Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet

Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 

127 

-  təsisçilərin  holdinqə  daxil  etmək  istədikləri  müəssisələrin  səhm 

paketini təhvil verərək idarə edən kompaniyanın yaradılması yolu ilə; 

- patent, müxtəlif hüquqları və “nou-hau”-nun ötürülməsi yolu ilə. 

Holdinq  şirkətləri  qanunvericiliklə  qadağan  edilməyən  müxtəlif 

təşkilati-hüquqi formalarda açıq və qapalı səhmdar cəmiyyətləri və məhdud 

məsuliyyətli cəmiyyət kimi yaradıla bilərlər. 

Holdinq şirkətləri aşağıdakı kimi təsnifləşdirilir: 

1.  Holdinq şirkətləri fəaliyyəti baxımından 2  yerə ayrılır: maliyyə və 

qarışıq. 

Kapitalın 50 %-dən çoxunu başqa kompaniyaların, müəssisələrin qiy-

mətli kağızları və digər maliyyə aktivləri təşkil edən holdinq şirkəti maliyyə 

holdinqi  sayılır.  Maliyyə  holdinqində  müəssisələrin  yalnız  kapitalları  bir-

ləşdirilir  və  ona  görə  də  ana  firma  qız  müəssisələrin  maliyyə  fəaliyyəti  ilə 

bağlı vəzifələri yerinə yetirir. 

Qarışıq  holdinq  şirkətində  ana  firma  müstəqil  təsərrüfat  fəaliyyətilə 

məşğul ola bilər. Bu tip holdinq şirkətləri elmtutumlu və texnoloji cəhətdən 

ə

laqəli  təsərrüfat  subyektləri  üçün  faydalıdır.  Çünki  həmin  təşkilatlar  mü-

rəkkəb  elmi-texniki,  istehsal  və  başqa  fəaliyyət  növləri  ilə  məşğul  olurlar. 

Qarışıq  holdinq  şirkətləri,  həmçinin  baş  podratçı  funksiyasını  yerinə  ye-

tirmək, elmi-texniki və kommersiya işlərini həyata keçirmək, törəmə müəs-

sisələrin adından xarici iqtisadi fəaliyyətlə məşğul olmaq hüququna malik-

dirlər. 

Azərbaycanda  holdinq  şirkətlərinin  əsasən  qarışıq  növü  fəaliyyət 

göstərirlər. Bunlardan “Azərenerji SC”, “Azərqaz SC”, “Nurgün”, “Azərsu” 

və s.  holdinq şirkətlər qrupunu göstərmək olar. 

2.  Nəzarətdə  saxladıqları  şirkətlər  baxımından  da  holdinqlər  2  yerə 

bölünür:  birmərtəbəli və çoxmərtəbəli. 

Birmərtəbəli  holdinqlərə  ana  şirkət  və  birbaşa  ona  bağlı  olan  qız 

ş

irkətlər daxildir. Qız şirkətlər birbaşa ana şirkətin nəzarəti və idarəçiliyində 

olurlar. 

Çoxmərtəbəli  holdinqlərdə  ana  şirkətin  özünün  başqa  ana  holdinq 

ş

irkətlərlə  də  əlaqəsi    olur.  Bundan  aşağı  mərtəbədə  isə  qız  şirkətlər  möv-

cuddur. Deməli, qız şirkətlər əvvəl ana holdinq şirkətində, sonradan isə bir 

ana holdinq şirkətində birləşirlər. 

3. Müxtəlif holdinq münasibətlərini nəzərə almaqla holdinq şirkətlər 

2 növə bölünür: «sərt» və «yumşaq» holdinq. «Sərt» holdinq törəmə müəs-

sisələrin  əmlakına  sahib  olmağa,  yumşaq  holdinq  isə  birgə  fəaliyyətin  tən-

zimlənməsi haqqında müqaviləyə və digər münasibətlərə əsaslanır. Holdinq 

ş

irkətlərinin  effektiv  fəaliyyət  göstərməsi  düzgün  idarəetmə  modelinin  se-

çilməsindən asılıdır. 

Korporativ qanunvericilikdə 4 idarəetmə orqanından istifadə nəzərdə 

tutulub: 

---

Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 

128 

- səhmdarların ümumi yığıncağı (iştirakçılar); 

- direktorlar şurası; 

- təkbaşına idarəedici orqan (direktor, baş direktor); 

- kollegial icraedici orqan (müdiriyyət, idarə heyəti). 

Bütün holdinq şirkətləri üçün vahid idarəetmə modeli mövcud deyil, 

çünki  onların  hər  biri  unikaldır.    Hər  hansı  konkret  idarəetmə  modelinin 

seçilməsi bir sıra amillərdən asılıdır: 

- qız cəmiyyətlərinin kapitalının strukturundan; 

- holdinq şirkətləri çərçivəsində inteqrasiya növündən (üfüqi, şaquli); 

- coğrafi yerləşməsindən. 

Ana  şirkətin əsas vəzifələrindən biri törəmə (qız), müəssisənin ida-

rəetmə  orqanları  strukturunun  müəyyən  edilməsi  və  səlahiyyətlərin  bölüş-

dürülməsidir. 

Holdinqin idarə edilməsi qaydasını müəyyən edən şərtlərdən biri qız 

ş

irkətin kapitalının strukturudur. Səhmlərin (payların) müəyyən edilməsinin 

bir neçə üsulu var. 

Ana  şirkət  qız  şirkətin  nizamnamə  kapitalında  səsvermə  hüququna 

malik  səhmlərin  100%-i  məxsusdur.  Adətən  belə  şərait  qız  şirkəti  təsis  et-

dikdə yaranır.  ki səviyyəli idarəetmə sxemində yeganə səhmdar (iştirakçı) – 

baş  direktor  üzərində  dayanmaq  məqsədəuyğun  olardı.  Bu  modelin  üstün 

cəhəti qərarların tez qəbul edilməsi və reallaşdırılmasıdır. Belə sxemin isti-

fadəsi  zamanı  səhmdarların  ümumi  yığıncağının  keçirilməsi  vaxtına  riayət 

etmək,  yığıncaq  barədə  digər  şəxsləri  məlumatlandırmaq,  başqa  səhmdar-

larla  razılaşmaq  tələb  edilmir,  ana  şirkətin  baş  direktorunun  yazılı  surətdə 

tərtib edilmiş qərarı kifayətdir. 

Ana  şirkət  qız  şirkətin  nizamnamə  kapitalının  75%-dən  çoxuna, 

100%-dən az səhmə malikdir. Belə sxem zamanı əsas cəmiyyət öz şirkətinin 

fəaliyyətinə  aid  bütün  məsələlərdə  istənilən  qərar  qəbul  etmək  hüququna 

malikdir.  Digər  səhmdarların  isə  buna  mane  olmaq  imkanı  yoxdur.  Çıxış 

yolu qız şirkətin direktorlar şurasının səlahiyyətlərinin maksimum genişlən-

dirilməsi  ola  bilər.  Əgər  bu  orqan  mövcud  deyilsə,  onda  onun  ana  şirkətin 

idarəetmə  orqanlarının  strukturuna  daxil  etməyə  təşəbbüs  göstərmək 

lazımdır. 

Direktorlar şurasının səlahiyyətlərinin müəyyən edilməsi ondan irəli 

gəlir  ki,  şuranın  üzvlərinin  sayı  səmərəli  və  konstruktiv  müzakirələr  apar-

mağa,  tez  və  effektiv  qərarlar  qəbul  etməyə  imkan  versin.  Direktorlar  şu-

rasının səlahiyyətlərini genişləndirərkən yaddan çıxarmaq olmaz ki, şuranın 

səlahiyyətlərinə ümumi yığıncaqda qeyd edilmiş bütün məsələlər daxil deyil. 

Onlara  daxildir:  kompaniyanın  baş  direktorunun,  yəni  səhmdarların  arzu-

sunun  yerinə  yetirilməsi  və  ya  yetirilməməsi  ilə  məşğul  olan  şəxsin  se-

çilməsi. 

Ana  şirkət  qız  şirkətin  nizamnamə  kapitalındakı  payların  50%-dən 

---