Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet

Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 

140 

özünün  dövriyyəsini  son  dərəcə  yüksək  həddə  çatdıraraq  “Françayzinq” 

ə

saslarda  ngiltərədə 165 qəlyanaltı və qəhvəxana açmışdır. 

Qeyd etmək lazımdır ki, şəxsi istehlak təyinatlı mallar istehsal edən iri 

sənaye  firmaları  ixtisaslaşmış  müstəqil  kiçik  və  orta  ticarətçilərlə  razılaş-

malar  əsasında  bu  cür  müqavilələrin  bağlanması  hallarını  da  təcrübədən 

keçirirlər. 

Sabit  uzunmüddətli  əlaqələr  şəraitində  sənaye  şirkətləri  ticarət  fir-

malarını  maliyyələşdirir,  onlara  ticarət  kreditləri  verir,  onların  yeni  ticarət 

müəssisələri,  o  cümlədən  supermarketlərin  tikilməsi  işlərində,  müasir  tex-

niki vasitələrlə və ticarət avadanlıqları ilə təchizatında iştirak edir, reklam və 

satışın  sövdələşməsi  tədbirləri  üzrə  məsrəflərin  çox  hissəsini  ödəyirlər. 

Digər  bir  xüsusiyyət  ondan  ibarətdir  ki,  çox  hallarda  uzunmüddətli  şəxsi 

istehlak təyinatlı mallar, o cümlədən soyuducular, paltaryuyan maşınlar, toz-

soranlar,  tele-radio  və  s.  mallar  istehsalçıları  aralıq  pərakəndə-topdansatış 

vasitələrdən  imtina  və  öz  nümayəndələri  vasitəsilə  öncədən  poçta  rek-

lamlarından istifadə edərək bilavasitə evlərdə əlaqələr yaradırlar. 

 

10.3. Kommersiya-vasitəçilik təşkilatlarının  

biznes fəaliyyətində rolu                                                                                  

 

Kommersiya-vasitəçilik  strukturlarının  fəaliyyət  strategiyası  bazarın 

bütün  iştirakçılarına,  ilk  növbədə  malgöndərənlərə  və  istehlakçılara    xid-

mətin göstərilməsidir. 

Kommersiya strukturlarının işinin keyfiyyəti bilavasitə azad satış qay-

dasında  reallaşdırılan  əmtəələri  axtarıb  tapmaq,  sənaye  və  kənd  təsərrüfatı 

müəssisələrini, kooperativləri, fərdi əmək fəaliyyəti ilə məşğul olan şəxsləri 

ə

hali üçün zəruri olan əmtəə istehsalında maraqlandırmaq bacarığından ası-

lıdır. 

Bu vəzifələrin öhdəsindən gəlmək  üçün  kommersiya işçiləri iqtisadi 

rayonların  təbii  sərvətlərini  yaxşı  bilməli,  sənaye  və  kənd  təsərrüfatının 

müasir  inkişaf  səviyyəsini,  müəssisələrin  istehsal  imkanlarını  və  istehsal 

etdikləri məmulatların çeşidini real qiymətləndirməyi bacarmalıdırlar. 

Mal  göndərənləri  və  onların  imkanlarını  öyrənmək  üçün  kommersiya 

xidməti  işçiləri  əmtəə  birjalarının,  yarmarkaların,  satış-sərgilərin  və  yeni 

malların  baxış-sərgilərinin  işində  iştirak  etməli,  kütləvi  informasiya  vasitə-

lərində  reklam  elanlarını  diqqətlə  izləməli,  tələb  və  təklif  bülletenlərində, 

birja məlumatlarında, prospekt və kataloqda  olan  informasiyaları nəzərdən 

qaçırmamalıdırlar. 

Ə

mtəə  bazarlarının  tutumunun  öyrənilməsi  və  proqnozlaşdırılması, 

reklam-informasiya  fəaliyyətinin inkişafı və təkmilləşdirilməsi, mal göndə-

rənlərlə istehlakçılar  arasında  alqı-satqı  işinin  əlaqələndirilməsi  kommer-

siya  xidmətinin əsas vəzifələrinə daxildir.  

---

Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 

141 

Kommersiya  fəaliyyətinin  keyfiyyətinin  artırılması  onun  texnologi-

yasınının  daim  təkmilləşdirilməsini,  idarəetmənin  yeni  texnikasından, 

avtomatlaşdırılmış  idarəetmə  sistemindən,  kommersiya  işçilərinin  avtomat-

laşdırılmış  iş  yerlərindən  istifadə  olunmasını,  kommersiya  proseslərinin,  o 

cümlədən  əmtəələrin  topdansatış  və  pərakəndə  satışın  idarə  olunmasının 

kompyuterləşdirilməsini  tələb  edir.  Kommersiya  əməliyyatlarının  kom-

pyuterləşdirilməsi kommersiya məlumatlarının işlənməsi və ötürülməsi üzrə 

informasiya sisteminin yaradılmasına imkan  verir ki, bu da öz növbəsində 

ə

mtəə  tədavülü  sferasında  bazar,  marketinq  fəaliyyətinin  texniki  əsasını 

təşkil edir. 

Hər  bir  təşkilati  strukturun  əsas  tərkib  elementləri  idarəetmə  orqanı, 

icraçılarla  daxili  struktur  bölmələri  hesab  edilir.  Topdansatış-kommersiya 

müəssisəsində  idarəetmənin  təşkilati  strukturu  vahid  dinamik  sistem  kimi 

fəaliyyət göstərən və böyük bazar tələbini ödəməyə istiqamətlənmiş, habelə 

nəzərdə  tutulan  gəlirin  alınmasını  təmin  edən  və  cəmiyyət  qarşısındakı  so-

sial missiyanı yerinə yetirən qarşılıqlı əlaqəli elementlərin məcmusunu ifadə 

edir. 

Təşkilati  strukturun  qurulması  aşağıdakı  amilləri  nəzərə  almaqla 

həyata keçirilməlidir: 

−

  kommersiya-vasitəçilik fəaliyyətinin tipi; 

−

  realizə və alınan məhsulların həcmi və nomenklaturası; 

−

  mümkün və faktiki malgöndərənlərin və istehlakçıların sayı; 

−

  işçilərin sayı;  

−

  topdansatış ticarətin ən optimal forması və yükün effektiv daşınma 

üsulu; 

−

  bazar infrastrukturunun əsas elementlərinin mövcudluğu; 

−

  göstərilən xidmət; 

−

  müştərilərə servis və keyfiyyətli təminat. 

Topdan  vasitəçilik  təşkilatlarının  təşkilati  strukturunun  effektiv  fəa-

liyyətini qiymətləndirərkən  aşağıdakı amillərin nəzərə alınması zəruridir: 

1.  Fəaliyyət  növü,  yəni  malın  alqı-satqısı  sahəsində  yerinə  yetirilən 

ə

sas  funksiyalar,  həmçinin  müştərilərə  kommersiya-servis  xidmətinin 

göstərilməsi.   

2.  Kommersiya  strukturunun  təşkilati  quruluşu  və  onların  ixtisas-

laşması. 

stehlak  mallarının  ticarət  təcrübəsi  qarışıq,  universal,  ixtisaslaş-

dırılmış və dar ixtisaslaşdırılmış firmalara ayırmağa imkan verir. 

- Qarışıq topdansatış müəssisələrinin çeşidində həm ərzaq və həm də 

qeyri-ərzaq mallarının qrupları olur. 

---