Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi a. A. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 3,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- KÜRDÜVAN
- HƏSƏN BƏYĠN YURDU
112
Lahıc ustaları heç də bütün sənət sahələrində xarüqələr yaratmayıblar. Amma Lahıc misgərlərinin həqiqətən xarüqələr yaratdığı barədə isə baĢqa fikir ola bilməz. Lahıc xalçaçıları, Lahıc silahsazları barədə də eyni sözləri demək olar. Həmin sənət sahələrinin tarixi uzun illərdir ki, araĢdırılır və yəqin ki, bundan sonra da araĢdırılacaqdır. Uzun illərdir ki, Lahıc ustalarının ayrı-ayrı tarixi dövrlərdə istehsal etdikləri zəngin və rəngarəng çeĢidli sənətkarlıq məmulatının, o cümlədən dünyanın bir çox ölkələrindəki muzeylərin, Ģəxsi kolleksiyaların yaraĢığına çevrilmiĢ nadir sənət incilərinin bədii-texniki və sənətkarlıq xüsusiyyətləri ilə bağlı tədqiqatlar aparılır və sözsüz ki, bundan sonra da aparılacaqdır. Əfsuslar olsun ki, hələlik Lahıc ərazisində arxeoloji tədqiqat iĢləri aparılmayıb. Bunsuz isə Lahıcın tarixini dərindən və hərtərəfli araĢdırmaq qeyri-mümkündür.
Kürdüvan Basqal və Mücü çayları arasında, ġamaxıdan Qəbələyə gedən yolun üstündə yerləĢən qədim yaĢayıĢ yeridir. Adı ilk dəfə X əsrə aid anonim mənbə olan «Hüdud əl-aləm» əsərində xatırlanır. Orada deyilir ki, ġirvanda Kürdüvan adlı kiçik, abadan və nemətli bir Ģəhər vardır [651]. XII əsrə aid mənbədə gürcü çarı IV Davidin 1120-ci ildə ġirvana hücumu zamanı Lahıcla bərabər Kürdüvanı da talan etdiyi bildirilir [353, 37]. XV əsr müəllifi Bədr ġirvaninin «Divan» əsərində də Kürdüvanın adı xatırlanır [212]. V.F.Minorskinin orta əsr mənbələrinə istinadən yazdığına görə, LayzanĢah Əbu Tahirin nəvəsi Əbül Heysəm (vaxtı ilə o, Tabasaran Ģahı olub) Kürdüvanda dəfn olunub [523, 50]. Kürdüvan və ona bitiĢik ərazilərdə antik dövrdən baĢlayaraq intensiv həyat olub [550, 48-50]. Kürdüvanla yanaĢı olan Xankəndi ərazisində orta əsrlərə aid çoxsaylı tikinti qalıqları mövcuddur. Orada vətəndaĢlar öz Ģəxsi həyətlərində quyu və ya xəndək yeri qazarkən tez-tez daĢdan və ya biĢmiĢ kərpicdən inĢa edilmiĢ tikinti qalıqları üzə çıxır. Kəndin mərkəzi hissəsində olan qala-saray kompleksin qalıqları bu gün də qalmaqdadır [50, 202-203]. Əlbəttə, qeyd olunan ərazidə bu cür zəngin maddi-mədəniyyət qalıqlarının mövcud olması orada daha qədim dövrə aid yaĢayıĢ izlərinin olduğunu ehtimal etməyə əsas verirdi. Çünki, kifayət qədər geniĢ ərazini əhatə edən və daha çox elitar təbəqə üçün xarakterik olan mədəniyyət bünövrəsi və ənənəsi olmadan konkret ərazi daxilində birdən-birə formalaĢa bilməzdi. 1976-cı ildə sel sularının Kürdüvan yaxınlığında açmıĢ olduğu dərin yarğanlarda üzə çıxan antik dövr və erkən orta əsrlərə aid zəngin maddi- mədəniyyət qalıqları bunu bir daha təsdiq etdi. Həmin ərazidə arxeoloq F.L.Osmanov tərəfindən aparılan müĢahidə və kəĢfiyyat axtarıĢları zamanı qalınlığı 3 m-ə çatan, yaĢayıĢ izləri və qəbir nümunələri ilə zəngin olan mədəni təbəqə olduğu müəyyənləĢdirilib. Mədəni təbəqənin üstü təqribən 2 m qalınlıqda olan çınqıl və qarıĢıq torpaqdan ibarət lal təbəqə ilə örtülüb. Bu isə onu göstərir ki, e.ə. I əsrdən eramızın V əsrinədək intensiv həyat olan həmin ərazi təqribən 1500 il 113
bundan öncə sel suları altında qalıb [550, 22-24]. Beləliklə, eramızın V əsrinin sonlarında həmin ərazidə həyat dayanıb. Sakinlər isə yaxınlıqdakı su tutmayan, nisbətən hündür ərazilərə köçüb. Basqal və Xankəndi ətrafında ilkin yaĢayıĢ yerləri məhz bu zəmində meydana gəlib [104]. Müxtəlif vaxtlarda Kürdüvan ərazisində baĢ verən təbii dağıntılar və təsərrüfat iĢləri zamanı zəngin və rəngarəng maddi-mədəniyyət qalıqları üzə çıxmıĢdır. Həmin tapıntılar içərisində dulus dəzgahından istifadə olunmadan istehsal edilən Ģirsiz keramika məmulatı, müxtəlif növ metallardan hazırlanmıĢ bıçaq, xəncər, qılınc, üzük, bilərzik, boyunbağı və ĢüĢə qab nümunələri, heyvan və insan sümükləri, ocaq və kömür qalıqları olduğu diqqəti cəlb edir. F.L.Osmanovun fikrincə, Kürdüvandan tapılan keramika nümunələrinin xeyli qismi ilk orta əsrlər dövrü üçün xarakterikdir. Bu cəhətdən əllə nisbətən kobud hazırlanan və ağzının kənarları novĢəkilli olan bardaq tipli qabı nümunə göstərmək olar. Onun çiyin və boğaz hissəsini birləĢdirən lentĢəkilli qulpu və yastı oturacağı var [550, 22-24]. Xatırladaq ki, analoji nümunələrə ġamaxı, Qəbələ, Qalagah və Mingəçevirdə aparılan arxeoloji tədqiqatlar zamanı təsadüf olunub.
Ġsmayıllı-Muğanlı Ģose yolundan təqribən 400-500 m cənubda, Girdiman çayının sağ sahilindəki terrasda yerləĢən bu abidə keçən əsrin 80-ci illərinin ortalarında aĢkar edilib. R.B.GöyüĢov və F.L.Osmanov tərəfindən əraziyə baxıĢ keçirilərkən orada çoxlu maddi-mədəniyyət qalıqları qeydə alınıb. Bunlar əsasən qayıqvari formalı dən daĢlarının parçalarından, keramika və biĢmiĢ kərpic nümunələrindən ibarətdir [199, 11-12]. Ayrı-ayrı sahələrdə müĢahidə olunan daĢ topaları isə vaxtı ilə orada mövcud olan tikinti qalıqlarının əlaməti kimi izah olunur. Xatırladaq ki, Tircan kəndinə məxsus olan bu ərazi uzun illərdir ki, Ģumlanaraq əkilir. 70-ci illərin sonu - 80-ci illərin əvvəllərində isə ora baĢdan-baĢa plantaj edilərək üzüm bağı salınıb. Bunun nəticəsində də abidənin mədəni təbəqəsi təqribən 50-60 sm dərinliyədək çox ciddi surətdə dağıntıya məruz qalıb. YaĢayıĢ yerinin kənarında «Qızılgüllük» adı ilə bəlli olan təpə var. Ora daha çox kolluq və daĢlıq olduğundan heç vaxt Ģumlanmayıb. Elə bu səbəbdən də orada mədəni təbəqə nisbətən salamat qalıb [199, 11-12]. Məlumat üçün bildirək ki, indinin özündə də orada qızılgül kolları qalmaqdadır. Sözsüz ki, bunun özü də vaxtilə həmin təpədə və ona yaxın ərazidə qədim yaĢayıĢ yeri olduğuna dəlalət edir. Məlumat üçün bildirək ki, bu abidədən 4-5 km Ģərqdə, Basqal yolunun üstündəki bağa da xalq arasında «Həsənxan bağı» deyilir. Görünür, bu ərazilər nə vaxtsa Həsən adlı feodala mənsub olub. Yeri gəlmiĢkən onu da bildirək ki, «Həsənxan bağı» ətrafındakı ərazilərdə də təsərrüfat iĢləri görülərkən orta əsrlərə aid maddi-mədəniyyət qalıqları üzə çıxıb. Məhz həmin tapıntılara əsasən, Yüklə 3,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|