Azərbaycan Respublikası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi Aqrar Elm Mərkəzi
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
160 artır. Şaquli yarpaqlara malik sortlar günəş şüalarından daha səmərəli istifadə edirlər [9]. Fotosintez bitkilərin ümumi məhsuldarlığının formalaşmasına təsir edən əsas fizioloji proseslərdən biridir. Tədqiqatlar Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Əkinçilik İnstitutunun Abşeron yarımadasında yerləşən Yardımçı Təcrübə təssərrüfatının əkin sahələrində aparılmışdır. Fotosintez prosesinin və bitki məhsuldarlığının əsasını təşkil edən CO 2 assimilyasiyasının intensivliyi bir çox tədqiqatçılar tərəfindən öyrənilmişdir [10-12]. Ədəbiyyat məlumatlarında qeyd edildiyi kimi buğda bitkisində CO 2 mənimsənilməsinin 50%-i yarpaqların, 50%-i isə digər orqanların payına düşür. Vegetasiyanın sonuna yaxın isə bu göstərici yarpaqlarda 30%-ə qədər azalaraq qalan payı digər orqanlara verir [13]. Fotosintezin intensivliyini təyin etmək üçün URAS-2T infraqırmızı qaz analizatorundan istıfadə edilmişdir. Tədqiqat işində müxtəlif arxitektonikaya malik buğda genotiplərinin ontogenezdə müxtəlif yarus yarpaqlarında fotosintezin intensivliyinin vegetasiya ərzində dinamikası müəyyən edilmiş və nəticələr cədvəldə verilmişdir. Cədvəldən göründüyü kimi ölçmələr VI, VII, VIII yarus yarpaqlarda sünbülləmə, çiçəkləmə, dənin formalaşması, süd və mum yetişkənliyi fazalarında aparılmışdır. Müxtəlif yarus yarpaqlarda fotosintez intensivliyinin dəyişməsinin tədqiqi göstərmişdir ki, bütün sortlarda VI yarus yarpaqlarda bu göstəricinin maksimal qiyməti sünbülləmə fazasına təsadüf etmiş və çiçəkləmə fazasından başlayaraq azalmışdır. Tədqiq edilən sortlar arasında sünbülləmə fazasında bu göstəriciyə görə maksimum qiymət şaquli yarpaqlara malik Əzəmətli 95 (12,2 mq CO 2 /dm 2 ·saat) və Tale 38 (12,1 mq CO 2 /dm 2 ·saat) sortlarında olmuş və çiçəkləmə, dənin formalahması süd yetişkənliyi fazalarında da bu sortlar öz üstünlüklərini saxlamışlar. Digər şaquli yarpaqlı sortlarda, yəni beynəlxalq seleksiya mərkəzlərindən alınmış pitomniklərdən seçılmiş 2 nd FAWWON № 97 və gec sünbülləyən Qırmızı gül1 sortlarının VI yarus yarpaqlarında bu göstərici uyğun olaraq 11.87 və 11.3 mq CO 2 /dm 2 . saat olmuşdur. Üfüqi yarpaqlı tez sünbülləyən Qiymətli 2/17 və beynəlxalq seleksiya mərkəzlərindən alınmış pitomniklərdən seçılmiş 4 th FEFWSN №50 sortlarında isə bu göstərici uyğun olaraq 10,7 və11,3 mq CO 2 /dm 2 ·saat olmuşdur. Tədqiq edilən sortların VI yarus yarpaqlarda sünbülləmə və süd yetişkənliyi fazalarında fotosintezin intensivliyinin azalması 68,9-81,3% intervalında olmuşdur. Fotosintezin intensivliyinin bu fazalar arasının ən aşağı qiyməti Əzəmətli-95 və Tale-38 sortlarında, uyğun olaraq 68,9 və 74,4 % təşkil etmişdir. Digər yarus yarpaqlarla müqayisədə isə VI yarus yarpaqlarda bu göstərici nəzərə çarpacaq dərəcədə aşağı olmuşdur ki, bu da VI yarus yarpaqların öz fəaliyyətini daha tez başa vurması ilə əlaqədardır. Bütün tədqiq edilən sortlarda VII və VIII yarus yarpaqlarda fotosintez intensivliyin qiyməti bir- birinə yaxın olmuş, lakin VIII yarus yarpaqlarda bu göstərici bütün fazalarda üstünlük təşkil etmişdir. Bütün sortlarda VII və VIII yarus yarpaqlar arasındakı bu göstəriciyə görə fərq sünbülləmə fazasında 2,50-9,90, çiçəkləmədə 8,80-12,8%, dənin formalaşmasında 8,60-18,3%, süd yetişkənliyində 3,6- 19,43%, mum yetişkənliyinidə isə 26,8-32,3% intervalında olmuşdur. Vegetasiya dövrünün sonuna doğru, mum yetişkənliyi fazasında VII və VIII yarus yarpaqlar arasındakı fərqin böyük olması VII yarus yarpaqların bu dövrdə qismən saralması ilə əlaqədardır. VII yarus yarpaqlarda fotosintezin intensivliyi vegetasiya ərzində şaquli yarpaqlı tez sünbülləyən Əzəmətli 95 sortunda digər sortlarla müqayisədə daha yüksək olmuşdur. Bu göstərici sünbülləmə fazasında digər tədqiq edilən sortlarda 20,2-23,2 mqCO 2 /dm 2 •saat intervalında dəyişmişdir. Çiçəkləmə fazasında fotosintezin intensivliyinin qiyməti bütün sortlarda digər fazalarla müqayisədə maksimal olmuş və ən yüksək göstərici Əzəmətli 95 sortunda 24,6 mqCO 2 /dm 2 •saat və tez sünbülləyən üfüqü yarpaqlı Qiymətli 2/17, şaquli yarpalı 2 nd FAWWON №97 və Tale 38 sortlarının hər birində isə 23,8 mqCO 2 /dm 2 •saat təşkil etmişdir. Çiçəkləmə fazasında VII yarus yarpağın fotosintez intensivliyinə görə ən aşağı göstərici üfüqü yarpaqlı 4 th FEFWSN №50 sortunda olmuş və 20,8 mqCO 2 /dm 2 •saat təşkil etmişdir ki, bu da Əzəmətli 95 sortu ilə müqayisədə 15,5% aşağı olmuşdur. Tədqiq olunan sortlarda sünbülləmə və çiçəkləmə fazalarında fotosintezin intensivliyinə görə fərq 0,45-3,40% intervalında dəyişmişdir. Ən yüksək artım şaquli yarpaqlı Tale 38 sortunda olmuş və 3,4% təşkil etmişdir. Dənin formalaşması fazasında isə bu göstərici butun sortlarda azalmış və bu azalma 2,20-9,70% intervalında olmuşdur. Ən çox azalma tez sünbülləyən üfüqi yarpaqlı Qiymətli 2/17 sortunda 9,70%, ən az isə gec sünbülləyən şaquli yarpalı Qırmızı gül 1 sortunda 2,20% olmuşdur. Bütün sortlarda fotosintezin 161 intensivliyinin azalması çiçəkləmə fazasından sonra vegetasiyanın sonuna doğru, mum yetişkənliyi fazasına qədər davam etmişdir. Bu göstərici dənin formalaşması və süd yetişkənliyi fazalarında tədricən, mum yetişkənliyi fazasında isə daha kəskin azalmışdır. Belə ki, süd və mum yetişkənliyi fazalarında fotosintezin intensivliyinin qiymətindəki fərq VII yarus yarpaqlarda 45,1-59,0% intervalında olmuşdur. VIII yarus yarpaqlarda da fotosintezin intensivliyi vegetasiya ərzində tez sünbülləyən Əzəmətli 95 sortunda daha yüksək olmuş, sünbülləmə fazasında 25,8 mqCO 2 /dm 2 •saat təşkil etmiş, çiçəkləmə fazasında maksimuma (28,1 mqCO 2 /dm 2 •saat) çatmış, vegetasiyanın sonrakı mərhələlərində isə bu göstərici azalmış və mum yetişkənliyi fazasında 5,9 mqCO 2 /dm 2 •saat təşkil etmişdir. Bütün tədqiq edilən sortlarda VIII yarus yarpaqlarda fotosintetin intensivliyinə görə maksimal qiymət VII yarus yarpaqlarda olduğu kimi çiçəkləmə fazasına təsadüf etmişdir. Sünbülləmə və çiçəkləmə fazalarında fotosintezin intensivliyinə görə fərq Əzəmətli 95 sortunda 8,19%, digər yüksək fotosintez intensivliyinə malik Tale 38 (27,3 mqCO 2 /dm 2 •saat) və Qiymətli 2/17 (27,2 mqCO 2 /dm 2 •saat) sortlarında isə uyğun olaraq 7,30 və 7,00% təşkil etmişdir. Digər tədqiq edilən sortlarda isə bu fərq 2,64-9,20% intervalında olmuşdur. Vegetasiya ərzində VIII yarus yarpaqlarda fotosintezin intensivliyi üfüqü yarpaqlı 4 th FEFWSN №50 sortunda digər tədqiq edilən sortlarla müqayisədə aşağı olmuş və sünbülləmə fazasında 22,2 mqCO 2 /dm 2 •saat, çiçəkləmə fazasında 2,64% artaraq 22,8 mqCO 2 /dm 2 •saat, vegetasiyanın sonuna doğru mum yetişkənliyi fazasında azalaraq 11,8 mq CO 2 / dm 2 •saat təşkil etmişdir. Dənin formalaşması fazasında fotosintezin intensivliyi bütün tədqiq edilən sortlarda çiçəkləmə fazası ilə müqayisədə 1,84-3,82%, süd yetişkənliyi fazasında dənin formalaşması fazası ilə müqayisədə 5,16-20,9%, mum yetişkənliyi fazasında isə süd yetişkənliyi fazası ilə müqayisədə 36,8- 45,5% intervalında azalmışdır. Mum yetişkənliyi fazasında VIII yarus yarpaqlarda fotosintezin intensivliyi şaquli yarpaqlı sortlarda daha çox, 12,3-13,5 mqCO 2 /dm 2 •saat intervalında, üfüqü yarpaqlı sortlarda isə 11,8 və 12,0 mqCO 2 /dm 2 •saat olmuşdur. Beləliklə, müxtəlif arxitektonikaya malik buğda genotipləri üzərində aparılan tədqiqatlar nəticəsində müəyyən olundu ki, üfüqi yönəlmiş yarpaqlara malik əkinlərdə FFŞ əkin daxilinə az keçdiyindən aşağı yarus yarpaqlarda fotosintezin intensivliyi zəifləyir. Yuxarı yarus yarpaqlar isə günəşin zərərli təsirinə məruz qalaraq nəticədə daha tez fotosintez fəaliyyətini zəiflədir ki, bu da son nəticədə məhsuldarlığın aşağı düşməsinə səbəb olur. Şaquli yarpaqlara malik sortlarda isə FFŞ əkin daxilinə nisbətən çox keçdiyindən aşağı yarus yarpaqlar daha uzun müddət fəal qalır. Şaquli yarpaqlı tez sünbülləyən Əzəmətli -95 sortunda fotosintezin intensivliyi vegetasiya ərzində digər tədqiq edilən sortlarla müqayisədə yüksək olmuşdur. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|