Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
ə saslandırlmasında böyük rol oynamışdır. Azad bazar mexanizmini müdafiə edən neoklassiklər itisadiyyatda dövlətin rolunu bir növ “gözətçi” kimi görürdülər. Lakin bu məktəbin son üzvlərindən biri hesab olunan Artur Piqou azad bazarın ütünlüyünü qəbul etməklə yanaşı o dövrün dərin sosial-iqtisadi böhranlarından çıxış edərək qeyd etmişdir ki, şəxsi mənafe heç də həmişə sosial mənafe ilə uzlaşmır, istənilən fəaliyyətin marjinal xüsusi faydası heç də həmişə marijnal sosial faydaya bərabər olmur, buna görə dövlət araya girərək müxtəlif iqtisadi siyasət rıçaqlarından istifadə etməklə bu kənarlaşmanı minimuma endirməlidir. Piqou bu fikirləri ilə sonradan böyük bir nəzəriyyə yaratmış Keynsə çox təsir göstərmişdir. 1936-ci ildə qısa olaraq “Ümumi Nəzəriyyə” adı ilə məşhur olan kitabını yazmaqla Con Meynard Keyns özünə qədər hakim olan nəzəriyyələrə alternativ böyük bir nəzəriyyə yaratmışdır. Həmin dövrdə kapitalist dünyasını düşdüyü böhrandan neoklassiklərin göstərdiyi kimi əvvəl-axır bazar mexanizminin özünün çıxaracağı fikrini qəbul etməyərək, dövlətin aktiv siyasət yeridərək iqtisadiyyatın tələb cəbhəsini stimullasdırmalı olduğunu irəli sürmüşdür. Öz fikirləri ilə bir növ iqtisadiyyata dövlət müdaxiləsinin elmi əsaslarını hazırlayan Keyns hal-hazırda aqar sektor da daxil olmaqla iqtisadiyyatın bütün sahələrinin inkişaf etdirilməsində mühüm rol oynayan pulkredit və büdcə-maliyyə siyasətinin dövlət idarəetməsində geniş şəkildə istifadə edilməsini təmin etmişdir. II Dünya müharibəsindən sonra inkişaf strategiyalarının hazırlanması çərçivəsində formalaşan inkişaf iqtisadiyyatının qarşısında duran əsas məsələlərdən biri də ölkələrin inkişaf strategiyalarında “lokomotiv sektor”un (engine sector) seçilməsi problemi olmuşdur. Bu elə bir sektor olmalı idi ki, inkişaf edərək bütövlükdə iqtisadiyyatı öz arxasınca apara bilsin. Əksər iqtisadçıların bunun sənaye sektoru olduğunu müdafiə etməsi və iqtisadi siyasətdə də sənayeləşməyə üstünlük verilməsi, sənayeli ölkələri əsasən xammalla təmin edən koloniyaların müstəqillik ə ldə edərək kolonializmdən qalan aqrar təsərrüfata nifrət ruhunda inkişafa qədəm qoyma çəhdləri, yeni xidmətlər sektorunun sürətlə inkişaf etməsi, aqrar sektorun EÖ-də elmi-texniki tərəqqinin xeyli dərəcədə təsirinə düşərək məşğulluqdakı payının kəskin azalması kimi amillər onun dünya təsərrüfatında rolunu xeyli zəiflətmiş, lakin strateji əhəmiyyəti nəzərə alınaraq dövlətlərin xüsusi himayəsi altında dünya iqtisadiyyatından, onun tənzimləmə tədbirlərindən kənarda inkişaf etmişdir. Bu qapalı inkişaf demək olar ki, ÜTT-nin Uruqvay Raundu çərçivəsində 1995-ci ildə qəbul olunan Kənd Təsərrüfatı çoxtərəfli sazişinin (Agreement on Agriculture) qəbul olunduğu dövrə qədər davam etmiş, məhzbu dövrdən başlayaraq aqrar sektor və onun tənzimlənməsi məsələləri yenidən dünya elmi və siyasi dairələrinin əsas müzakirə mövzularından birinə çevrilmişdir. Davamlı inkişafın yeni təzahür formalarından biri olan davamlı aqrar iqtisadiyyat (yəni, davamlı inkişafa əsaslanan aqrar sahə) son illər mühüm aktuallıq kəsb edən sahələrdən biri hesab edilir. Aqrar sahənin davamlı inkişafı dedikdə isə, ilk növbədə, bu sahədə istehsal olunan məhsulların (həmçinin göstərilən xidmətlərin, görülən işlərin) davamlı artımı, kənd ərazilərində yaşayan insanların yaşayış səviyyəsinin və onların həyat keyfiyyətinin yüksəldilməsi, kənd yaşayış məntələrində, ümumilikdə aqrar sahədə çalışan insanlar arasında sosial ədalətin qurulması, yoxsulluq səviyyəsinin aşağı salınması, kənd ərazilərində təhsil, səhiyyə və ictimai iaşə xidmətlərinin keyfiyyətinin yüksəldilməsi, insan hüquqlarının qorunması, işsizliyin azaldılması, insanların təhlükəsiz və təmiz qida məhsulları ilə təmin edilməsi, infrastrukturun (istehsal, sosial və bazar infrastrukturları) inkişaf etdirilməsi və s. başa düşülür. Göründüyü kimi, aqrar sahənin davamlı inkişafının qarşıya qoyduğu bu vəzifələrin bir qismi ümumrespublika və makroiqtisadi səciyyə daşıyır. Davamlı aqrar iqtisadiyyata xas olan əsas problemlər sırasına habelə, torpaqlardan və digər təbii resurslardan səmərəli istifadə, biomüxtəlifliyin qorunub saxlanılması, sudan istifadənin yaxşılaşdırılması, iqtisadi stabillik, sosial problemlərin həlli və digərləri aid edilir. BMT-nin Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatı olan FAO-nun rəsmi sənədlərində isə davamlı aqrar iqtisadiyyata təbii resurs bazalarının idarə edilməsi və saxlanılması, hazırki və gələcək nəsillər üçün insanların ehtiyaclarının davamlı şə kildə ödənilməsinə nail olmağı təmin edəcək formada institusional və texnoloji dəyişikliklərin həyata keçirilməsi kimi tərif verilir. Adıçəkilən təşkilatın eksperti Peter Hurst aqrar sahənin davamlı inkişafının yalnız ekoloji cəhətdən təmiz, iqtisadi cəhətdən həyat qabiliyyətli, sosial baxımdan ədalətli, mədəniyyət baxımından adekvat məhsul istehsalı ilə birbaşa şərtləndiyini bildirmişdir. Azərbaycanın aqrar iqtisadçı alimi S.V.Salahov isə davamlı inkişaf probleminin özəyində kəndin sosial-iqtisadi cəhətdən inkişafı, ekoloji mühafizə və ə traf mühitin qorunması, sahibkarlığın inkişafı, maddi-texniki resurslardan səmərəli istifadə və s. məsələlərin durduğu fikrini söyləmişdir. O, davamlı inkişafın başlıca vəzifəsi kimi yoxsulluq səviyyəsinin azaldılmasını, ölkədə sosial-iqtisadi və ekoloji şə raitin yaxşılaşdırılmasını, ətraf mühitin qorunmasını və digər amilləri göstərmişdir: «Aqrar sahədə davamlı inkişafın təmin olunması üçün qeyri-kənd təsərrüfatı sahələrinin inkişaf etdirilməsi və yoxsulluğun aradan qaldırılması xüsusilə əhəmiyyət daşıyır. Ona görə də, bu sahələrin inkişafına prioritet yanaşmalar təmin olunmalıdır…». Qeyd edilənləri ümumiləşdirərək, aqrar sahənin davamlı inkişafının qarşıda duran vəzifələrini və spesifik xüsusiyyətlərini aşağıdakı kimi xarakterizə etmək olar: - aqrar sahədə istehsal olunan məhsulların (həmçinin göstərilən xidmətlərin, görülən işlərin) davamlı iqtisadi artımının təmin edilməsi; - ə rzaq təhlükəsizliyinin təmin edilməsi, insanların təhlükəsiz və təmiz qida ilə təchizatı probleminin həll edilməsi; - aqrar sahədə çalışan işçilərin sosial problemlərinin həllinə və kənd ə razilərində yoxsulluğun azaldılmasına dövlətin xüsusi önəm verməsi; - sudan istifadənin səmərəliliyinin artırılması; - aqrar sahibkarlıq subyektlərinin bazarlara sərbəst daxil olmasının təmin edilməsi məqsədilə ticarət baryerlərinin, haqsız rəqabətin, inhisarçılıq meyllərinin və digər süni maneələrin aradan qaldırılması; - kənd ərazilərində təhsil, səhiyyə və ictimai iaşə xidmətlərinin inkişaf etdirilməsi, onların keyfiyyətinin yüksəldilməsi, bütövlükdə infrastrukturun (istehsal, sosial və bazar infrastrukturları) təkmilləşdirilməsi; - aqrar sahədə fəaliyyət göstərən təsərrüfat formalarının informasiya- məsləhət xidmətlərinə çevik və etibarlı şəkildə çıxış imkanlarının yaradılması və s. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|