Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet

Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 

144 

3. müşayiətedici şura-nümayəndəli orqandır, prezident və idarə heyəti 

üzvləri ilə kontrakt bağlayır, öz nümayəndələrini qız müəssisələrə təyin edir. 

Topdan ticarət üzrə mağaza 

– anbarlar “keş end  kerri”  (ödə və  apar) 

topdan  halqanın  bir  növüdür.  Onlar  köhnə  ticarət  təşkilatlarının  anbarları 

ə

sasında  yaradıla  bilər  və  malların  satışı,  istehsalı  və  ya  informasiya  funk-

siyasını yerinə yetirə bilər. 

Mülkiyyət  formalarına  görə  onlar  dövlət, səhmdar cəmiyyətləri  və 

məhdud  məsuliyyətli  cəmiyyət  kimi  ola  bilərlər.  Onlar  kiçik  ticarət  müəs-

sisələrinə, ictimai  iaşə, xidmət sferası və sahibkarlara xidmət edə bilərlər.    

Bazar  iqtisadiyyatı  ölkələrində  kiçik,  orta  və  iri  topdan  ticarət  müəs-

sisələri və ticarət mərkəzləri fəaliyyət göstərirlər. 

Kiçik topdan ticarət müəssisələrində 25 nəfərə qədər işçi işləyir. Mül-

kiyyət  forması  yuxarıdakı  üç  növdən  biri  ola  bilər.  Belə  müəssisənin 

yaradılması bir neçə mərhələdən keçərək işçilər arasında vəzifə və hüquqlar 

müəyyən  edilir.  şçilərin  funksiyaları  əsas  fəaliyyət  sahələri  üzrə  bölüşdü-

rülür: satış, alış, malların saxlanması və istehlakçılara xidmət. 

Orta  topdan  ticarət  müəssisəsində  25-100  nəfər  işləyir.  Bu  müəssi-

sələrdə  müdiriyyət  mövcud  təşkilatı  prinsipləri  nəzərə  alaraq  kadrların 

yerləşdirilməsini  həyata  keçirməlidir.  Orta  topdan  ticarət  müəssisəsində 

fəaliyyət  xarakteri  xeyli  mürəkkəbləşir.  Müdiriyyət  əsas  fəaliyyət  sahələri 

ilə  yanaşı  avadanlıqların  modernizasiyası,  binaların  icarəsi,  kadrların  öy-

rədilməsi və maddi təminat məsələləri ilə də məşğul olur. 

ri  topdan  ticarət  müəssisələri  100-dən  çox  işçini  əhatə  edir  və  geniş 

təsərrüfat  fəaliyyətinə  malikdirlər.  Belə  müəssisələrin  təşkili  daha  mühüm 

təsərrüfat  fəaliyyəti  sahələrini  əhatə  edir  və  ixtisaslaşdırılmış  idarəetmə 

kadrlarına  malik  olur.  Adətən  iri  topdan  ticarət  müəssisələri  şirkətlərdən 

ibarət olur ki, bu da böyük maliyyə vəsaiti tələb edir.  darəedici direktor şir-

kətin sahibkarları kimi çıxış edir. O, prezidenti və şirkəti idarə etmək üçün 

müdiri təyin edir. Digər idarəetmə üzvləri firmada məsul vəzifə tuturlar. 

Belə  topdan  ticarət  müəssisələrində  işçilərin  sayı  bir  neçə  min  nəfər 

olur.  Bazar  iqtisadiyyatı  ölkələrində,  xüsusilə  də  ABŞ-da  topdan  ticarət 

mərkəzləri  fəaliyyət  göstərirlər.  Pərakəndə  ticarət  müəssisələri  çoxlu  tip 

malları  topdan  ticarət  mərkəzlərindən  alırlar,  bu  mərkəzlərdə  daim  malve-

rənlərin  nümayəndələri  işləyirlər.  Bir  çox  mal  kateqoriyaları  üzrə  dünyada 

ə

n böyük topdan ticarət mərkəzi Nyu-Yorkda yerləşir.  Burada  Manxetton  

rayonunda,  Yeddinci    Avenyu  ətrafında  bütün  il  boyu  çoxlu  malverənlərin 

ofisləri və nümayişetdirmə zalları işləyirlər. 

ABŞ-da  bir  neçə  regional  topdan  ticarət  mərkəzləri  vardır,  məsələn, 

Çikaqoda, Los-Ancelosda və Atlandda. Bunlardan ən böyüyü Dallas Market 

Centerdir,  bu  ümumi  sahəsi  760  min  kv.m  olan  altı  bina  kompleksindən 

ibarətdir. Onun həmişə açıq olan 2400 nümayişetdirmə zallarında və 2000-

---

Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 

145 

dən  çox  müvəqqəti  işləyən  zallarında  26  min  idxalçılar  və  istehsalçılar 

mallarını təqdim edirlər. 

Topdan  ticarət  mərkəzlərinin  çoxunda  ticarət  yarmarkaları  keçirilir. 

Burada  topdan  ticarət  mərkəzlərinin  daimi  üzvləri,  eyni  zamanda  nüma-

yişetdirmə  sahəsini  icarəyə  götürmüş  firmalar  iştirak    edirlər.  Burada  tica-

rətçilər təklif edilən mallarla tanış olur və sifarişlər verirlər. 

 

10.4. Kommersiya fəaliyyətinin idarə edilməsinin təşkili 

 

Kommersiya  fəaliyyətinin  idarə  edilməsinin  təşkili  aşağıdakı  əsas 

elementləri əhatə edir: 

- vəzifələr; 

- ayrı-ayrı halqalarda vəzifələrə uyğun funksiyaların (işin) növləri; 

- istehsal və kommersiya şəraitinin dəyişilməsinə uyğunlaşmanı təmin 

edən təşkilati strukturun qurulması; 

- kommersiya fəaliyyətinə görə məsuliyyətin bölünməsi; 

- qəbul  edilmiş  qərarın,  nəzarətin  və  koordinasiyanın  səmərəliliyini 

təmin edən informasiyanın verilməsi sisteminin yaradılması. 

Kommersiya  fəaliyyətinin  təşkilinin  əsas  elementləri  arasında  təşki-

latın  strukturu  üstün  əhəmiyyətə  malikdir,  bunun  əsasında  kommersiya 

fəaliyyətinin idarə olunması, həmçinin təşkilatın vəsilələri arasında möhkəm 

ə

laqələr həyata keçirilir. 

Təşkilatın strukturu, həmçinin müxtəlif vəzifələr və həmin vəzifələrin 

yerinə  yetirilməsinin  koordinasiyası  arasında  əmək  bölgüsü  üsullarının 

məcmusu kimi müəyyənləşdirilə bilər. 

Kommersiya  xidmətinin  təşkilati  strukturunun  qurulmasının  əsasında 

aşağıdakı prinsiplər qoyulmalıdır: 

1.  Dəqiq formalaşmış məqsədin olması; 

2.  Kommersiya fəaliyyətinin idarə olunmasında azpilləlik; 

3.  Çeviklik; 

4.  nformasiyanın  ötürülməsini  təmin  edən  və  əks  əlaqəsi  olan 

effektiv rabitə sistemi; 

5.  Vahid tabeçilik prinsipi; 

6.  darəetmədə  ayrı-ayrı  vəsilələr  arasında  funksiyaların  dəqiq 

bölünməsi; 

7.  Fəaliyyətin koordinasiyası. 

Biznes  fəaliyyətinin  istənilən  növü  (o  cümlədən  kommersiya)  iki 

istiqamətdə ixtisaslaşır: 

1.  ş    yerində    yerinə    yetirilən    vəzifələrin  sayı  ilə  müəyyən  edilən 

işin genişliyi (üfüqi ixtisaslaşma); 

2.  şin dərinliyi (şaquli ixtisaslaşma). 

---