Azərbaycan rəHBƏRLİYİNDƏ İXTİlaflar və daxiLİ Sİyasi ÇƏKİŞMƏLƏR
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
çıxarmışdır. Mərkəzdən yalnız onun mənafeyini müdafiə edən kadrların respublikaya göndərilməsi, qeyri millətlərin, eləcə də daim intiqam hissi ilə yaşayan erməni kommunistlərinin yüksək vəzifə tutaraq, Bakı Komitəsində yerləşdirilməsi Mərkəzi Komitə, İnqilab Komitəsi ilə BK arasında dərin uçurumun yaranmasına qətirib çıxarmışdı. Qeyri millətlərdən olan bolşeviklərin yerli xalqın dilinə, dininə və başqa adət-ənənələrinə qarşı laqeydliyi, hörmətsizliyi, hər şeyin Rusiyadakı kimi aparılması, milli mənafe və yerli xüsusiyyətlərin nəzərə alınmaması ilə nəticələnirdi. Hakim partiya daxilində birlik və yekdilliyin olmaması, qeyri sağlam şərait, xüsusən də rəhbər işçilər arasında qruplaşmalar və çəkişmələrin baş alıb getməsi ölkəni və əhalini çox ağır vəziyyətə salırdı. Fikir müxtəlifliyi işin xeyrinə deyil, daha da cılızlaşaraq şəxsi intriqalara çevrilmişdi. N. Nərimanov və onun əleyhdarları arasında mübarizə elə kəskin xarakter almışdı ki, hətta V. Lenin özü işə qarışmış, «Bakı məsələsi» adlı məlum qərar və direktivlər məhz bundan sonra qəbul edilmişdi. «Azərbaycan kommunistləri arasında ixtilaflar» haqqında ayrıca məsələ müzakirə edilmişdi. Lakin o zaman heç kim, heç nə ilə hesablaşmayan və bilavasitə Stalin və Orconikidzeyə arxalanan Bakı Komitəsinin rəhbərliyi qəbul edilən qərarlara və direktivlərə çox məsuliyyətsizliklə yanaşdı və məhəl qoymadı. Bunu görən bəzi gənc partiya üzvləri tutduqları vəzifələri itirmək qorxusundan N. Nərimanovdan uzaqlaşdılar. N. Nərimanov belələrini «alverçi kommunistlər» adlandırırdı. N. Nərimanovun böyük səyi və təkidi ilə respublikanın xeyrinə mühüm qərarlar qəbul edilməsinə baxmayaraq, Mirzoyan-Kirov kompaniyası bu qərarların yerinə yetirilməsinə nəzarət əvəzinə maneçilik törədirdilər. A. Serebrovski Azərbaycan nefti məsələsində tam sərbəst, özü istədiyi kimi hərəkət edirdi. Çevrilişdən sonrakı hadisələr aydın göstərirdi ki, sovetlərin hakimiyyəti möhkəmləndikcə, bolşeviklərin xalqlara vəd etdikləri azadlıqlar unudulur, əsrlər boyu saxlanılan və nəsildən-nəslə ötürülən milli-mənəvi dəyərlərin üstündən xətt çəkilir, amirlik, avtoritar tədbirlər həyata keçirilirdi. Müsəlmanlığın müqəddəs ayı sayılan məhərrəmliyə, orucluğa, qurban və novruz bayramlarına, din xadimlərinə qarşı başlanan mübarizə kompaniyasında xalqın milli adət-ənənələri çox kobud şəkildə pozulurdu. Bu o qədər kəskin xarakter almışdı ki, bunu artıq rəhbərlikdə oturan qeyri millətlərin nümayəndələri belə, özləri etiraf etməli olurdular. - Ərazi məsələsi də tədqiq olunan illərdə rəhbər dairələrdə çox ciddi mübahisələr doğuran problem olmuşdur. Mərkəz bir çox hallarda Azərbaycanın milli mənafeyi ilə hesablaşmırdı. Bu zəmində N. Nərimanovla G. Çiçerin, erməni kommunistləri arasında ciddi ixtilaflar yaranırdı. Sovet hökuməti qurulduqdan sonra Ermənistanın torpaq iddiaları, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə qəsd, Zəngəzur qəzasının böyük bir hissəsinin Ermənistana verilməsi ilə xalqımız üçün sonrakı faciələrin əsası qoyuldu. Beləliklə də, Ermənistanın sonrakı ərazi iddialarına şərait yaradıldı. 1922-ci il martın 12-də ZSFSR-in yaradılması, bununla da Azərbaycanın formal müstəqilliyinin itirilməsi, dekabrda SSRİ-nin təşkili ilə Azərbaycanın əyalətə çevrilməsi, 1923-cü ildə Qarabağa vilayət muxtariyyətinin verilməsi, Azərbaycanın siyasi-iqtisadi müstəqilliyinin itirilməsi, Azərbaycan xalqına qarşı sonrakı bədbəxtliklərin əsasının qoyulması ilə nəticələndi. - 1922-ci ilin martında N. Nərimanov Azərbaycandan uzaqlaşdırıldıqdan sonra, onun əleyhdarları tam arxayın bir şəraitdə Azərbaycana və azərbaycanlılara qarşı öz fəaliyyətlərini daha da genişləndirdilər. N. Nərimanov tərəfdarlarına ciddi divan tutuldu. Bəziləri partiya sıralarından çıxarıldı, digərləri isə öz mövqelərini gizlətməyə məcbur oldular. - Azərbaycan rəhbərliyində olan ixtilaflara, çəkişmələrə və mübarizə aparan tərəflərə münasibətdə mərkəz antiazərbaycan mövqeyi ilə birtərəfli yanaşırdı. N. Nərimanov və başqa milli ruhlu kommunistlərin ədalətli mübarizəsi partiyaya zidd, millətçilik və ziddiyyətləri törədən çəkişmə kimi qəbul edilirdi. - Artıq 20-ci illərin ortalarında milli məsələ ətrafında antiazərbaycan qüvvələrə qarşı mübarizədə özünəməxsus milli baxışları olan Əyyub Xanbudaqov tək qalmışdı. Ə. Xanbudaqov əvvəllər N. Nərimanova deyil, Mırzoyana arxalanırdı, çünki milli ruhlu cavanları N. Nərimanova qarşı qoyurdular. Ə. Xanbudaqova, R. Axundova və b. kommunistlərə də bu cür yanaşılmış, sonra da gözdən salınmışdılar. Digər tərəfdən gənc kommunistlər arasında da ziddiyyət salınaraq siyasi səhnədən uzaqlaşdırıldılar. Vaxtilə kommunizm ideyalarına inanaraq, xalqın xoşbəxtliyini də görən və bu yolda vicdanla mübarizə aparanların taleyi son dərəcə acınacaqlı qurtardı. - 1920 - 1925-ci illərdəki sənədlərin araşdırılması, rəhbərlikdəki ixtilaf və çəkişmələrin təhlili, həm də belə bir nəticəyə gəlməyə əsas verir ki, aprel çevrilişindən sonra hakimiyyətə gələn, xalqın xoşbəxtlik və azadlıqlarını sosializm ideyalarında görən milli ruhlu kommunistlərin, eləcə də xalqın xeyli hissəsi artıq mövcud üsul-idarədən çox narazı və bədgüman olmuş və aldadılmış olduqlarını başa düşmüşdülər. N. Nənmanovun, M. Qədirlinin, Ə. Əhmədovun, B. Talıblının 20-ci illərin ortalarında siyasi baxışlarının dəyişməsi, Mərkəzin Azərbaycanda, eləcə də Şərqdə siyasətinin iflasa uğraması və bu siyasətin Azərbaycan xalqının mənafeyinə zidd olması artıq şəksiz idi. Onlar artıq bu siyasət haqqında deyil, bu siyasətdən xilas olmaq haqqında düşünürdülər. Beləliklə də, 20-ci illərdə rəhbər dairələrdə baş verən ixtilaflar və daxili- siyasi çəkişmələr Azərbaycanın siyasi tarixində öz mənfı nəticələrini vermiş, inzibati-amirlik sisteminin və totalitar rejimin formalaşmasına zəmin yaratmışdı. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|