Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet

Dünya iqtisadiyyatının tarixi 

 

 

156

                                                            

Qeyd  etdiyimiz  cəhət  –  ictimai-iqtisadi  formasiyaların  tarixi 

gerçəkliklə  problematik  münasibəti  xronoloji  aspektdə  də  özünü 

doğruldur. 

Cədvəl 5.6 

Avropada quldarlıq formasiyasının qərarlaşması və inkişafı 

 

Mərhələlər 

Qədim Yunanıstan 

Qədim Roma 

1. Qərarlaşma 

 

 

2.  nkişaf 

 

 

 

3. Dağılma və süqut 

 

“Homer dövrü”  

(b.e.ə. 11-9 əsrlər) 

 

Yunan  şəhər-dövlətlə-

rinin  inkişafı  (Polislər) 

(b.e.ə.) 8-4 əsrlər). 

 

b.e.ə. 

4 

əsr 

– 

Yunanıstanın  Makedo-

niyalı 

sgəndər  tərə-

findən işğalı 

“Çar dövrü”  

(b.e.ə 9-6 əsrlər) 

 

Roma  –  respublika.  (b.e.ə.5-

1) 

 

 

b.e.  1-5  əsrləri:  Roma  impe-

riyası.  b.e.  5-ci  əsri  –  Qərbi 

Roma imperiyasının süqutu 

 

Eyni zamanda, Qədim Yunanıstan və Qədim Roma sivilizasiyaları 

arasında da fərqliliklər mövcud olmuşdur. 

Cədvəl 5.7 

Qədim Yunan və Qədim Roma sivilizasiyalarının müqayisəsi 

 

Kriteriyalar 

Qədim Yunanıstan 

Qədim Roma 

1.Qul əməyindən istifadə 

Əsasən emalatxana və 

dağ-mədən işlərində; 

Qulun icarəyə verilməsi. 

ki qrupa ayrılır: 

Şəhər  familiyası  –  qulların 

əsas  hissəsi;  Əsasən  nökər 

kimi,  qismən  sənətkarlıq, 

tikinti  işlərində  istifadə 

olunurdu. 

2.Sənətkarlığın inkişafı 

Əhəmiyyətli 

inkişaf; 

Xarici 

bazara 

istiqa-

mətlənmə  (tam  şəkildə). 

Yalnız  qul  əməyi  istifadə 

olunur. 

Zəif  inkişaf;  Daxili  bazara 

istiqamətlənmə; 

Sənətkarlar 

arasında 

qulların xüsusi çəkisi – 6% 

(Romada),  2%-ə  qədər 

əyalətlərdə. 

3.Ticarətin inkişafı 

Əhəmiyyətli 

inkişaf, 

ələlxüsus – xarici ticarət; 

Zəif inkişaf 

4.Sələmçi kreditin inkişafı 

Nisbi 

zəif 

(ticarətlə 

müqayisədə) inkişaf. 

Əhəmiyyətli 

inkişaf: 

Lombardlar, banklar və s. 

 

---

Dünya iqtisadiyyatının tarixi 

 

 

157

                                                            

Marksist  yozum  quldarlıq  formasiyasının  əsas  əlamətləri  sırasına 

aşağıdakıları aid edir:  

1.

  iqtisadiyyatın natural xarakteri; 

2.

  qul əməyi, istehsalın primitiv texnikası; 

3.

  quldar  mülkiyyətin  qula  istehsal  vasitələrinə  və  qul  əməyinin 

məhsuluna aid edilməsi; 

4.

  bazarın istehlakçı xarakteri; 

5.

  sadə  əmtəə  istehsalının  inkişafı.  Üçuncü  böyük  ictimai  əmək 

bölgüsü; 

6.

  yunanıstanda polislər, Romada bələdiyyələr. 

Paralel  sürətdə  dövlətlərin  yaranması  və  güclənməsi  prosesləri 

gedirdi. 

 

---

Dünya iqtisadiyyatının tarixi 

 

 

158

                                                            

H rbi demokratiyadan d

ə

övl t  keçid

ə ə

C miyy tin 

ə

ə

inkişaf pilləsi

btidai c miyy tin 

ə

ə

erk n v  orta 

ə

ə

m rh l si

ə ə ə

btidai icmadan 

qulda

ğa kecən

rl

ı

c miyy tl r

ə

ə ə

Ibtidai icmadan 

feodalizm  ke

ə

ç n 

ə

c miyy tl r

ə

ə ə

Dövl tin 

ə

genezisi

Dövl t yoxdur

ə

H rbi 

ə

demokratiya

H rbi 

ə

demokratiya

Dövl tin sosial 

ə

tipi

Müxt lif idar etm  

ə

ə

ə

formal

ı quldarl q 

ı

dövl ti

ə

Müxt lif idar etm  

ə

ə

ə

formal

ı feodal 

dövl?ti

Dövl tin 

ə

iqtisadi  sas

ə

ı

Dövl t v  xüsusi 

ə

ə

mülkiyy t; istehsal 

ə

vasit l ri;  m k v  

ə ə

ə ə

ə

ə ə

ə

m yin m hsulu 

üz rind  inhisar

ə

ə

Feodal 

mülkiyy ti, 

ə

torpaq v  renta 

ə

üz rind  inhisar

ə

ə

Dövl t idar etm  

ə

ə

ə

formalar

ı

-Aristokratik 

respublika (Sparta).

-Demokratik 

respublika 

(Afina,Roma).

-Monarxiya (Roma 

imperiyas

ı, Şərq 

tiranl

ığı)

-Monarxiya: 

Knyazl

ıq;Hersoqluq;

-M rk zl

ə ə əşdirilmi  

ş

monarxiya;

-Mütl q monarxiya;

ə

-Feodal respublikas

ı;

-Ş hər kommunalar

ə

ı

Unitar 

m rk z

ə ə ləşdirilmi  

ş

dövl t

ə

Unitar, nadir 

hallarda federativ 

dövl t

ə

Dövl t 

ə

quruluşunun 

formalar

ı

 

Şə

kil 5.3. Hərbi demokratiyanın dövlətə çevrilməsi 

 

§ 5.5. “Qədim dövr” anlayışı və sivilizasiya 

 

Ümumiyyətlə, qədim dünya anlayışı altında bir qayda olaraq (əksər 

tarixi  mənbələrdə)  Qədim  Şərq,  Qədim  Yunanıstan  və  Qədim  Roma 

(“klassik qədimlik”) nəzərdə tutulur. 

Tədqiqatçılar  qeyd  edilən  “birləşməni”  təsadüfi,  yaxud  mexaniki 

aidetmə  kimi  qəbul  etmirlər.

135

  Qeyd  edilənlərin  vahid  anlayışla 

                                                 

135

 А.А.Вигасин, М.А. Дандамаев; М.В. Крюков и др. История древнего 

востока.М.: Высшая школа, 2003. 

---