Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet
Yüklə 5,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- • • • •
Dünya iqtisadiyyatının tarixi
137
Şə kil 4.12. Tarixi prosesin dinamik hiperbolik modeli § 4.14. Tarixi dövrlənmə: nəzəri ümumiləşdirmə və problemlər Tarixin dövrlənməsi ifrat dərəcədə mürəkkəb, prosessual, inkişaf etməkdə olan müvəqqəti (keçici) tipə malik hadisələrin araşdırılması ilə birbaşa bağlılıqdadır. Tarixi gerçəkliyin qeyd edilən mürəkkəblik keyfiyyətinə söykənməklə üzə çıxarılması, bu aspektdən əldə edilən biliklərə elmi status verilməsi son dərəcə müşkül məsələdir. Buna görə də, konseptual yanaşmaların əksəriyyətində tarixi gerçəkliyin bəsitləşdirilməsi, yüksək səviyyəli təxminilik və s. labüd olaraq yer almaqdadır. Ola bilsin ki, məhz buna görə də tədqiqatçıların 129
bir qrupu
129 Shanks M.,C.Tilley., Sosial Theory and Archeology Cambridge. Polite Press. • • • • • • • • • • • •
2000 2000 - • • • 2000
1800
1600
1400
1200
1000
800
600
400
200
0
- 50000 -200
-400
38000 8000 1430 -40000 -3000 -20000 -10000 • • • • 1955
Dünya iqtisadiyyatının tarixi
138
dövrlənmə prosedurlarının rolunu kiçiltməyə, bəzi hallarda isə proses → mərhələ əksliyinə istinad etməyə cəhd göstərirlər. R.Korneyro 130
tamamilə haqlı olaraq göstərir ki, proses və mərhələni üz-üzə qoymaq yalançı dixotomiyadır. Belə ki, mərhələ - fasiləsiz davam edən prosesin epizodlarıdır və proses anlayışı mərhələ anlayışını dərk etmənin çıxış nöqtəsidir. Qeyd etmək lazımdır ki, tarixin dövrlənməsi ilə bu və ya digər dərəcədə bağlı olan əksər yanaşmalar birtərəflidir və reallığın adekvat təsvirini verə bilməkdə acizlik nümayiş etdirir. Ümumiyyətlə, dövrlənmə - eyniyyət halında olan əsaslandırmadan çıxış etməli, yaxud dövrlərin ayrılması eyni kriterilərə söykənməlidir. Problemin qaynaqlandığı mənbə məhz buradadır. Dövrlənmə üzrə yanaşmaların böyük əksəriyyətinin dəqiq kriteriləri yoxdur. Bir qayda olaraq, ya eklektik əsaslandırmaya, ya da bəsit sxemə: Qədim dövr→ Orta əsrlər →Yeni dövr istinad edilir. Dövrlənmə probleminin ikinci mühüm məqamı əsaslandırma tipinin gerçəklik dərəcəsi və onun ümumkonseptual baxışla, eləcə də dövrlənmənin təyinatı ilə bağlılığı məsələsidir. Belə ki, dövrlənmə kriteriləri çox geniş diapazonda dəyişir: ideya və təfəkkürün xarakterindən 131 tutmuş ekoloji transformasiya 132 və mədəniyyətlərarası qarşılıqlı təsirə 133
qədər. XVIII əsrdən başlayaraq (Tyurqo, Barnav, Smit) müasir postindustrializmə qədər (Bell, Toffler) çox saylı tədqiqatçılar iqtisadi-istehsal kriterisini əsas kimi götürmüşlər. Kriteri seçimində iki ifrat kənar mövqe müşahidə edilir. Bəzi hallarda seçilən kriteri mütləqləşdirilir və nəticədə də, P.Sorokinin 134
qeyd etdiyi kimi, onlar qismən haqlı, eyni zamanda birtərəfli qaydada haqsız olurlar. Eyni zamanda, bəzi tədqiqatlarda dövrlənmə və konsepsiya arasında əlaqələrə ümumiyyətlə, fikir verilmir. Tarixi prosesin dövrlənməsi və ümumiyyətlə, xronologiyasının tədqiqi təkcə faktiki materialların eynicinsli olmamasından deyil, həm də bu və ya digər tarixi hadisələrin qarşılıqlı müqayisəsi prinsipinin
130 Carneiro R.L. A false Dichotomy in Tracing the Rise of the state. Proccess vs. Strag- es. Vladivostok. FEBRAS, 2000 131
Ясперс К. Смысл и назначение истории. М.,Республика, 1994. 132
Goudsblom J.Human History and Long-Term Social Processes. Toward a Synthesis of Chronbology and Phaseology. New York., N4; Sharpe. 1996 133 Bentley J.H. Cross- Cultural Interaction and Periodization in World History .American Historical Review (June) 1996. 134
Сорокин П.А. Так называемых факторах социальной эволюции. М., Политиз- дат., 1992. Yüklə 5,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|