Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi a. A. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 3,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- LAHIC
104
Özü də Qalagahdan məlum olan bu tip qablar Mollaisaqlı, Hacıhətəmli, Nüydi və Uzunboylardan məlum olan nümunələrlə müqayisədə olduqca kobud hazırlanıb. Bu isə ilk orta əsrlər dövründə dulusçuluq sənətində müĢahidə olunan keyfiyyət dəyiĢikliklərinin bariz nümunəsidir. Antik dövr abidələri ilə müqayisədə Qalagah tapıntıları içərisində lentvari qulpu, nisbətən dar boğazı, üçləçəkli gül formasında olan ağzı, çiyin hissədə isə müxtəlif üsullarla iĢlənmiĢ naxıĢları olan bardaq tipli qablar nisbətən çoxluq təĢkil edir. Fikrimizcə, ilk orta əsrlər dövrü üçün səciyyəvi olan bu cür qablar antik dövrdə geniĢ yayılan süddanbiçimli qabların davamı kimi baĢa düĢülməlidir. Xatırladaq ki, bu hal Qırlartəpə materiallarında da çox aydın izlənir. Qalagahdan tapılmıĢ insan fiqurları Mollaisaqlı və Hacıhətəmlidən məlum olan antropomorf fiqurlarla müqayisədə xeyli dərəcədə özünün sxematikliyi ilə diqqəti cəlb edir (XXXVII tablo, Ģək. 7, 8). Zoomorf fiqurlar isə daha çox keçiyə və öküzə bənzəyir. Qalagahda arxeoloji axtarıĢlar zamanı ĢüĢə məmulatı nümunələrinə də tez- tez təsadüf edilib. Bu cür nümunələrə həm Y.A.Paxomovun, həm də F.L.Osmanovun tədqiqatları zamanı rast gəlinib [190, 96-97; 575, Ģək.2]. Həmin nümunələr əsasən qədəh tipli qablardan və onlara məxsus fraqmentlərdən ibarətdir (CI-CIV tablolar). Y.A.Paxomov tərəfindən aĢkar edilmiĢ yaĢımtıl rəngli ĢüĢə qədəhin hündürlüyü 12,5, ağzının diametri 8,5, oturacağının diametri 5,8 sm-dir. Gövdə hissəsi qabarıq ornamentlərlə bəzədilib [190, 96-97]. Qalagah materialları içərisində qiymətli bəzək əĢyaları da vardır. Belə nümunələrə əsasən qəbir avadanlıqları içərisində təsadüf olunur. Tuncdan hazırlanmıĢ üzük, bilərzik, ĢüĢə muncuqlardan ibarət boyunbağı nümunələri xüsusilə çoxluq təĢkil edir (C tablo, Ģək.21-40; CI tablo, Ģək.2; CIV tablo, Ģək. 1, 2, 10). Oradan tapılmıĢ üç ədəd qızıl sırğa isə hazırda Azərbaycan tarixi muzeyinin qiymətli metal-qızıl fondunda saxlanılır [50, 26; 190, 100]. Onlardan ikisi 1938-ci ildə Y.A.Paxomov, üçüncüsü isə 1964-cü ildə F.L.Osmanov tərəfindən tapılmıĢdır. Qayığa oxĢar formada olan bu sırğaların xarici səthi zərif, həm də olduqca mürəkkəb texnoloji üsullarla bəzədilib. Qalagah birtəbəqəli abidədir. Oradan məlum olan maddi-mədəniyyət nümunələri xarakteri və rəngarəngliyi baxımından qonĢuluqdakı antik dövr abidələrinin materiallarından əsaslı surətdə fərqlənir. Keramika məmulatının timsalında bu fərqlər xüsusilə daha aydın müĢahidə olunur. ġüĢə məmulatının və bəzək nümunələrinin çox tapılması da Qalagah abidəsini yaxınlıqdakı antik dövr abidələrindən fərqləndirən əsas əlamətlərdəndir. Bütün bunlar isə Qalagahda iqtisadi və mədəni cəhətdən yüksək dərəcədə inkiĢaf etmiĢ Ģəhər həyatı olduğundan xəbər verir. Arxeoloji tədqiqatlar zamanı əldə olunmuĢ maddi mədəniyyət nümunələrinə əsasən deyə bilərik ki, Qalagahda həyat III əsrdən daha sonra baĢlanıb. Nəfis ĢüĢə məmulatının və qiymətli bəzək əĢyalarının çoxluğu da bu abidənin III əsrdən sonrakı dövrə aid olduğunu söyləməyə əsas verir. Bütün bu amillər Qalagahda ən 105
tezi, eramızın IV əsrinin ortalarından etibarən qızğın Ģəhər həyatı olduğundan xəbər verir. Fikrimizcə, Qalagahda həyatın nə vaxtadək davam etdiyini də dəqiqləĢdirməyə ehtiyac var. Məlum olduğu kimi, orada 1,5-1,7 m qalınlığında mədəni təbəqə aĢkar edilib. Sözsüz ki, belə bir mədəni təbəqənin əmələ gəlməsi üçün ən azı 2-3 əsr vaxt gərəkdir. Buradan da belə nəticə çıxır ki, Qalagahda ən azı V əsrin sonlarınadək həyat davam edib. Xatırladaq ki, oradan tapılmıĢ maddi- mədəniyyət nümunələrinin xeyli qismi Mingəçevirin, Qəbələnin və ġamaxının ilk orta əsr materiallarından əsla fərqlənmir.
Azərbaycan ərazisində «Lahıc» adı ilə məlum olan bir neçə yaĢayıĢ məntəqəsi vardır. Onlardan ən böyüyü və nisbətən daha qədim tarixə malik olanı isə Ġsmayıllı rayonundakı Lahıc qəsəbəsidir. Girdiman çayının sol sahilində, dağlar qoynunda olan Lahıc BaĢ suayrıcına yaxın ərazidəki kəndlərin əhatəsində yerləĢir (XXXIX tablo). Hansı ki, əsrlər boyu Lahıc həmin kəndlər üçün həm inzibati, həm də mədəni-iqtisadi mərkəz funksiyası daĢıyıb [280]. Xatırladaq ki, yazılı mənbələrdə Lahıc və Lahican vilayətinin adı tez-tez çəkilir. Məsələn, Ġbn əl-Havqəl ġirvan Ģəhərlərinin adını sadalayarkən ġamaxı, ġirvan, Laican və ġabranın da adını çəkir [56, 67; 236, 110]. Maraqlıdır ki, bəzi mənbələrdə «Layzan» kimi göstərilən bu Ģahlıq Ġbn əl-Havqəl tərəfindən «LaicanĢah» kimi təqdim edilib. V.M.Minorski Lahıcı Ġranın Gilan əyalətindəki Lahicanla əlaqələndirir [23, 32]. O, «Hüdud əl-aləm»in ingilis dilinə tərcüməsinə yazmıĢ olduğu qeydlərində «LayzanĢahlığın Girdiman çayı ilə Göyçay arasındakı ərazidə olduğu qənaətinə gəlib» [225, 32-33]. Yeri gəlmiĢkən onu da qeyd edək ki, tarixi mənbələrdə ġirvan və Xursanla bərabər Laican nahiyəsinin də zəngin mədən yataqlara və təbii sərvətlərə malik olduğu, buradan xarici ölkələrə sənətkarlıq və kənd təsərrüfatı məhsullarının göndərildiyi barədə məlumat verilir [120, 32-33]. Lahıcın XVIII və XIX əsr tarixinə dair çoxlu tədqiqat əsərləri yazılsa da, orada həyatın nə vaxtdan baĢladığı barədə hələlik dəqiq elmi məlumat yoxdur. Doğrudur, tarixi mənbələrdə IX əsrdən baĢlayaraq Lahıcın adı çəkilir və onun ətrafında cərəyan edən hadisələr barəsində məlumat verilir. M.X.ġərifli ərəb mənbələrinə istinadən hələ VI əsrdə Böyük Qafqaz sıra dağlarının Ģimal-Ģərq ətəklərindəki ərazilərdə bir neçə Ģahlıq olduğunu bildirir. Onun yazdığına görə, bu kiçik hökmdarlıqlar daxili iĢlərində muxtar olsalar da, Sasanilərə xərac verirdilər [225, 50]. Çox güman ki, həmin Ģahlıqlardan biri də məhz Lahıc Ģahlığı olub. IX əsr müəllifi Əhməd əl-Bəlazuri VIII əsrə aid hadisələrdən bəhs edərkən LayzanĢahın Xəlifə HiĢam (724-447) tərəfindən Ərməniyyəyə hakim təyin edilən Məsləmə ibn Əbdülməliklə müqavilə bağladığını bildirir [320, 12]. X əsrə aid anonim mənbədə də Lahıcın adı tez-tez xatırlanır. Mənbənin yazdığına görə, Laican ġirvanın üç nahiyəsindən biridir. Mənbədə deyilir: «ġirvan, Xursan və
Yüklə 3,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|