Azərbaycan Respublikası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi Aqrar Elm Mərkəzi

 
 
 
162 
Müxtəlif arxitektonikaya malik buğda genotiplərinin yarpaqlarında fotosintez intensivliyinin (mq CO
2
/dm
2
·saat) dinamikası 
 
№ 
Sortların adı  
 
Fenofazalar  
Sünbülləmə  
Çiçəkləmə  
Dənin formalaşması  
Süd yetişkənliyi  
Mum  
yetişkənliyi  
1 
Qiymətli 2/17 
 
6 
10,7 
5,8 
2,2 
2,2 
 
7 
23,2 
23,8 
21,5 
20,5 
8,4 
8 
25,3 
27,2 
26,3 
22,0 
12,0 
2 
2
nd
 FAWWON №97 
 
6 
11,8 
6,2 
3,8 
2,3 
 
7 
23,2 
23,8 
21,8 
21,2 
9,4 
8 
23,8 
26,2 
25,2 
23,9 
13,1 
3 
Qırmızı gül 1 
 
6 
11,3 
7,0 
4,2 
2,8 
 
7 
22,3 
22,4 
21,9 
18,5 
9,0 
8 
24,0 
26,4 
24,8 
21,2 
12,3 
4 
Tale 38 
 
6 
12,1 
7,1 
4,6 
3,1 
 
7 
23,0 
23,8 
23,1 
17,1 
9,4 
8 
25,3 
27,3 
26,8 
21,2 
13,4 
5 
4
th
FEFWSN №50 
 
6 
9,6 
5,8 
3,7 
2,1 
 
7 
20,2 
20,8 
20,3 
17,3 
8,2 
8 
22,2 
22,8 
22,2 
19,8 
11,8 
6 
Əzəmətli 95 
 
6 
12,2 
7,4 
4,7 
3,8 
 
7 
24,2 
24,6 
23,2 
21,4 
9,6 
8 
25,8 
28,1 
27,3 
22,2 
13,5 

---

 
 
 
163 
ƏDƏBİYYAT 
 
   1.    Wiesner J.Dep.Jichtgenuss der Pflanzen.- Yeipzig. 1907 
   2. Kasanaga H., Monsi M.. On the light transmission of leaves, and its meaning for the 
production of matter in plant communities. Sap. J. Bot., 1954 vol 14.p.304-324. 
  3.  Monsi  M.,  Saeki  T.,  Über  den  Yichtfaktor  in  der  Pflanzengesellschaften  und  seine 
Bedeutung für die Stoffproduktion. – Sap. J. Bot., 1953 vol. 14, p.22-52. 
  4.Saeki  T.  İnterrelationships  butween  leaf  amount,  light,    distribution  and  total 
photosynthesis ina plant community. – Bot. Mag., 1960 vol. 73. №860, p.53-63. 
  5.  Saeki  T.  Distribution  of  radiont  energy  and  CO
2
  in  terrestrial  communitins.  –  İn: 
Photosynthesis  and  productiebiility  in  different  environments.  İBP.  Clmbridge  Univ, 
Press, 197 vol. 3.p.297-322. 
 6. Тооминг Х., Росс Ю. К. Ослабление интегральной радиации различными посевами 
кукурузы.  –  В  кн.:  Вопросы  радиационного  режима  растительного  покрова. 
Тарту. Изд. ИФААН ЭССР. 1965 с. 65-72. 
 7.  Тооминг  Х.,  Росс  Ю.  К.  Радиационный  режим  посева  кукурузы  по  ярусом  и 
описывающие его приближенные формулы. – В кн.: Иссл. По физике атмосферы. 
Тарту, Изд. ИФА. АИ. ЕССР., 1965 С. 65-72. 
8.  Абашина  Е.  Б.  Квопросу  о  методике  наблюдения  и  расчета  ослабления  и 
поглощения  интегральной  радиации  посевами  ячменя.  –  Труды  ИЭМ,  вып.  4,  . 
1968 с. 86-90. 
9.  Алиев Дж.А. Идеальная пшеница. Вест с-х. Науки, Баку. 1982. №5.   С.3-19 
         10.  Ничипорович  А.А.  Фотосинтетическая  деятельность  растений  и  пути  повышения 
их продуктивности. Теоретические основы фотосинтетической продуктивности.-
М.: Наука,– 1972  С. 511-527. 
11.Алиев 
Д.А.  Фотосинтетическая  деятельность,  минеральное  питание  и 
продуктивность растений. Баку: Элм, 1974 .335 с. 
         12. Charles-Edwards DA . Annals of Botany 1978 .42, 717-731. 
         13.  Кумаков  В.А.  Структура  фотосинтетического  потенциала            различных  сортов 
яровой пшеницы // Сельскохозяйственная биология. 196 -№3. 
 
И. Г. Ибрагимова  
ИНТЕНСИВНОСТЬ  ФОТОСИНТЕЗА  РАЗЛИЧНЫХ ПО 
AРХИТЕКТОНИКЕ  СОРТОВ  ПШЕНИЦЫ   
Научно- Исследовательский Институт Земледелия 
В статье использованы образцы, в основном из набора местных сортов, а также из 
числа интродуцированных - из CIMMYT и  ICARDA. 
 В  данной  работе  определена  динамика  интенсивности  фотосинтеза  в  течение 
вегетации у генотипов пшеницы с различной архитектоникой. 
У  сорта  Азаматли-95  с  вертикальными  листьями,  интенсивность  фотосинтеза  в 
течение вегетации оказалась выше, чем у других исследуемых сортов. 
 
Ключевае слова: пшеница, растение, сорт, интенсивность фотосинтеза 
 
 
 

---

 
 
 
164 
İ.G.İbrahimova  
PHOTOSYNTHESIS INTENSITY OF VARIOUS ARCHİTECTONİCS 
WHEAT VARIETIES  
Research Institute of Crop Husbandry 
In  article  are  used
 
  local  varieties  and  variety  samples  introduced    from  CIMMYT  and 
ICARDA.  In  the  given  work  is  determined  dynamics  of  photosynthesis  intensity  during 
vegetation at wheat genotypes with various architectonics .
 
 At  Azamatly-95  with  vertical  leaves,  photosynthesis  intensity  during  vegetation  was 
high, than at other investi gated varieties.
 
 
Key words: wheat, plant, variety, photosynthes intensity 
 
UOT 634.8;581.1 
 
ÜZÜM  BİTKİSİNİN  EKSTREMAL ŞƏRAİTDƏ ADAPTİV İMKANLARI 
 
T.N.HÜSEYNOVA  
b.ü.f.d. 
 
AMEA Genetik Ehtiyatlar İnstitutu, Azadlıq prosp.155, AZ1106,Bakı 
 
Tədqiqat  işində  institutun  kolleksiyasında  toplanmış  üzüm  nümunələrinin    fizioloji 
göstərici  əsasında  quraqlığa  davamlılığı  öyrənilmişdir.  Öyrənilən  nümunələrin  quraqlıq  stresi 
şəraitində adaptiv imkanları aşkara çıxarılmış və bunun əsasında  stresə davamlılıq dərəcələri 
qiymətləndirilmişdir. 
 
Açar sözlər:  üzüm, davamlılıq, quraqlıq,  xlorofil (a+b), (a/b), stress depresiya dərəcəsi 
 
Hazırda  əhalinin  ərzaq  təhlükəsizliyi  ilə  bağlı  problemlərinin  həlli    yollarından  biri  də 
meyvə bitkilərinin artırılması və inkişaf etdirilməsidir. Bu bitki  kolleksiyalarını genişləndirərək, 
intensiv    təsərrüfat    tələblərinə  cavab  verə  biləcək  yeni  məhsuldar,  ətraf  mühitin  ekstremal 
amillərinə  davamlı  sort  və  formaların    yaradılması  çox  vacibdir.  Seçilmiş  ən  yaxşı    genetik  
mənbələri    isə    ətraf  mühitin    qiymətli    əlamət  və    xüsusiyyət    donorları  kimi    istifadə  etmək 
lazımdır.  Bu  işlərin  həyata  keçirilməsi  bitkilərin  məhsuldarlığı,  təsərrüfat  əhəmiyyətli  əsas 
əlamətləri, ətraf mühitin  stres faktorlarına davamlılığı ətraflı öyrənilmədən mümkün deyil.  
Azərbaycan    MEA  Genetik  Ehtiyatlar  İnstitutunda  meyvə  bitkilərinin,  o  cümlədən 
üzümün sort və yabanı nümunələrinin toplanması, artırılması, genetik fondun biomüxtəlifliyinin 
qorunub saxlanması ilə əlaqədar geniş trədqiqat işləri aparılır. Toplanmış üzüm kolleksiyasının  
təsərrüfat  göstəriciləri  öyrənilir,  onların  biotik  və  abiotik  stres  amillərə  davamlılığı    təyin  
edilərək  qiymətləndirilir  [1].  Stres  amillərin  mövcud  olduğu  bir  şəraitdə    bitkilərdən    yüksək  
məhsuldarlığın  əldə  edilməsi  ancaq  stresə  davamlı  bitki  sort  və  formalarından  istifadə  etməklə   
mümkündür. 
Məlumdur  ki,  ətraf  mühitin  quraqlıq,  duzluluq,  yüksək  hərarət  kimi  qeyri  əlverişli  
ekstremal  amilləri  bitkilərin  böyümə  və  inkişafına  mənfi  təsir  edir  və  onların  məhsuldarlığını 
kəskin şəkildə  azaldır. Quraqlıq planetin qlobal, ciddi problemi olub ətraf mühitin ən şox rast 
gəlinən  ekstremal  amillərindəndir  və  k/t  bitkilərinin  məhsuldarlığının  potensialını 
məhdudlaşdıraraq  bitkinin  bütün  həyat  fəaliyyətinə  təsir  göstərir.  Bu  mürəkkəb  prosesin 
aydınlaşdırılmasında metabolizmin ayrı-ayrı zəncirlərinin, hüceyrənin su saxlama qabiliyyətinin 
inkişafında ayrı-ayrı strukturların rolunun öyrənilməsi əhəmiyyətlidir. Məlumdur ki, stres zamanı 
fotosintetik  aparatın  dəyişilməsinin  əsas  səbəbi  xloroplastların  membran  sistemində  baş  verən  

---