Azərbaycan Respublikası Elm və Təhsil Nazirliyi Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti

İşgüzar ünsiyyətdə sözsüz bağlantı

İnsanlar fərqli anlayış səviyyələrində müxtəlif növ məlumat mübadiləsi edə bilərlər. Məlumdur ki, ünsiyyət yalnız şifahi və ya yazılı mesajlarla məhdudlaşmır. Həm də duyğular, tərəfdaşların davranışları, jestləri ilə olur. Buna görə həmsöhbətin davranış tərzinə, pozalarına və üz ifadələrinə, həmçinin jest tərzinə xüsusi diqqət yetirilməlidir. Bundan əlavə, hər hansı bir işin müvəffəqiyyəti həmsöhbətlə gizli əlaqə qurma qabiliyyətindən asılıdır. Bu əlaqə yalnız deyilənlərdən deyil, həm də necə davranmaqdan da asılıdır.
Üz ifadələri və jestlərin dilini başa düşmək həmsöhbətin mövqeyini daha dəqiq müəyyənləşdirməyə imkan verir. Jestləri oxumaq bütün işgüzar qarşılıqlı fəaliyyət prosesində həlledici rol oynayır. Jestlərin birləşməsi belə bir əlaqənin vacib tərkib hissəsidir.
Sözsüz ünsiyyətin ünsürləri daxilində çoxlu məlumatlar var, bunlar arasında aşağıdakılar da özünü göstərir.

1. 
   Pozalar, jestlər, üz ifadələri. Ümumiyyətlə, bədənin müxtəlif hissələrinin (əllər – jestlər, üzlər – üz ifadələri, duruşlar – pantomima) ümumi hərəkətliliyi kimi qəbul edilir. Bu ümumi hərəkətlilik insanın emosional reaksiyalarını əks etdirir. Hər yerdən görünə biləcək şəkildə hərəkət etmək işin xeyrinədir. Bu xüsusiyyətlərə kinetika deyilir.
   
2. 
   Paralinqvistika və ya prosodika – tələffüz xüsusiyyətləri, səs tembri, səs tempi, sözlər, ifadələr, qəhqəhə, ağlama, ah çəkmək, nitq səhvləri, təşkilatlanma və əlaqə xüsusiyyətləri. Paralinqvistik və ekstralinqvistik sistemlər şifahi ünsiyyətə "əlavədir". Paralinqvistika bir səsin keyfiyyətləri, çeşidi, tonudur. Ekstra dilçilik fasilələrin, öskürəyin, gülüşün, həmçinin danışma tempinin daxil edilməsidir.
   
3. 
   Proksemimika (ingilis dilində proximi – yaxınlıq). E. Xoll bunu məkan psixologiyası adlandırmışdır.
   
4. 
   Vizual rabitə – göz təması
   

• 
  İşgüzar ünsiyyətdə təsir üsulları.
  

İş ortaqları ilə bir sosial statuslu insanlar arasında ünsiyyət daha sərbəstdir, insanın mədəni davranışının ümumi tələblərinə, ünsiyyətin korporativ prinsiplərinə uyğun gəlir. Unutmamaq lazımdır ki, işgüzar ünsiyyətdəki sosial status hüquqi şəxs adından qərar vermək səlahiyyəti ilə sıx bağlıdır. İşgüzar ünsiyyətdə, xüsusən idarəçilərin və tabeliyindəki şəxslərin qarşılıqlı əlaqəsində bu təsir üsulları istifadə olunur: təşviq, tənqid, cəza. Təşviq üçün əsas etik tələblər layiq olduqları işin keyfiyyətinə və effektivliyinə mütənasibdir. Tənqid tabeçiliyində olanların və ya həmkarlarının fəaliyyətindən narazılığın ən geniş yayılmış formasıdır. Tənqid obyektiv olmalıdır. Yəni mənfi bir hərəkətin, təcrübəsiz və ədalətsiz bir işin müqabilində olmalıdır. Məqsəd işçiyə inam aşılamaq, bacarıq və qabiliyyətini inkişaf etdirmək, işə səfərbər etməkdir. Cəza töhmət, cərimə, yerdəyişmə, işdən azad etmə şəklində həyata keçirilə bilər. Cəzaların əsas etik tələbi sistemli və qəsdən yol verilən nöqsanlara görə qaçılmaz olmasıdır.Ünsiyyət qurulmasında əsl məqsəd, mesajların aydın şəkildə göndərilməsi və qarşı tərəfin münasibət və davranışlarında dəyişikliyə səbəb olmaqdır.
Ədəbiyyat siyahısı və istinadlar

• 
  Nadir Abdullayev – Nitq Mədəniyyətinin əsasları.Bakı 2013
  
• 
  A.Bayramov – Azərbaycan dili və nitq mədəniyyəti.Bakı 2015
  
• 
  Vəliyulla Cəfərov – Azərbaycan dilində işgüzar və akademik kommunikasiya.Dərs vəsaiti.Bakı 2021
  
• 
  Allahverdiyeva A-İşgüzar yazışmalar. Bakı, 2016