Azərbaycan Respublikası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi Aqrar Elm Mərkəzi
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
153 Bu metodun ehtiyyat zülalı olan hordeinin müxtəlif formalarının sintezi və toplanmasının öyrənilməsi üçün çox əlverişli olduğunu da göstərilmişlər [8;4]. Qeyd edək ki, hordein taxıl bitkilərində qida keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması məqsədilə hər zaman geniş öyrənilirdi. İzolə edilmiş sünbül kulturası metodu azot qidalanmasının nəzarətinə və endospermin müxtəlif inkişaf mərhələlərində impulsla nişanlanma tədqiqatlarının kecirilməsinə imkan verir. Bu yolla bitki ilə müəyyən inkişaf dövrundə mənimsənilmiş azotun miqdarinı nəzərə alaraq, elektroforez və onun ardınca aparılmış flüoroqrafiya üsulları vasitəsilə sintez olan polipeptidlərin miqdarının dəqiq təyin edilməsi mümkündür. Metod həmçinin hibridləşmə üsulu kimi də istifadə oluna bilər. Məlumdur ki, yad hibridlər yeni bitki növü alınmasında qiymətli ilkin materialdır. Lakin hibrid bitkilərin seleksiyada istifadəsi müəyyən çətinliklərlə üzləşir. Ən çox rast gəlinən hall hibrid toxumlarının zəif tozlanması və bunun nəticəsi kimi hibrid rüşeyimin müxtəlif inkişaf mərhələlərində məhvidir [1]. Çiçəklənmə mərhələsində izolə olunmuş sünbül kulturasından istifadə vasitəsilə distal çiçəklərdən toxumlar alınmışdır [2], halbuki Tr. aestivum-un distal çiçəklərində toxumlar adətən çox çətinliklə əmələ gəlirlər. Bu toxumların alınmasında kritik amil sünbülun izolə edilmə vaxtı və əlavə, qidalanmasıdır. Qidanın çatışmamazlığı dənin dolması prosesini tormozlayır. Buğda, arpa və covdar sünbüllərinin müvəffəqiyyətlə izolə edilməsi Xaak və onun əməkdaşları tərəfindən [9] aparılmışdır. Alınmış nəticələrə əsasən müəlliflər bu metodun seleksiya işlərində istifadə edilməsini tövsiyə etmişlər. Bununla da müəlliflər təsdiq etmişlər ki, izolə edilmiş sünbül kulturası metodunun dənin yetişməsi, zülal, nişasta və digər maddələrin sintezi və toplanması proseslərinin istiqamətləndirilmiş öyrənilməsindən başqa, həm də seleksiya işləri üçün çox böyük əhəmiyyəti ola bilər. Bundan əlavə, izolə olunmuş sünbülllərin süni qida mühitində becərilməsi dənin çiçəklənmə fazasından tam yetişmə fazasına gədər gedən proseslərin öyrənməsi üçün də mühüm rol oynaya bilər, çünki bu üsul vasitəsilə in vitro şəraitində dənin formalaşması və inkişafına müxtəlif amillərin təsir dərəcəsinin aşkar edilməsi mümkün olur. Bu cür yanaşma azot və saxaroza tərkibli müxtəlif qatılıqlı mühitlərdə becərilən taxıl və arpa sünbüllərində zülalların sintez və toplanma proseslərinin gedişini nəzarət altında saxlamağa da imkan yaradır. İlkin material kimi bərk və yumşaq buğda sortlarının müxtəlif genotiplərindən istifadə olunmuşdur. Təcrübi bitkilər istixanada gündəlik suvarma şəraitində becərilmişlər. İstixanada temperatur 22-26C 0 , fotoperiod -16/8 saat həddində saxlanılmışdır. Sünbüllər tozlanmadan 1-2 gün keçəndən sonra kəsilmişlər. Bitkinin 15-25 sm uzunluğunda olan gövdəsi 5 dəqiqə ərzində 5% natrium hipoxlorid məhlulunda TWEENZO əlavə etməklə səthi sterilizə edilib, bir neçə dəfə distilə suyu ilə yuyulub, yelkən yarpağın düyün hissəsindən kəsilmişdir. Bütun sterilizə işləri laminar boksda aseptik şəraitdə kecirilmşdir. Bundan sonra gövdə pambıq tıxacdan keçirilərək kultivasiya etmək üçün əvvəlcədən avtoklavlaşdırılmış 60-70ml qida mühiti olan sınaq qablarına (həcmi 100ml) yerləşdirilmişdir. Əsas qida mühitinin makroelementləri Donovan və Lee-yə [5] görə CaCl 2 – 8,8q/l, KHPO 4 - 24q/l, MgSO 4 -7,4 q/l tərkibli olmuşdur . Bundan başqa qida mühitinə Murasiqe və Skuqun [10] tərtib etdikləri qida mühitinin mikroelementləri 16,8 mq/l MnSO 4 .4H 2 O ; 6,2 mq/l H 3 BO 3 ; 8,6 mq/l ZnSO 4 .7H 2 O ; 0,83 mq/l KJ ; 0,025 mq/l CuSO 4 .5H 2 O ; 0,25 mq/l Na 2 MoO 4 ; 0,025 mq/l CoCl 2 .6H 2 O və 5mq/l dəmir xelatı (FeSO 4 . 5H 2 O-27,8 mq/l, Na 2 EDTA -37,2mq/l) əlavə edilmişdir. Saxarozanın miqdarı 40 q/l olmuşdur. Azot mənbəyi kimi əsas mühitə 57 mq/l alanin; 87 mq/l arginin HCl; 75 mq/l asparagin; 66 mq/l asparagin turşusu; 46 mq/l sistein; 444 mq/l qlütamin turşusu; 441 mq/l qlütamin; 96 mq/l qlisin; 54 mq/l histidin; 21 mq/l hidroksiprolin; - 115 mq/l izoleysin; 167 mq/l leysin; 44 mq/l lizin; 39 mq/l metionin; 191 mq/l fenilalanin; 290 mq/l prolin; 113 mq/l serin; 57 mq/l treonin; 102 mq/l triptofan; 87 mq/l tirozin və 103 mq/l valin aminturşuları əlavə olunmuşlar. 154 Mühitin turşuluğu pH 5,0-5,2 təşkil etmişdir. Qida mühiti 0,7-0,8 atm. 30 dəqiqə ərzində avtoklavda sterilizə edilmişdir. Ilkin inkişaf fazasında tozlanmadan sonra izolə edilmiş sünbüllərin kultivasiyası məqsədilə qida mühiti və onun komponentlərinin seçilməsi və optimallaşdırılmasına dair təqiqatlar aparılmışdır. Nəticələr göstərdi ki, süni qida mühitlərinə azot mənbəyi rolunu oynayan hidroksiprolin, qlütamin, histidin, fenilalanin, valin kimi amin turşularının əlavə edilməsi vacibdir. Sünbüllərin izolə edilməsi müddətinə dair ilkin tədqiqatlara əsasən demək olar ki, ən yaxşı nəticələr sünbüllərdə yelkən yarpaq düyününün əmələ gəlməsi zamanı alınmışdır. Belə ki, sünbüldə yelkən yarpağın olması ilkin mərhələlərdə kultivasiya müddətini artırırdı. Təcrübələrdə qida mühitinin optimallaşdıralması ilə əlaqədər izolə edilmiş sünbüllərin becərilməsi süd fazasına qedər aparılmışdır. Təcrübələrin ilk mərhələsində əsas məqsəd becərilmə şəraitinin optimallaşdırılması və izolə edilmiş sünbüllərdən dənin alınması idi. Təcrübələr hər bir genotipin xüsusiyyətlərinə uyğun bəcərilmə şəraitinin, əsasən də qida mühitinin optimallaşdırılması zərurətini göstərmişdir. Alınan nəticələrdən müəyyən edilmişdir ki, izolə olunmuş sünbüllərdə toxumların əmələ gəlməsi tezliyi orta hesabla nəzarət bitkilərindən az fərqlənir. Mayalanmadan sonra 10-15 gün müddətində tam dolğunluğa çatan dənlər intakt dənlərlə müqaisədə əhəmiyyətli fərq göstərməmişlər. Müəyyən olmuşdur ki, izolə edilmiş sünbülün in vitro şəraitdə becərilməsi genotipi kompetentliyinə təsir edirdi. Hələ ilk təcrübələr göstərmişdi ki, izolə olunmuş kultura səraitində bərk və yumşaq buğda sortlarının müxtəlif nümayəndələri inkişaf prosesinin gedişinə görə biri-birindən fərqlənirlər. Beləliklə, aparilan təcrübələr in vitro şəraitində müxtəlif buğda qenotiplərindən izolə olunmuş sünbüllərin becərilməsinin mümkün olduğunu və bu istiqamətin seleksiya işləri üçün perspektivliyini göstərmişdir. ƏDƏBİYYAT 1. Коновалов Ю.Б., Рудиков И.Л., Гибридизация ячменя и яровой пшеницы на срезанных побегах. Изв. ТСХА. 1985. Вып. 1. С. 66-73. 2. Armstrong Toni A., Song Tai-Sen, Hinchee Maud A.W. Culture of detached spikes and the early development of fourth floret caryopsis in wheat. J.Plant. Physiol.1987. Vol. 131. P. 305 - 314. 3. Barlow E.W.R., Donovan G.R., Lee I.W/ Water relations and composition of wheat ears grown in liquid culture. Effect of carbon and nitrogen. Aust. J. Plant Physiol. 1983. Vol.10. P. 99 -108. 4. Bottacin A., Smith K., Miflin B.,I, e.a. Regulation of storage protein synthesis by sulphur and nitrogen nutrition in cultured immature caryopses of barley. J.Exp. Bot. 1985. Vol 36. P. 140- 148. 5. Donovan G.R., Lee J.W. The qrowth of detached wheat heads in liquid culture. Plant. Sci. Lett. 1977. Vol.9. P.107. 6. Donovan G.R., Lee J.W. Effect of the nitrogen source on grain development in detached heads in liquid culture. Aust. J. Plant Physiol. 1978. Vol.5. P.81-87. 7. Donovan G.R., Lee J.W., Longhurts T.I., Martin P. Effect of temperature on grain qrowth and protein accumulation in cultured wheat ears, Aust. J. Plant Physiol. 1983. Vol. 10. P. 445 -450. 8. Giese H., Andersen B., Doll H. Synthesis of major storage, hordein, in barley. Pulmelabellings study of grain filling in liquid cultured detached spikes. Planta. 1983. Vol. 159. P. 60-65. 9. Haack A., Kappler E., Zenke G. Kultivirung von Gersten und Roggennahren in Nahrlosungen (Kurzmitt). Arch. Zuchtungsforsch. 1987. Bd. 17. S.59-62. 10. Murashige T., Skoog F. A revised medium for rapid growth and bicassays with tobacco tissue cultures. Physiol. Plant.1 962. Vol. 15. P. 473 -497. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|