Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi a. A. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 3,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ƏRƏBCƏBĠRLĠ
- YEKƏXANA
- TƏRKƏġ
116
miqdar insan və heyvan sümükləri, yanmıĢ qoz qabığı, divarlarının qalınlığı 2,5 sm olan saxsı küpələr və bardaq tipli qabların fraqmentləri tapılıb. MüĢahidələr zamanı abidənin təqribən 1 hektara yaxın ərazini əhatə etdiyi müəyyənləĢdirilib. Orada, ayrı-ayrı yerlərdə çoxsaylı siçan yuvaları olduğu da diqqətdən yayınmamıĢdır. Maraqlıdır ki, siçanların yuvadan qazıb çıxardığı torpaq içərisində gil qabların qırıqlarının olduğu müəyyənləĢdirilib. F.L.Osmanov bütün bu tapıntıların xronoloji cəhətdən eramızın I minilliyinin birinci yarısına aid olduğunu güman edir. 1976-cı ildə AĢağı Qaraməryəm kəndi yaxınlığında su anbarı üçün yer qazılarkən də oradan analoji tapıntılar üzə çıxıb. O zaman inĢaatçıların məlumatı əsasında Göyçay rayonuna ezam edilən arxeoloq Ə.Əliyev və A.Ələkbərov tərəfindən oradan xeyli miqdar maddi-mədəniyyət nümunələri toplanıb [82, 85-92]. Həmin tapıntılar baĢlıca olaraq orta əsrlərə aid Ģirsiz və Ģirli saxsı məmulatı nümunələridir. Tapıntılar içərisində bir neçə ədəd salamat vəziyyətdə olan küpə tipli qab xüsusilə diqqəti cəlb edir. Onların ağzı novçalı olmaqla bir qədər kənarlara meyillidir. Küpələrdən birinin üzərində cızma üsulu ilə iĢlənmiĢ sxematik təsvir var. Tədqiqatçıların fikrincə, bu insan təsviridir [82, 85]. AĢağı Qaraməryəm ərazilərindən toplanan gil qab nümunələri xronoloji cəhətdən ilk orta əsrlərə aid edilir. Mütəxəssislər AĢağı Qaraməryəmdən tapılan məiĢət əĢyaları içərisində Örənqala qazıntılarından bəlli olan nümunələrə bənzəyən Ģirli qablar da olduğunu əsas götürərək XI əsrədək orada həyat olduğunu bildirib [82, 86]. Rəvayətə görə, Qaraməryəm kəndinin əsası uzaq keçmiĢdə Məryəm adlı bir qadın tərəfindən qoyulub. Həmin qadın həddən artıq qara olduğundan ona Qara Məryəm deyərlərmiĢ. Görünür, o milliyyətcə ərəb olub. Qaraməryəm tapıntılarının xronoloji cəhətdən Azərbaycanın Xilafət orduları tərəfindən zəbt olunduğu dövrə aid olması da məhz bu cür düĢünməyə əsas verir.
10 aprel 1973-cü il tarixdə Faiz Yusifovun imzası ilə Göyçay rayon qəzetində «Nadir tapıntı» adlı məqalə dərc olunub. Məqalədə rayonun Ərəbcəbirli kəndində quĢçuluq ferması üçün bünövrə yeri qazılarkən üzə çıxan maddi- mədəniyyət nümunələrindən bəhs olunurdu. Həmin tapıntılarla əlaqədar arxeoloq A.B.Nuriyev 1973-cü ildə Göyçay rayonunda ezamiyyətdə olub. O, abidə ilə və oradan toplanaraq Göyçay Ģəhərindəki 1 saylı məktəbə təhvil verilmiĢ tapıntılarla tanıĢ olub. Müəyyən edilib ki, həmin tapıntıların aĢkar edildiyi ərazidə vaxtilə nekropol mövcud idi. Ərəbcəbirli nekropolundan əldə edilən tapıntılar əsasən aĢağıdakılardan ibarətdir: 1. Metal əĢyalar. Bunlara misdən, tuncdan, gümüĢdən və qızıldan hazırlanmıĢ sinə bəzəkləri, bilərziklər, üzüklər, sırğalar aiddir. 2. ġüĢə məmulatı. 117
Bunlara, əsasən muncuqlar və müxtəlif formalı ĢüĢə qablar aiddir. Maraqlıdır ki, Ərəbcəbirlidən tapılan bilərzik, üzük və sırğaların əksəriyyəti bolluq rəmzi olan ilan simvollu forma və naxıĢlara malik olması ilə diqqəti cəlb edir [545, 43-44]. Mütəxəssislər Ərəbcəbirli nekropolunda aĢkar edilmiĢ küp qəbirləri xronoloji cəhətdən IV-VIII əsrlərə aid edirlər [545, 44]. Görünür, Albaniya ərazilərinin ərəblər tərəfindən istilası nəticəsində orada həyat dayanıb.
1965-70-ci illərdə Ġsmayıllı rayonu ərazisində arxeoloji axtarıĢlar aparan F.L.Osmanov Bakı-Qaraməryəm Ģose yolunun Ģimal tərəfində yerləĢən Yekəxana kəndi ərazisindən də antik və ilk orta əsrlərə aid müxtəlif növ maddi mədəniyyət qalıqları aĢkar edib. Həmin tapıntılar içərisində kömürləĢmiĢ vəziyyətdə olan taxıl qalıqları xüsusilə marağa səbəb olub [190, 105-106]. F.L.Osmanov tərəfindən tapılan bu nümunələr görkəmli seleksiyaçı alim, akademik Ġ.D.Mustafayev tərəfindən təyin olunub. Onun rəyinə əsasən, həmin taxıl qalıqları əsasən mədəni arpa və az miqdarda yumĢaq buğda növündən ibarət olub [532, 19-20]. 80-ci illərin əvvəllərində Yekəxana və ona qonĢu olan ġahsoltanlı kəndləri ərazilərində təsərrüfat iĢləri görülərkən xeyli maddi-mədəniyyət nümunələri üzə çıxıb. Tapıntılar içərisində qədim əmək vasitələri, məiĢət əĢyaları və bəzək nümunələri üstünlük təĢkil edir. ġahsoltanlı kənd məktəbinin yaxınlığındakı sahə Ģumlanarkən də oradan xeyli miqdarda gil qab nümunələri tapılıb [82, 88]. Yerli sakinlərin dediyinə görə, bu cür tapıntılar ayrı-ayrı həyətlərdən də məlumdur. ġahsoltanlı abidəsinə baxıĢ keçirilərkən oradan xeyli maddi-mədəniyyət nümunələri toplanılıb [82, 88]. Bunlar əsasən iri təsərrüfat küpləri, çölmək və cam tipli dayaz qabların, təkayaq vazların fraqmentlərindən ibarətdir. Tapıntılar içərisində diametri 8 sm olan bir ədəd gildən hazırlanmıĢ araba təkərinə bənzər əĢya, qulpların üzərində çərtmə naxıĢı olan kiçikhəcmli su qablarının parçaları və iki ədəd qadın fiquru diqqəti cəlb edir. Fiqurların hər ikisinin baĢı, qolları və qurĢaqdan aĢağı hissəsi sınmıĢdır [82, 88-91]. Göründüyü kimi, ġahsoltanlı materialları içərisində həm antik, həm də ilk orta əsrlər dövrünə aid əĢyalar var. Bu, o deməkdir ki, həmin ərazilərdə eramızın əvvəllərindən baĢlayaraq IV-V əsrlərədək yaĢayıĢ olub. Daha sonra isə orada həyat kəsilərək sakinlər qonĢuluqdakı Yekəxana ərazisinə köçüblər [82, 91].
Oğuz rayonunun TərkəĢ kəndindən 1 km cənubda, Türyançayın qərb sahilində yerləĢir. Abidənin Ģərq tərəfi Türyançay dərəsi, Ģimal, qərb və cənub tərəfləri isə təbii xəndəyə bənzəyən dərin çökəkliklə əhatə olunub. O, iki hissədən ibarətdir. Yerli əhali tərəfindən abidənin Ģimal hissəsi Böyük Qalacıq, cənub
Yüklə 3,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|