Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet
Yüklə 0,79 Mb. Pdf görüntüsü
|
65 hesablanmasından ibarətdir. Qeyd edilən vəzifələrin həlli bunlardan kompleks istifadə edilməsini zəruri edir. Kütləvi müşahidələr və təsadüfi amillərin fəaliyyəti şəraitində əlaqələrin tədqiqi bir qayda olaraq iqtisadi-statistik modellərin köməyi ilə həyata keçirilir. Geniş mənada model hər hansı bir obyektin, prosesin şərti oxşarıdır. Model modelləşdirilən obyektin yaxud prosesin mühüm xüsusiyyətlərini əks etdirən komponentlərin məntiqi yaxud riyazi təsviridir. Bunun vasitəsilə öyrənilən obyektin və yaxud prosesin dəyişməsinin əsas qanunauyğunluğu müəyyən edilir. Model keyfiyyətcə eyni növlü kütləvi hadisələr üçün hesablanmış göstəricilərə ə saslanır. Funksional eynilik şəklində ifadə edilən modeldən verilmiş kəmiyyətlər dəsti üzrə modelləşdirilən göstəricinin orta qiymətinin hesablanması və ona ayrı-ayrı amillərin təsir dərəcəsini aşkar edilməsi üçün istifadə edilir. Modelə daxil edilən amillərin sayına görə bir və çoxamilli modellər fərqləndirilir. Biramilli xətti reqressiya modeli aşağıdakı kimi ifadə edilir: ݕො = ܽ
+ ܽ
ଵ ∙ ݔ
Burada, ݕො -reqressiya modeli əsasında nəticə əlamətinin əldə edilən qiymətini, ܽ və ܽ ଵ - reqressiya modelinin parametrlərini göstərir. Reqressiya modelinin parametrləri öyrənilən obyektin yaxud prosesin nəticə ə lamətinin dəyişmə xarakterini, faktor və nəticə əlaməti arasındakı əlaqənin gücü haqqında fikir irəli sürməyə imkan verir. ܽ və ܽ ଵ parametrləri ən kiçik kvadratlar metodu ilə aşağıdakı tənliklər sistemi ilə tapılır. ݊ ∙ ܽ
ଵ ∙ ∑ ݔ = ∑ ݕ ܽ
ଵ ∙ ݔ
ଶ = ݔ ∙ ݕ Buradan, ܽ = ∑ ݕ ∙ ∑ ݔ ଶ − ∑ ݔݕ ∑ ݔ ݊ ∑ ݔ ଶ − ∑ ݔ ∑ ݕ
66 ܽ ଵ = ݊ ∑ ݔݕ − ∑ ݕ ∑ ݔ ݊ ∑ ݔ
ଶ − ∑ ݔ ∑ ݕ
düsturlardan da istifadə edilir. ܽ ଵ = ∑ሺ௬ି௬തሻሺ௫ି௫̅ሻ ∑ሺ௫ି௫̅ሻ మ
ܽ ଵ = ௫௬ തതതതି௫̅௬ത ௫ మ
మ
ܽ = ݕത − ܽ
ଵ ∙ ݔ̅
Reqressiya modelindən praktiki istifadə üçün onun adekvatlığı, yəni faktiki statistik məlumatlara uyğunluğu çox vacibdir. Korrelyasiya və reqressiya təhlili adətən kiçik həcmli məcmu üçün həyata keçirilir. Ona görə də reqressiya və korrelyasiya göstəricilərinin, yəni reqressiya modelinin parametrləri, korrelyasiya və determinasiya əmsalları təsadüfü amillərin fəaliyyəti ilə təhrif oluna bilər. Bu göstəricilərin baş məcmu üçün xarakterik olduğunu, yəni təsadüfi amillərin nəticəsi olmadığını sübut etmək üçün qurulmuş statistik modellərin adekvatlığının yoxlanılması zəruridir. Bütün statistik göstəricilər kimi korrelyasiya əmsalı da seçmə məlumatlar ə sasında hesablana bilər. Bu halda korrelyasiya əmsalının xətası ( ߪ ) hesablanılmalıdır. Ə həmiyyətlilik səviyyəsi dedikdə statistik fərziyyənin (bu və ya digər bölgü qanunu haqqında fərziyyənin doğru olmadığı ehtimalıdır) uyğunluğunun yoxlanmasıdır. Korrelyasiya nisbətinin xətası və əhəmiyyətliyi oxşar qaydada müəyyən edilir. Korrelyasiya əmsalının xətasının və əhəmiyyətliyinin müəyyən edilməsi zəruriliyi haqqında qeyd edilənlər seçmə məlumatları əsasında formalaşdırılmış reqressiya modelinin parametrlərinə də aid etmək olar [31, 39, 40].
Reqressiya modelinin adekvatlığının yoxlanması korrelyasiya təhlili ilə tamam- lana bilər. Bunun üçün x və y dəyişənləri arasındakı korrelyasiya əlaqəsinin sıxlığını müəyyən etmək lazımdır. Korrelyasiya əlaqəsinin sıxlığı empirik korrelyasiya nisbəti
67 ilə qiymətləndirilir. Bu qruplararası dispersiyanın ümumi dispersiyaya nisbəti kimi hesablanır. Yəni, ६
ߜ ଶ ߪ ଶ
Faktor əlamətinin təsirini aydınlaşdırmaq üçün nəzəri korrelyasiya nisbəti hesablanır. Bu, aşağıdakı düsturla hesablanır. Belə ki, ߜ = ඨ ∑ሺݕො − ݕതሻ ଶ ݊ = ටߜ ଶ௬ො ೣ
Nəticə əlamətinin hamarlaşdırılmış qiymətlərinin orta kvadratik kənarlaşması ( ߜ ): Nəticə əlamətinin empirik qiymətlərinin orta kvadratik uzaqlaşması ( ߪ ):
ߪ = ඨ ∑ሺݕ − ݕതሻ ଶ ݊
ଶ௬
Buradan nəzəri korrelyasiya nisbəti: ६ = ඨ ∑ሺݕො − ݕതሻ ଶ ∑ሺݕ − ݕതሻ ଶ
Korrelyasiya nisbətinin hesablanmasının əsasında dispersiyanın cəmlənməsi qaydası durur. Belə ki, ߪ ଶ
ଶ + ߪ
ଶ തതതത
, Burada ߪ ଶ
- x - dan başqa bütün qalan amillər hesabına nəticə əlamətinin variasiyasını əks etdirir. Bu qalıq dispersiya adlanır və aşağıdakı düsturla hesablanır: ߪ ଶ
= ߪ
ଶ ı = ∑ሺݕ − ݕොሻ ଶ ݊
Onda nəzəri korrelyasiya nisbəti aşağıdakı şəkildə olar: ६ = ට ఋ
ఙ మ = ට ఙ మ ିఙ మೌı ఙ మ = ට1 − ఙ మೌı ఙ మ yaxud ६ = ට1 − ∑ሺ௬ି௬ොሻ
మ ∑ሺ௬ି௬തሻ
మ
Yüklə 0,79 Mb. Dostları ilə paylaş:
|