Azərbaycan Respublikası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi Aqrar Elm Mərkəzi

 
 
 
158 
 
Если  структура  генома  заключает  в  себе  потенциальные  возможности  растений,  то 
активность  генома  является  показателем  интенсивности  и  характера  реализации  генотипа  в 
морфогенетических процессах. Изучение  так называемой метастабильной ДНК, относящейся к 
редуплицирующей  форме  ДНК    и    содержание  которой    характеризует  активность  синтеза 
самой ДНК, интенсивность митозов, эндомитозов, наличие полиплоидии и т.д.,  показало, что 
опытные  варианты,  в  основном,    по  этому  показателю  уступают  контрольным.    Лишь  у  ржи, 
при    воздействии  стимулирующей  дозой    ГМК,  либо  наблюдается  активация  лабильной  ДНК 
(после  48  часового  воздействия),    либо  содержание    лабильной  ДНК  сохраняется  на  уровне 
контрольного  (после 24часового воздействия). У пшеницы через 24 часа воздействия ГМК при 
концентрации 0, 001% отмечается незначительная активация синтеза ДНК. 
 
В то же время при воздействии стимулирующей дозы  ГМК во всех опытных вариантах 
и  у  ржи,  и  у  пшеницы  отмечается  увеличение  процентного  содержания  лабильной  ДНК  от  
тотальной. Так, у ржи увеличение этого показателя,  в сравнении с контрольными растениями, 
после    24  часового  воздействия  ГМК    составило  52,1%,  после  48  часов  -  42,9%,  у  пшеницы, 
соответственно,  -  22,2%  и  51,8%.  При  указанном  времени  и  экспозиции  воздействий  ГМК  у 
всех опытных вариантов отмечается  увеличение отношения лабильной ДНК к стабильной. Это 
свидетельствует об интенсификации работы генетического аппарата растений при стимуляции, 
снижение ее активности при ингибировании ростовых процессов.  
 
Таким образом, в наших исследования стимуляция ростовых  процессов сопровождается 
увеличением  РНК  и  доли  ДНК  эухроматина  в  ядре.  При  ингибировании  наступает  снижение 
активности синтеза РНК и уменьшение содержания ДНК эухроматина в общей массе хроматина 
ядра. Практически эухроматизация ядра является показателем «готовности» ДНК к матричному 
синтезу РНК. Она представляет необходимый этап, ведущий к открытию специализированных 
путей регуляции на генном уровне при участии эффекторов, репрессоров и т.д. 
 
ЛИТЕРАТУРА 
 
 
1.Али-заде  М.А.,  Ахундова  Э.М.,  Алиев  Р.Т.,  Гаджиева  Ш.И.  Метод  пересчета 
показателей  относительного  содержания  веществ  на  одну  клетку  листа.  Известия  АН    Азерб. 
ССР, 1976, т.32. №7, с.57-59. 
 
2.Конарев  В.Г.,    Тютерев    С.Л.  Методы  биохимии  и  цитохимии  нуклеиновых  кислот 
растений. Научные труды ВИР, Л.:Колос, 1970, с.5-202. 
         3.Ракитин  Ю.В.
  Гидразид  малеиновой  кислоты  как  регулятор  роста  растений.  М.:  Наука, 
1973, 367с. 
   4.  Munns  R.,  Passioura  J.,  Guo  J.,  Chazen  O.,  Gramer  G.  Water  relations  and  leaf  expansion: 
importance of time scale // J. Exp. Bot. 2000, v. 51, р. 1495–1504. 
 
 
A.D.Məmmədova 
 
HİDROZİD  MALEİN TURŞUSUNUN   BİTKİLƏRİN BÖYUMƏ  PROSESLƏRİNƏ  
TƏSİRİNDƏN   RNT VƏ DNT  SİNTEZİNİN  İNTENSİVLİYİNİN   ÖYRƏNİLMƏSİ 
 
AMEA, Genetik Ehtiyatlar İnstitutu 
 
  
 Tədqiqat  işi  buğda    və      covdar    bitkilərinə    hidrozid    malein  turşusunun      stimuləedici  və 
ingibirəedici    dozalarının  təsirindən  nuklein  turşularının  sintez  prosesinin  və    DNT  fraksiyalarının 
tərkibinin dəyişməsinə  həsr edilmişdir. 
 
Böyumə  proseslərinin  stimulyasıyası  zamanı  təcrübi  bitkilərin  öyrənilən  variantlarında  RNT-
nin  və  ümumi  DNT-nin  labil    hissəsinin  çoxalması,  əks  proses  zamanı  isə    həmim  göstəricilərin 
azalması müşahidə olunur. 
    
Açar sözlər: hidrozid  malein turşusu,  RNT, DNT  

---

 
 
 
159 
A.D.Mammadova 
 
EFFECT OF GIDROZID MALEATE ACID ON  INTENSITY  OF  RNA  AND  DNA OF 
PLANTS  FOR STIMULATION  AND  INHIBITION OF THE GROWTH PROCESS 
 
ANAS, Genetic  Resources Institute 
 
   
This paper deal with, results of the study of nucleic acids synthesis and changes of fractional 
composition  of  DNA  by  exposition  to  wheat  and  rye  stimulating  and  inhibitory  doses  of    gidrozid  
maleate 
acid. 
           In  all  variants  of  the  study  stimulation  of  growth  processes  of  experimental  plants  was 
accompanied  by  increase  in  content  of    RNA  and  labile  fraction  of  the  total  DNA,  has  decreased 
inhibition - activity of these proces. 
 
Key words:  gidrozid maleate acid, RNA, DNA 
 
UOT 581.32 
MÜXTƏLİF ARXİTEKTONİKALI BUĞDA SORTLARINDA  FOOSİNTEZİNIN 
İNTENSİVLİYİ 
İ.Q.İBRAHİMOVA 
Biologiya üzrə fəlsəfə doktoru   
 
Azərbaycan Elmi- Tədqiqat Əkinçilik İnstitutu, Sovxoz № 2, 
Bakı, Azərbaycan, Tel.:[phone] 
 
 
Müstəqil    respublikamızın  əhalisinin  çörək  və  çörək  məmulatlarına  artan  tələbatını  ödəmək 
məqsədilə  taxılçılığın  inkişaf  etdirilməsi  ən  mühüm  məsələlərdən  biri  hesab  edilir.  Taxıl  bitkiləri 
arasında  buğda əsas ərzaq bitkisi olub dənində insan orqanizmi üçün lazım olan zəngin qida maddələri 
vardır.  Bir  çox  ölkələrdə  olduğu  kimi,  respublikamızda  da  çörək  əsas  qida  mənbəyidir  və  buğdadan 
hazırlanan  bir  çox  məhsullar  min  illərdir  ki,  əhalinin ərzağa  olan  tələbatının  ödənilməsində  əsas  yer 
tutur.  
Buğda  bitkisinin  fotosintez  fəaliyyətinin  molekulyar,  hüceyrə,  bitki  və  əkin  səviyyəsində 
hərtərəfli  tədqiq  edilməsi,  yüksək  məhsulun  formalaşmasında  bitkinin  ayrı-ayrı  orqanlarının  rolunun 
aydınlaşdırılması, müəyyən edilən faydalı əlamətlərin seleksiya yolu ilə nəslə ötürülməsi istiqamətində 
aparılan tədqiqatlar nəticəsində yerli buğda genofondu daha da zənginləşdirilmişdir. 
Buğdadan  yüksək  məhsul  alınmasında  bir  çox  amillərlə  yanaşı  əkin  sahəsində  yarpaqların 
yerləşməsi  də  mühüm  rol  oynayır.  İlk  dəfə  olaraq  Vizner  əkin  səthində  yarpaqların  vəziyyətinin 
məhsuldarlıqla əlaqəsini xarakterizə edərək qiymətləndirmişdir [1]. 
Məhsuldarlıq  proseslərinin  riyazi  modelləşdirilməsində  bitkilərin  arxitektonikasına  əsaslanaraq 
müxtəlif tədqiqatçılar əkin səthində yarpaqların yerləşmə vəziyyəti ilə məhsuldarlıq arasında  əlaqənin  
modelini  vermişlər [2-5].  
Yarpaqları  şaquli  istiqamətlənmiş  əkin  səthində  fotosintetik  fəal  şüalar  (FFŞ)  aşağı  yaruslara 
daha  çox  daxil  olur  və  nəticədə  əkin  sahəsində  FFŞ-dən  daha  səmərəli  istifadə  olunmasına  əlverişli 
şərait  yaradılır.  Müxtəlif  bitkilərdə  buğdada,  qarğıdalıda,  darıda,    arpada  FFŞ-in  əkin  daxilində 
paylanması uzun müddət  öyrənilmişdir [6-9]. 
Azərbaycanda C.Əliyev «İdeal buğda» əsərində ideal buğda bitkisinin əsas elementləri sırasında 
əkin  səthində  yarpaqların  şaquli  olmasınıda  göstərimişdir.  Müəllif  qeyd  etmişdir  ki,  şaquli  yönəlmiş 
yarpaqlara malik buğda sortlarında transpirasiyanın məhsuldarlığı yüksək olmaqla fotosintezin qiyməti 

---