Azərbaycan rəHBƏRLİYİNDƏ İXTİlaflar və daxiLİ Sİyasi ÇƏKİŞMƏLƏR
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
Balaxanıda müxalifətçi dərnəklər təşkil etmiş və diskussiya zamanı xüsusi canfəşanlıq göstərmişdilər (67, s. 111). Bakı müxalifətçiləri Moskvadan gətirilən sovet hökuməti əleyhinə ədəbiyyatı geniş yayır, gizli yığıncaqlar keçirir, mübahisəyə hazırlaşır, partiyaya yad olan, dövlət siyasətindən narazı olan adamlardan istifadə edirdilər. 1927-ci il dekabrın 1-də AK(b)P BK-da keçirilən müşavirədə Bakıda mübahisəyə yekun vuruldu. Mübahisə noyabrın 12-dən ayın axırınadək davam etmişdi (67, s.116). AK(b)P-nin VIII qurultayında (noyabr 1927-ci il) Azərbaycan partiya təşkilatı müxalifətə qarşı güclü hücuma keçdi. Bakı müxalifətçiləri ideya və təşkilatca darmadağın edildi. Beləliklə də, hələ 20-ci illərdə Azərbaycanın dövlətçilik siyasətində aparılan birmənalı siyasət, xalqın və bir çox azərbaycanlı rəhbər işçilərin mübarizəsinə səbəb olmasına baxmayaraq, antiazərbaycan qüvvələrin qələbəsi ilə başa çatdı. N. Nərimanov, Ə. Xanbudaqov və b. milli ruhlu, xalqını düşünən kommunistlərin aqibəti təbii idi, lakin vaxtilə onlara qarşı mirzoyanlar tərəfindən ələ alınmış R. Axundovun, Ə. Qarayevin, H. Sultanovun və b. «beynəlmiləlçi» kommunistlərin taleyi də son dərəcə acınacaqlı oldu. «Pantürkist», «panislamist», «xarici dövlətə işləyən casus» və sair kimi ağır ittihamlarla damğalanaraq ya güllələndilər, ya da «millətçi» damğası vurularaq sürgün edildilər. NƏTİCƏ Azərbaycan xalqının dövlətçilik tarixində mühüm mərhələ təşkil edən XX yüzillik ictimai-siyasi məzmunu, dövlətçilik mahiyyəti və üç fərqli respublikaların mövcudluğu baxımından da əlamətdardır. Monoqrafiyanın tədqiqat obyekti üçün seçilmiş dövr birinci və ikinci Azərbaycan respublikaları (AXC və ASSR) arasında keçid mərhələsini təşkil edir. İkinci və üçüncü respublikaların keçid mərhələsi, çağdaş Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq aləmin tam hüquqlu subyekti olduğu bir zamanda yaşanır, göstərilən iki keçid mərhələsi arasında paralellər axtarmaq mümkün olduğu qədər də təzadlı xarakter daşıyır. Müstəqil (de-fakto tanınan), sərbəst iqtisadiyyatlı, çoxpartiyalı, parlament quruluşlu, ərazi problemli, xarici təhlükə qarşısında qalan yeni yaranmış və müsəlman Şərqində ilk dəfə qurulan respublikadan birpartiyalı, ictimai mülkiyyətə əsaslanan (dövlət mülkiyyəti aparıcı olan), bəşəriyyət tarixində analoqu olmayan, vətəndaş müharibəsi, inqilabi dəyişiklikləri yaşayan yeni bir dövlətə keçidin spesifik xüsusiyyətləri, demək olar ki, bu prosesi iqtisadi-siyasi məzmunda əksinə yaşayan keçidin özünəməxsusluğundan olduqca fərqlı məna kəsb etsə də, tarixi-siyasi təhlil üçün kifayət qədər paralel məqamlar vardır. Tədqiqatın məqsədi bu paralelləri aşkara çıxarmaq deyil. Məqsəd birinci keçid dövründə Azərbaycan rəhbərliyindəki mövcud problemlərə aydınlıq gətirməklə, ikinci - bu günümüzlə gələcəyimiz üçün olduqca aktual səciyyə daşıyan keçid mərhələsində dövlətçiliyimizin möhkəmlənməsi, dövlət idarəçiliyi mexanizminin kamilləşməsi və artıq yaşanmış problemlərin yenidən yaranmaması üçün tarixi təcrübi istiqaməti elmi cəhətdən əsəslandırmaqdır. Bu baxımdan 1920-1925-ci illərdə Azərbaycan rəhbərliyindəki ixtilaflardan, daxili siyasi çəkişmələrdən bəhs etmək yalnız münaqişə tərəflərini aşkara çıxarmaq, onların mövqe və motivlərini təhlil edib münasibət bildirməklə bitmir. Diqqət çəkən əsas məsələ münaqişəyə, ixtilaflara səbəb olan problemlərdir. Belə ki, bu problemlər iqtisadi, sosial, siyasi, mənəvi və s. məzmun daşımasından asılı olmayaraq, Azərbaycan cəmiyyətinin, xalqının problemləri olmuşdur və həmin məsələlər zaman etibarı ilə fərqli səciyyə daşısa da bu günümüz üçün də öz aktuallığını saxlamaqdadır. Tədqiqat işinin ümdə məqsədlərindən biri məhz bu cəhətə istiqamətlənmək olmuşdur. Problemlərin mövcudluğu, onlar ətrafında ixtilafların yaranması səbəbsiz olmadığından, ilk növbədə ixtilaf və ziddiyyətləri yaradan şəraitə, zəminə müraciət edilmişdir. 1920-ci illərin əvvəllərində bolşevik üsul-idarəsinin yaradılmasından sonra milli mənafe və yerli şəraitin nəzərə alınmaması ətrafında Azərbaycanın bolşevik rəhbərliyində gedən ixtilaf və daxili-siyasi çəkişmələr son dərəcə ziddiyyətli olan dövrün ağrılı problemlərindən idi. Bu ixtilafları yaradan şərait və doğuran səbəblər çox ciddi, labüd və o zamankı inkişafın obyektiv nəticəsi idi. Bu dövrə aid sənədlərin araşdırılması, rəhbərlikdəki ixtilaf və çəkişmələrin elmi təhlili aşağıdakı nəticələrə gəlməyə əsas verir: Aprel çevrilişindən sonra diktaturanın bərqərar olması, XI Ordunun özbaşınalığı, qarətçilik, hərc-mərclik, günahsız adamların güllələnməsi, ümumiyyətlə, Azərbaycanda yol verilmiş kütləvi zorakılıqlar və ictimai-siyasi həyatın gərginləşməsi yeni yaradılmış hökumətin iç üzünü tezliklə xalqa açıb göstərdi. Keçmiş aparat işçilərinə, həmçinin azərbaycanlı kommunistlərə birmənalı mənfi münasibətin, onlara qarşı etimadsızlığın olması, Rusiyada və Avropada təhsil alan, təcrübəli işçilərin vətəni tərk etməsi və cəzalandırılması, bu və digər tədbirlərin həyata keçirilməsi nəticəsində köhnə dövlət aparatı tamamilə dağıdılmışdı. Sovetləşmədən sonra həyata keçirilən siyasətin özbaşınalığı bolşeviklərin müsadirəçilik siyasətində və partiyanın təmizlənməsində öz əksini tapmışdı. Müsadirələr zamanı milli ləyaqətin alçaldılması, təmiz, namuslu adamlara heç bir fərq qoyulmadan partiya sıralarından xaric edilərək, gözdən salınması, bütün bu özbaşınalıqlar xalqın qəzəbinə gətirib çıxardı. 10 minlərlə insan tələfatı ilə nəticələnən müqavimət hərəkatına səbəb oldu. Bu da yaranan dövlətin bünövrəsini möhkəm silkələdi. 20-ci illərdə rəhbər dairələrdə ixtilafları yaradan başlıca səbəblər əmlak müsadirəsi, kəndə münasibət, Azərbaycan dilinə, dinə, ərazi bütövlüyünə, qolçomaq adlandırılanlara münasibət kimi məsələlər idi. Xüsusən milli məsələ rəhbərlikdə heç zaman birmənalı qarşılanmamış, daim dərin ixtilaflara gətirib Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|