Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet
Yüklə 5,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- § 5.2. Ən q ədim dövr – “m ənims əm ə” iqtisadiyyatı
- Arxeoloji zaman nsanın t əkamülü (antropososiogenez) Ə m ək al ətl
Dünya iqtisadiyyatının tarixi
144
nsan erası Üzvi həyatın müasir formaları. Neantroplar; Müasir insan 04-02
Keyfiyyətcə yeni münasibətlərin intişarı, o cümlədən insanın davranış tərzinin stimulları baxımından yeniləşmə davranış tərzinin əvvəlki əsas hərəkətverici qüvvəsi olan bioloji instinkti sosial çərçivəyə salmaqla məhdudiyyətlər sisteminin yaranması ilə nəticələnmişdir. Bioloji instinktin sosial çərçivəyə salınması prosesi öz başlanğıcını arxoantroplardan götürməklə 75-70 min il əvvəl son paleantropların dövründə ilkin formada yekunlaşmış – sosial-iqtisadi münasibətlərin ibtidai dövr üçün ilkin forması ortalığa çıxmışdır.
btidai icma dövrü bəşər tarixinin ən uzun dövrüdür. Bu dövr insanın yaranmasından başlayıb sinifli cəmiyyətin – dövlətin meydana gəlməsinə qədər davam etmişdir. btidai icma dövrünün – “mənimsəmə” iqtisadiyyatının əsas xarakterik cəhətlərinə aşağıdakılar aiddir: 1. Məhsuldar qüvvələrin ifrat aşağı səviyyəliliyi və ifrat ləngliklə təkmilləşməsi. 2. Təbii resursların və istehsalın nəticələrinin kollektiv surətdə mənimsənilməsi. 3. Bərabər bölgü, sosial bərabərlik. 4. Cəmiyyətin ifrat aşağı səviyyəli inkişafı. 5. Xüsusi mülkiyyət və dövlətin yoxluğu. btidai dövrün inkişaf mərhələlərinin müəyyənləşdirilməsi kifayət dərəcədə mürəkkəb məsələdir (Faktiki məlumatların kasadlığı ucbatından). Bu baxımdan bir neçə variant mövcuddur. Amma, demək olar ki, əksər hallarda arxeoloji sxemdən istifadə olunur. Məsələn, həmin sxemə uyğun olaraq əmək alətlərinin hazırlandığı materiala görə ibtidai dövr 3 əsas xronoloji mərhələyə bölünür: 1.
2.
Mezolit (orta daş dövrü) – 12-8 min il əvvəl. 3.
Neolit (yeni daş dövrü) – 8-3 min il əvvəl. Dünya iqtisadiyyatının tarixi
145
Göründüyü kimi, ibtidai icma dövrü xronoloji baxımdan daş dövrü ilə üst-üstə düşür. Ayrı-ayrı ərazilərdə (xalqlarda) dövrlərin müxtəlif sürətliliyinə baxmayaraq, onların hamısı üçün ümumi olan cəhətlər mövcuddur: əvvəla, təsərrüfatın əsas forması – “mənimsəmə” xarakterli olmuşdur. Yəni insanlar heç bir maddi nemət istehsal etmədən yalnız təbiətdə hazır şəkildə mövcud olanlardan yararlanmışlar. kincisi, istehsal münasibətlərinin əsasında kollektivçilik, əmək aləti üzərində icma mülkiyyəti dayanırdı. btidai dövrün ən uzun mərhələsi – qədim daş dövrü (Paleolit) olmuşdur. Yenicə formalaşmış insanın fəaliyyətinin ilk təsərrüfat forması ovçuluq, yığım və balıqçılıq olmuşdur. Arxeoloji tapıntılara istinadla tədqiqatçılar qeyd edirlər ki, ovçuluq ilkin dövrdə - spesifik xarakter daşımışdır. Ovçuluğun kollektiv üsulları tətbiq olunurdu. Bitki kökləri və digər qida kimi qəbul edilə bilən bitkilərin yığımı onsuz da kasad olan qida rasionunu nisbətən tamamlayırdı. nsanı heyvandan fərqləndirən əsas cəhət (o dövrdə) əmək alətləri düzəltmək qabiliyyəti idi. Arxeoloqlar hesab edirlər ki, ilk daş alətlər 2.5 mln. il bundan əvvəl yaradılmışdır. Lakin bu alətlərin sayı o qədər də çox deyildir. Lakin, zaman keçdikcə alətlərin sayı artırdı. Bəzi arxeoloji mənbələrdə qeyd olunur ki, artıq ilk paleolit (3 mln. – 200 min il b.e.ə.) dövründə 30-40 funksiyası olan alətlər dəsti yaradılmışdır. Orta paleolitdə (200-400 min il b.e.ə) iti, üçkünc, kəskin uclu alətlər, nizələr meydana cıxmağa başladı. Bəzi mənbələrə görə təxminən 1 mln. il əvvəl insanaqədərki “insanın” (yarımeymun) yeni növü – arxeantroplar meydana gəlmişdir. Bu insanlar əsasən Şimali Çində, Avropada, Afrikanın səhralarında məskunlaşmışlar. Məhz həmin dövrdə buzlaşma prosesi başlamış və Avrasiyanın (təxminən 100 min il əvvəl) böyük hissəsi qalınlığı 2 m-ə çatan buz qatı altında qalmışdır. qlim dəyişkənliyi odun yaranmasına gətirib çıxardı. Təxminən 250 min il əvvəl arxeontroplar neondertallarla (homo sapiens) əvəz olundular. 35-10 min il əvvəl buzlaq əriməyə başladı və demək olar ki, müasir iqlimə oxşar iqlim formalaşdı.
Dünya iqtisadiyyatının tarixi
146
Arxeoloji zaman nsanın təkamülü (antropososiogenez) Ə
Təsərrüfatın forması Növlər Təxmini tarix P al eo li t
Antropoidlər (insanabən- zərlər) 4 mln. il əvvəl
Məlum deyil Məlum deyil Arxeantroplar (Pitekantropla r,
sinantroplar) 1 mln.il əvvəl
Ağac və daşdan düzəldilmiş alətlər
Ovçuluq, yığım. Ailə hələ yoxdur. Nitqin rüşeymləri yaranmağa başlayır. Paleantroplar (Neonder tallar)
300-400 min il
əvvəl
Daş və sümükdən hazırlanmış alətlər; Tədrici təkmilləşdirmə Ovçuluq, yığım; nitq inkişaf edir. Ailə hələ yoxdur. Neantroplar (Homo
sapiens) 40-50 min il əvvəl
Daş və ağacdan hazırlanan (alətlərin təkmil variantı) nizə və s. Ovçuluq yiğim, oddan istifadə, kobud, gil qablar, eksoqamiya. kili nikah sistemi. Ailənin rüşeymləri.
Mezolit
Homo sapiens irqlərin yaranması 40-14 min il əvvəl Ox və kamanın icadı; Alətlər təkmilləşir. tlərin,
donuzların, əhliləşdirilməsi,b alıqçılıq Cüt nikahlara keçid
N
li t
lkin
“_______“ 14 min il əvvəl “_________” stehsala keçid: əkinçilik və maldarlıq. Qoyun, keçi, inək və atların əhliləşdirilməsi. Yüklə 5,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|