Azərbaycan Respublikası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi Aqrar Elm Mərkəzi

 
 
 
167 
 
Xlorofil  formalarının  “a”/”b”  nisbəti  qeyri  əlverişli  mühit  faktorlarına  davamlılığın 
göstəricisi  hesab  edilir.  Abiotik  stres  amilləri  piqment  kompleksinin    nəzərə  çarpacaq 
dəyişkənliyinə  səbəb olur və xlorofilin miqdarının toplanma dinamikasına təsir göstərir. Piqment 
sistemində baş verən dəyişkənlik birinci növbədə  xlorofilin labil birləşmiş formasının, xlorofil 
“a”  miqdarının    azalması  ilə    izah  olunur,  bu  zaman  xlorofilin  “b”  formasının  miqdarı  isə 
quraqlıq zamanı stabilliyi ilə fərqlənir [4].  
Tədqiqat  işində  müşahidə  edilən  xlorofil  a/b-nin  düzgün  dəyişikliyi,  bitkinin 
assimilyasiya  aparatının  stres  təsirlərə  (qeyri  spesifik)  adaptiv  reaksiyası  hesab  edilir  və  əsas 
fotosintetik  piqment  olan  xlorofil    “a”-nın  miqdarının  azalması  nəticəsində,  köməkçi  piqment 
xlorofil  “b”-nin miqdarının  artımı  baş verir  (cədvəl 2).   
                                                                                                             
 
Üzüm nümunələrinin  yarpaqlarında  vahid yarpaq sahəsində  stres amillərinin təsirindən  
xlorofilin ümumi  miqdarının və nisbətinun dəyişilməsi 
Cədvəl 2 
№ 
Nümunənin 
adı 
Sortlar 
Vahid yarpaq sahəsində xlorofilin miqdarı, mkq-la 
Nəzarət 
Saxaroza 
a 
b 
a+b 
a/b 
a 
b 
a+b 
a/b 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
10 
1. 
Ağ kişmiş 
1,03 
0,2 
1,38 
5,4 
1,34 
0,32 
1,7 
4,1 
2. 
Hafizəli 
1,5 
0,25 
1,74 
6,0 
1,5 
0,3 
1,77 
5,0 
3. 
Təbrizi 
1,42 
0,34 
1,76 
4,2 
1,45 
0,35 
1,88 
4,2 
4. 
Qara şanı 
1,1 
0,23 
1,80 
4,5 
1,05 
0,13 
1,3 
7,9 
5. 
Tozlayıcı 
1,6 
0,36 
1,95 
4,4 
2,5 
0,6 
3,2 
4,1 
6. 
Qızıl üzüm 
2,33 
0,55 
2,75 
4,2 
2,2 
0,23 
2,4 
9,3 
7. 
Şamaxı 
mərəndisi 
1,53 
0,39 
1,92 
3,9 
1,44 
0,38 
1,82 
3,7 
8. 
Sarıgilə 
1,68 
0,38 
2,1 
4,3 
1,6 
0,34 
1,92 
4,5 
9. 
Bayanşirə 
1,15 
0,25 
1,41 
4,5 
1,24 
0,2 
1,43 
6,6 
10. 
Mədrəsə 
2,13 
0,64 
2,8 
3,3 
1,852 
0,28 
2,14 
6,4 
11. 
Qırmızı  kişmiş 
2,13 
0,5 
2,62 
4,3 
2,72 
0,4 
3,13 
6,7 
12. 
Naxçıvan  sarı 
kişmişi 
1,60 
0,35 
1,95 
4,5 
1,69 
0,23 
1,91 
7,4 
13. 
Qara quş ürəyi 
2,23 
0,49 
2,72 
4,55 
2,27 
0,43 
2,70 
5,28 
14. 
Ağ şanı 
1,00 
0,2 
1,20 
5,4 
1,4 
0,43 
1,8 
3,2 
15. 
Misqalı 
1,39 
0,28 
1,66 
5,0 
1,4 
0,32 
1,8 
4,2 
Yabanı üzümlər 
1. 
 № 34 
1,50 
0,31 
1,8 
4,9 
1,60 
0,3 
1,9 
5,5 
2. 
18 № 13 
2,44 
0,5 
2,92 
5.0 
2,6 
0,4 
3,0 
6,5 
3. 
№ 78 
1,7 
0,4 
2,1 
4,2 
1,9 
0,4 
2,3 
5,2 
4. 
№ 79 
2,5 
0,4 
2,8 
6,4 
2,25 
0,55 
2,81 
4,0 
5. 
№ 80 
2,7 
0,56 
3,2 
4,9 
2,3 
0,53 
2,81 
4,3 
6. 
№ 10 
2,4 
0,64 
3,0 
3,7 
2,9 
0,51 
3,4 
5,7 
7. 
№ 72 
2,1 
0,43 
2,26 
4,9 
1,9 
0,4 
2,29 
4,8 
8. 
№75 
1,9 
0,44 
2,30 
4,2 
1,9 
0,4 
2,25 
4,6 
9. 
№43 
2,5 
0,5 
2,7 
5,0 
2,55 
0,4 
3,0 
6,5 
10. 
№76 
1,8 
0,32 
2,14 
5,6 
2,23 
0,5 
2,7 
4,5 
11. 
 №  8 
3,02 
0,58 
3,60 
5,16 
3,37 
0,48 
3,85 
7,04 
12. 
№43 
3,14 
0,70 
3,85 
4,47 
3,30 
0,54 
3,84 
6,1 

---

 
 
 
168 
13. 
№  90 
4,06 
0,60 
4,97 
6,77 
3,36 
0,79 
4,15 
4,25 
14. 
№  104 
3,40 
0,77 
4,17 
4,42 
3,28 
0,78 
4,06 
4,21 
15. 
№  46.09 
2,49 
0,48 
2,97 
5,19 
3,43 
0,64 
4,07 
5,36 
16. 
№   35 
3,40 
0,66 
4,06 
5,15 
3,22 
0,65 
3,86 
4,95 
17. 
№  5  
2,27 
0,43 
2,70 
5,28 
3,06 
0,68 
3,74 
4,5 
 
Alınmış nəticələr üzüm  nümunələrinin  abiotik stres amillərinə  qarşı müxtəlif həsaslığını 
göstərir.  Quraqlıq  stresi  zamanı  fotosintetik  aparatın  piqment  sistemində  baş  verən  dəyişmələr 
əsasən xlorofilin miqdarının azalmasında, birinci növbədə xlorofilin labil birləşmiş formasının – 
xlorofil  “a”-nın  miqdarının  azalmasında  biruzə  verir.  Bu  halda  xlorofil  “b”-nin  miqdarı  isə 
yüksək  stabilliyi  ilə  seçilir.  Zəif  stresin  təsiri    və  ya    stresə  adaptasiya  zamanı  xlorofilin 
miqdarının artması, uyğunlaşmanın nəticəsi kimi izah oluna bilər.  
Beləliklə,  stres  amillərin  təsiri  zamanı  öyrəndiyimiz    nümunələrin    fərqli  davamlılığı 
aşkarlanmış,  davamlılıq  dərəcələrinə  görə  seçilərək  qiymətləndirilmiş  və  gələcəkdə  seleksiya 
işlərində onlardan donor kimi istifadə edilməsi məsləhət görülür. 
 
ƏDƏBİYYAT 
 
 
1.  Musayev  M.  Features  and  use  of  genetic  resources  of  grapevine  in  Azerbaijan.2012. 
http://www.ecpgr.cgiar.org/networks/fruit/vitis/vitis_wg_meeting_2012/national_reports.html
   
 2. Зелепухин В.Д. Изменение содержания хлорофилла при экстремальных  воздействиях. 
//Физиология  растений, Т.16, вып. 3,1969. 
3.  Методическое  руководство:  Диагностика  устойчивости  растений  стрессовым 
воздействиям. Под ред. Удовенко Г.В., Л., 1988, 227 с. 
4.  Шубина  А.Г.  Содержание  хлорофилла    и  каротиноидов  в  листьях  одуванчика 
лекарственного и березы. // Вестник ТГУ, 2011, вып.1, стр. 353-355. 
 
Т.Н.Гусейнова 
  
АДАПТАЦИОННЫЕ ВОЗМОЖНОСТИ РАСТЕНИЙ ВИНОГРАДА  В 
ЭКСТРЕМАЛЬНЫХ УСЛОВИЯХ 
 
Институт Генетических Ресурсов НАНА 
 
 
В  работе  изучены  физиологические  показатели  засухоустойчивости  у  растений 
винограда  и  выявлены  адаптационные    возможности  в  содержании  хлорофилла.  Были 
оценены и отобраны образцы устойчивые к стрессу засухи.  
 
Ключевые слова:  виноград, засуха, стресс, хлорофилл 
 
T.N.Huseynova 
 
ADAPTATION OPPORTUNITIES OF GRAPE VARIETIES IN EXTREME 
CONDITION 
 
ANAS Genetic Resources İnstitute  
 
 
In  investigation  drought  resistance  of  grape  varieties  was  studied  on  physiological 
parameters bases and adaptive opportunities  were defined in connected with stress. On the base 
of these, they were evaluated on resistance to rought 
 
Key words: grape, physiological parameters, drought, stress, chlorophyll 

---