maraq doğurur: «Lahıcın əhalisi əsasən ortaboylu, kifayət qədər dolubədənli, enlikürəklidir. Qayğılı çöhrələrindən görünür ki, yumĢaqtəbiətli, güzəĢtə gedəndirlər. Xaricən xeyirxah olduqları nəzərə çarpır... Kənardan gələnə həmiĢə xoĢ münasibət göstərir, ümumiyyətlə, cəhd edir ki, səmimi, qonaqpərvər görünsün. Xüsusilə əgər qonaq hökumət adamıdırsa» [667, 45-46]. Maraqlıdır ki, M.Əfəndiyevdən təqribən 16-17 il sonra Lahıcda olan Fituni də oranın insanları barədə demək olar ki, eyni sözləri yazıb. Lahıc əsrlər boyu ġirvanın çox mühüm sənətkarlıq mərkəzindən biri olub [620]. Ayrı-ayrı tarixi mənbələr hələ X-XI əsrlərdən baĢlayaraq Lahıcın sənətkarlıq məntəqəsi olduğundan xəbər verir. Məsələn, X əsr mənbəsi olan «Hüdud əl- Yüklə 3,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|