Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi hüseyn cavġDĠn ev muzeyġ
Yüklə 2,29 Mb.
|
158
olunmuş ―Millətlərin irq mübarizəsi‖ sərlövhəli bir məqalədə deyilirdi ki, müharibənin qələbəsi bir dövlətin, bir məmləkətin digər dövlətə və ya məmləkətə qələbə çalması deyil, bir irqin digər irqi yenməsi və basması demək olacaqdır. Hazırda caha- nın böyük və mədəni irqlərindən olan latın, anqlosakson, slav və alman irqləri mübarizə etməkdədirlər‖ 1 .
sosial-demokratlar ardıcıl mübarizə aparırdılar. Sosial- demokratlar ―həyat mübarizə meydanıdır‖ dedikdə siniflər mübarizəsini, hakim siniflərlə məhkum siniflər, bürokratiya ilə demokratiya arasında gedən mübarizəni nəzərdə tuturdular. Onların məqsədi inqilabi mübarizəni davam etdirmək, zəh- mətkeş kütlələri feodalizm-kapitalizm istismarından xilas etmək idi. N.Nərimanov 1906-cı ildə rus inqilabının gələcək inkişafından bəhs edərək yazırdı: ―Bürokratlar qansız öz ixtiyarlarını əldən buraxmayacaqlar... Barıtları işə vermək lazım gələcəkdir. İnqilab təzədən başlanacaqdır... Rusiya torpağının qana bir də bulanması qandan xilas olmağına səbəb olacaqdır‖ 2 .
olunan ―Bakı həyatı‖ qəzeti millətçilik və irqçilik fitnəkarlığına qarşı sinfi mübarizə ideyasını təbliğ edərək yazırdı: ―Hər bir məmləkətin əhalisi iqtisadi-məaş və güzəran cəhətincə növ-növ cəmiyyəti-ictimaiyyələrə təqsim olunurlar. Məsələn, mülkə- dar, əkinçi, fəhlə, sahibkar və yaxud sərmayədar, nücəba, əhli- tüccar və qeyrə və bu təbəqə və siniflərin iqtisadi mənafeləri, iqtisadi məqsədləri bir-birinə bilkülliyyə zidd və müğayir olur. Məsələn, sərmayədar istəyir fəhləni çox işlətsin, az məvacib versin, fəhlə isə buna bərəks olaraq az işləyib çox almaq qəsdindədir. Mülkədar öz əkin yerini əkinçiyə artıq qiymətə icarəyə vermək, həm də onları həmişə özünə müti edib,
1
2 ―Həyat‖, 1906, № 122. 159
üstlərində ağalıq etmək qəsdindədir. Əkinçi isə... özünü azad və mülkədarın töhmət və riyasətindən xilas etmək, köləlik zəncirini parçalamaq xəyalındadır. Və həmçinin nücəba ilə əhli-sənaye və əhli-ticarət. Nücəba sinfi hər bir halda tüccar və əhli-sənayeyə həqarətlə baxıb onların tərəqqisinə mümaniət göstərir, məmləkətin hökmranlığını öz əllərində saxlamaqdan ötrü bu təbəqələrin nüfuzunun azalmağına həmişə ciddi-cəhd göstərirlər. Bunlar isə öz xeyirlərinə çalışmaq üçün nücəba ilə daimi mübarizədə bulunurlar. Hər bir sinif hökuməti əlinə keçirmək məqsədilə siyasi firqələr təşkil edib, bir-biri ilə daimi mübarizədə bulunurlar‖. Məqalədə deyilirdi ki, istər Avropada, istərsə də Rusiyada baş verən bütün inqilablar müstəmləkə zülmünü və imperialist müharibələrini doğuran səbəblərin hamısı həmin bu siniflər arasında olan ziddiyyətlərdən doğur 1 .
mantiklərin, o cümlədən H.Cavidin də yaradıcılığında, xüsusən, birinci imperialist müharibəsi illərində çox geniş yer tuturdu. M.Hadinin ―İnsanların tarixi faciəsi‖, ―Hərb xatirələrindən‖, ―Ey zavallı bəşər!‖, ―Hərarətli şeirlər‖, ―Ulduzlara‖, ―Hərbi-müsəlləs‖, H.Cavidin ―İblis‖, ―Haqqını sən mübarizə ilə alarsan‖, A.Şaiqin ―İdeal və insanlıq‖ və sair bir çox əsərlərində bu məsələdən çox geniş bəhs olunmuşdur. Hər şeydən əvvəl, demək lazımdır ki, bu məsələdə mütərəqqi romantiklər əksinqilabçı, mürtəce yazıçıların tamamilə ziddinə olan bir cəbhə tuturdular. Mürtəcelər ―həyat mübarizə meydanıdır‖ — dedikdə irqçilik, millətçilik, müharibə ideyalarını təbliğ etdikləri halda, mütərəqqi romantiklər Məhəmməd Hadi kimi:
Bir gözdə, bir nəzərdə tutulsun gərək miləl, Ta meyvəbəxşi-aləm ola şaxeyi-əməl — — deyə yer üzünün bütün millətlərini qardaş olmağa, birləşib
1
―Bakı həyatı‖, 1912 № 3.
160
qanlı müharibələrə son qoymağa çağırır, əsərlərində dönə-dönə imperialist müharibəsinin dəhşətlərini göstərir, əsarətdə olan məzlum millətlərin müstəmləkə zülmünə qarşı mübarizəsini alqışlayırdı. Mütərəqqi romantiklər də ―cahan mübarizə səhrasıdır‖ deyirdilər. 1 Onlar da: Qüvvəyə bağlıdır aləmdə həyat Qüvvədən nəşət edir mövcudat, Qüvvətin varsa, yaşarsan məsud, Yoxsa, şəksiz olacaqsan nabud 2 — — deyə qüvvətli olmağın, həyat mübarizəsində qalib gəl- məyin zərurətindən danışırdılar. Onlar da:
Qəvi acizi eyləyir payimal, Həqiqət budur, başqa sözlər xəyal 3
— deyib iki qüvvənin, hakim qüvvələrlə məzlumların çarpışdığını söyləyirdilər. Lakin zorakılığı, əsarəti, köləliyi açıqdan-açığa müdafiəyə qalxışan mürtəcelərin tamamilə əksinə olaraq, mütərəqqi romantiklər ―mənfur qüvvələr‖ dedikdə təcavüzkar qüvvələri, imperialist burjuaziyanı, müstəmləkəçi hakim
millətləri, Şərq
istibdadını, zəhmətkeşlərin qanını içən burjua-feodal aristokratiyasını; ―məzlumlar, zəiflər‖ dedikdə isə əsarətdə olan məhkum millətləri, bütün insanlıq, vətəndaşlıq hüquqlarından məhrum edilən zəhmətkeşləri nəzərdə tuturdular. ―Həyat mübarizə səhrasıdır‖ dedikdə isə, onlar azadlıqla əsarət, qaranlıqla işıq, zorla haqq, xeyirlə şər arasındakı mübarizəni nəzərdə tuturdular. Bu nöqteyi-nəzərdən onlar məzlumlara, zəiflərə
1
M. H a d i, ―Füyuzat‖ 1907, № 18.
2 A. S ə h h ə t . ―Sövqat‖, 1916, № 27.
3
nəşriyyatı, Bakı, 1957, səh. 284.
Yüklə 2,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
|