52
Gəlir mənbələri
2005
2008
2010
2011
2013
cəmi gəlirlər:
o cümlədən:
100.0
100.0
100.0
100.0
100.0
Ə
mək gəlirləri
53.6
56.8
59.8
58.2
58.6
Sosial transfertlər
11.6
15.6
15.1
15.5
16.1
Kənd təsərrüfatı
məhsulları və s.
satışdan gəlir
18.6
15.8
13.9
14.0
13.9
Digər pul gəlirləri
16.2
11.8
11.1
11.2
11.4
Göründüyü kimi tədqiq edilən dövrdə ev təsərrüfatlarının gəlirlərinin tərkibində
ə
n böyük xüsusi çəkiyə əmək gəlirləri malik olmuşdur və ildən-ilə artmışdır. Sosial
transfertlərin payı isə qeyd edilən dövrdə11.6%-dan 16.1%-ə yüksəlmişdir. Statistika
son illərlə müqayisədə kənd təsərrüfatı məhsulları və s. satışından daxil olan gəlirin
və digər pul gəlirlərinin xüsusi çəkisində azalma müşahidə olunduğunu göstərir.
Beləliklə, əhalinin həyat səviyyəsini xarakterizə edən göstəricilərin və həyatın sosial
standartlarının dərin və hərtərəfli statistik təhlili göstərir ki, ölkədə həyata keçirilən
uğurlu və davamlı sosial-iqtisadi siyasət nəticəsində əhalinin gəlirlərinin həcmində və
dinamikasında, həmçinin tərkib ünsürlərinin quruluşunda müsbət və davamlı meyllər
formalaşmışdır. Qeyd edək ki, Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyanın «sosial
inkişaf və dövlət» adlı 16-cı maddəsində Azərbaycan dövlətinin və hər bir
vətəndaşın rifahının yüksəldilməsi, onun sosial müdafiəsi və layiqli həyat səviyyəsi
qayğısına qalması vəzifəsi qeyd edilir . Göründüyü kimi ölkə konstitusiyasında təsbit
olunmuş vətəndaşların sosial hüquqları beynəlxalq normalara əsaslanır. Belə ki,
Sosial Tərəqqi və nkişaf Deklarasiyasında sosial tərəqqi və inkişaf siyasətinin əsas
məqsədlərinin əməyə görə ədalətli haqq ödənilməsində hansısa diskriminasiyaya
(hüquq pozulmalarınıa) yol verilməməsininn təmin edilməsindən, lazımı həyat
səviyyəsinin təmin etmək üçün yüksək səviyyədə minimum əmək haqqının müəyyən
edilməsindən, aclıq və yoxsulluğun aradan qaldırılmasından ibarət olduğu qeyd
53
Şə
kil 2.4. 2005-2013-cü illərdə Azərbaycan Respublikasında ev təsərrüfat-
larının aylıq gəlirlərinin quruluşu, %
edilmişdir. Deklarasiya dövləti həyat səviyyəsinin durmadan yüksəldilməsinin,
habelə gəlirlərin ədalətli və bərabər bölgüsünün təmin edilməsinə istiqamətləndirir.
Bu beynəlxalq müddəalar bazar iqtisadiyyatlı bütün ölkələrdə həyata keçirilən
gəlirlərin və əmək haqqının sosial siyasətinin əsasıdır. Azərbaycan Respublikasının
Konstitusiyasında insan hüquqlarının beynəlxalq deklarasiyasının və sosial tərəqqi və
inkişaf deklarasiyasının müddəaları öz əksini tapdığına görə Azərbaycan dövləti
sosial-iqtisadi siyasətində insan amilinə önəmli yer verir və sosial yönümlü bazar
iqtisadiyyatı prinsipləri əsasında ölkəni inkişaf etdirir.
§2.2. Ə
halinin pul gə
lirlə
rinin diferensiasiyasının
statistik qiymə
tlə
ndirilmə
si
53,6
56,8
59,8
58,2
58,6
11,6
15,6
15,1
15,5
16,1
18,6
15,8
13,9
14
13,9
0
10
20
30
40
50
60
70
2005
2008
2010
2011
2013
Əmək gəlirləri
Sosial transfertlər
Kənd təsərrüfatı
məhsulları və s.
satışdan gəlir
54
Həyat səviyyəsinin və dövlətin sosial siyasətinin səmərəlilik səviyyəsinin əsas
göstəricisi əhalinin gəlirləridir. Təcrübə göstərir ki, 10% ən varlı əhalinin gəlirləri ilə
10% ən kasıb əhalinin gəlirlərinin diferensasiyasının 5-7 dəfəni otməsi arzu olunan
deyildir (6). Bu əhali qrupları arasındakı təbəqələşmənin kəskinləşməyə doğru
istiqamətləndiyini deməyə əsas verir. Ona görə də əhalinin gəlirlərin diferen-
sasiyasının cari vəziyyətinin və gözlənilən dəyişikliklərinin mütəmadi statistik
qiymətləndirilməsi zəruridir.
Məlumdur ki, цмуми эюстяриcиляр ясасында (ящалинин цмуми эялири, сяран-
жамда галан цмуми эялири, йыьымы, инсанын инкишаф индекси вя с.) юлкянин сосиал-
игтисади инкишафы вя ящалинин щяйат сявиййяси щаггында цмуми тясяввцр ялдə едилир.
Лакин тяжрцбя дя даща ясасландырылмыш вя тяфяррцаты иля ящалинин рифащы, юлкянин
сосиал-игтисади инкишафынын имканлары щаггында нятиcяляр формалашдырмаг мягся-
диля мцхтялиф аналитик - статистик эюстяриcилярин щесабланмасы вя тящлилиня цстцнлцк
верилир. Bu məqsədlə эялирлярин сявиййясиня эюря ящалинин статистик бюлэц сыралары
тядгиг едилир (cядвял 2.6).
Cядвял 2.6.
2009 və 2013-cü иллярдя Азярбайcан Республикасында ящалинин
hər nəfərinə düşən орта айлыг эялирляринин сявиййясиня эюря бюлэцсц (10,11)
Айлыг пул
эялирляриня
эюря
ящалинин
бюлэцсц
Мин
няфяр
Ку-
мул-
йа-
тив
чяки
Фаиз
ля
Кцмул-
йа-
тив
чяки
Айлыг пул
эялирляриня эюря
ящалинин
бюлэцсц
Мин
няфяр
Ку-
мул-
йа-
тив
чяки
Фаизля
Кцмул-
йа-
тив
чяки
Cями ящали
o cцмлядян
адамбашына
эялирляр,
манатла
8947.2
-
-
-
9416.8
-
-
-
-
0-65
-
-
-
-
95 manata
qədər
1.4
1.4
0.0
0.0
65.1-70.0
-
-
-
-
95.1-100.0
9.3
10.7
0.1
0.1
70.1-75.0
53.7
53.7
0.6
0.6
100.1-105.0
20.5
31.2
0.2
0.3
75.1-80.0
232.6
286.3
2.6
3.2
105.1-110.0
48.0
79.2
0.5
0.8