Azərbaycan rəHBƏRLİYİNDƏ İXTİlaflar və daxiLİ Sİyasi ÇƏKİŞMƏLƏR
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
sıxışdırılması fikrini rədd edir. Azərbaycanda milli-siyasət qurultayların qərarları əsasında qurulub və işgüzarlıqla həyata keçirilir. Komissiya xüsusilə Bakı təşkilatlarının işinə müsbət qiymət verir...» (13, f.609, s.l, iş 117, s.33). Y. Yaroslavskinin başçılığı ilə Mərkəzi Yoxlama Komissiyasının mövqeyi, apardığı siyasət qeyri obyektiv idi. Təbiidir ki, qısa bir müddətdə bu cür ciddi məsələyə tam aydınlıq gətirmək olmazdı. Komissiyanın heç belə bir fikri də yox idi. Odur ki, Nərimanovun tərəfdarlarından heç kimlə söhbət aparılmadı. Əsas məqsəd Nərimanovun haqsız olduğunu göstərməklə, onun Azərbaycandan uzaqlaşdırılmasına nail olduqdan sonra, Mirzoyan, Sarkis, Orconikidze, Kirov kimilərinə Azərbaycanda sərbəst hərəkət etmək üçün yol açmaq idi. Komissiya da, onu təşkil edənlər də, onlara xidmət edənlər də öz məqsədlərinə nail oldular. N. Nərimanovun İ. Stalinə yazdığı tarixi məktubu çox qiymətli bir sənəd olmaqla yanaşı, həm də 1920-1923-cü illərdə siyasi vəziyyəti daha dərindən və yaxşı başa düşməyə, həm də dövrün ruhunu, ab-havasını hiss etməyə imkan verir. Nərimanovun mövqeyinin, onun Mərkəzə yazdığı xəbərdarlıq məktublarının, bu məktublarla əlaqədar olan çoxlu digər sənədlərin, arxivlərdə uzun illər tədqiqatçılardan gizli saxlanılaraq və yalnız indi, son 10-15 ildə aşkara çıxarılması mümkün olmuş, bu materialların öyrənilməsi tədqiq olunan illərdə Azərbaycan rəhbərliyində gedən mübarizənin mahiyyətini, Nərimanov üçün yaradılan çıxılmaz vəziyyəti, Mərkəzin anti-azərbaycan, şovinist siyasətini başa düşməyə və sənədlərin dili ilə açıb göstərməyə, yeridilən açıq-aşkar hakim millətçilik, şovinist siyasətin bünövrəsinin məhz o illərdə qoyulduğunu başa düşməyə, tariximizi olduğu kimi obyektiv öyrənməyə kömək edir. Həmin sənəd sovet cəmiyyətinin həyatında stalinizmin sonralar əmələ gətirdiyi fəlakətlərin səbəblərini aydınlaşdırmağa bilavasitə kömək edir. Nərimanov istəyirdi ki, (bu məktubu yazmaqla) Azərbaycanda partiya quruculuğu və milli siyasət sahəsində buraxılan səhvlərə diqqəti cəlb etsin və həmin səhvlər gələcəkdə təkrarlanmasın. Sonrakı hadisələr göstərdi ki, N. Nərimanov yanılmamış, hələ 1920-ci illərdə hiss edilən əyintilər getdikcə dərinləşmiş, dövlət siyasətinə çevrilmiş və cəmiyyətə böyük fəlakətlər gətirməklə yanaşı, nəticə etibarı ilə sovet cəmiyyətinin özünün məhvinə səbəb olmuşdu. 2.3. Milli siyasət ətrafında mübarizənin kəskinləşməsi, antiazərbaycan qüvvələrin qələbəsi Azərbaycanda sovet dövlət quruculuğunda geniş dəyişikliklər edilməsinə, yeni iqtisadi siyasətin həyata keçirilməsinə baxmayaraq bu dövrdə siyasi-iqtisadi vəziyyət hələ də normal ahənginə düşə bilmirdi. Bakıda neft hasilatı 1922-1923-cü illərdə əvvəlki illə müqayisədə artmış, mərkəzdə və qəzalarda bəzi sənaye müəssisələri yenidən işə salınmış, dənli bitkilərin, pambıq və başqa bitkilərin əkin sahələri xeyli genişləndirilmişdir. Lakin bütün bunlarla yanaşı, xalq təsərrüfatının bərpası işində ciddi çətinliklər qalmaqdaydı. Sənayenin ləng inkişafı, tələbatla ayaqlaşa bilməməsi, işsizlik kimi ağır problemi hələ də gündəmdə saxlayırdı. 1923-cü ilin sentyabrında 16.700 işsiz var idi. Xüsusi kapitalın ticarətdə hələ də müəyyən rol oynaması istər-istəməz sovet və kooperativ ticarəti sıxışdırırdı. Sənaye malları ilə kənd təsərrüfatı mallarının qiymətləri arasında böyük uyğunsuzluq olması sənaye mallarının çox baha, kənd təsərrüfatı mallarının ucuz satılmasından zəhmətkeş kütlə və milli hissli rəhbər işçilər, eləcə də müxalifətçilər çox narazı qalırdı. Bu cür qeyri-stabillikdə Rusiyada Trotskinin ətrafına toplaşan «fəhlə müxalifəti», «demokratik mərkəziyyətçilər», «sol kommunistlər»lə ciddi diskussiyalara başlanılmışdırsa da, Azərbaycanda belə mübarizəyə mərkəzdən xeyli gec başlanılsa da, geniş və şiddətli aparılırdı. Müxalifətçilərə hər yerdə ciddi zərbə endirirdilər. Bakı təşkilatında partiyadaxili demokratiyaya aid 160 yığıncaq keçirilmişdir. Fəhlə özəklərində müxalifət özünə ciddi tərəfdar tapa bilmirdi. Təsadüfi deyildir ki, müxalifətə səs verən, dəstəkləyən qüvvələr qulluqçu və ziyalılar idi (67, s.l 19). Bu dövrdə milli məsələ aktuallığı ilə seçilir, xalqının xoşbəxtliyini düşünən bir çox azərbaycanlı kommunistləri narahat edir, düşündürür, rəhbər dairələrdə qarşıdurmaya gətirib çıxarırdı. Nəriman Nərimanovun Azərbaycandan uzaqlaşdırılmasından sonra bu məsələ heç də səngimədi, əksinə daha da dərinləşdi. Mövcud dövlət idarəçiliyində aparılan siyasətdən narazı qalan, çevrilişin əleyhinə olan partiyaların üzvləri sovet-dövlət, təsərrüfat və mədəni tərbiyə müəssisələrində işləyən ziyalıların köməyi ilə kütlələr arasında milli- vətənpərvərlik, özünə hörmət, zəhmətinə qiymət hissini aşılayırdılar. Sinfi mübarizənin artdığı bir dövrdə müsavatçılar, ittihadçılar mübarizəyə qoşuldular. Onların taktikasında başlıca məqsəd kənddə həyata keçirilən tədbirlərə təsir göstərmək, kolxoz və sovxoz quruculuğunda baş verən haqsızlıqlara mane olmaq, məktəb və ali təhsil ocaqlarında, ədəbiyyat və incəsənətdə, mətbuat və nəşriyyatda milli idealoji təsiri artırmaq, sağ təmayülə meyl edən bəzi kommunistləri və komsomolçuları öz tərəflərinə çəkmək idi. Müsavatçılar və ittihadçılar bu işdə çox azlıq təşkil edən antisovet əhval-ruhiyyəli kadrlara, müəllimlərə böyük ümidlər bağlayırdılar. 1924-cü ilin əvvəllərində Mirzə bəy Xanlarov və başqa milli ruhlu adamlar tərəfindən təşkil edilən millətçi və dini xarakter daşıyan «Azadis» partiyası da sovet hökuməti əleyhinə xeyli iş aparmışdı. Hakim milli siyasət əhval-ruhiyyəsi dövlət, təsərrüfat və mədəni-maarif işçiləri arasında, hətta partiya təşkilatlarında özünü büruzə verirdi. Bəzi idarə və müəssisələrdə milli kadrlara düzgün münasibət bəslənmir, onların inkişaf edib irəli getməsinə etinasız yanaşılır, mane olunurdı. Buna «Qırmızı Oktyabr» tütün fabrikində, Binəqədi avtomobil təmiri zavodunda, Gəncə dəmir yol stansiyasında Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|